Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego im. ks. Witolda Zdaniewicza SAC wydał kolejne już Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia, dotyczący roku 2023. Jest to kompleksowy zbiór danych statystycznych o Kościele katolickim w Polsce – podawana jest liczba udzielonych sakramentów w podziale na diecezje, także te greckokatolickie, ordynariat polowy Wojska Polskiego oraz ordynariat dla wiernych obrządków wschodnich pozbawionych własnej hierarchii. Dane pochodzą z różnych źródeł – z samych parafii, z odpowiednich gremiów zajmujących się męskimi oraz żeńskimi instytutami życia konsekrowanego czy też z portalu diakonat.pl, a także od partnerów zagranicznych. Ze względu na obszerność, w artykule skupimy się na danych ogólnopolskich, dane dla konkretnych diecezji można ujrzeć w samym raporcie. Dane realne mogą się różnić od podanych, gdyż nie wszystkie diecezje je udostępniły, zdarzały się też braki danych na poziomie parafii i ośrodków duszpasterskich – 8% ogółu.
Parafie
Liczba parafii w 2022 roku wynosiła 10 357 zaś rok później – 10 344. Parafii obsługiwanych przez księży diecezjalnych było w 2022 roku 9 681, rok później zaś 9 664. Pozostałe parafie to parafie zakonne – powstały w tym czasie 4 takie parafie – co spowodowane jest próbą uzupełnienia braków wśród kleru diecezjalnego za pomocą zgromadzeń. Spadek jest delikatnie rekompensowany rosnącą liczbą parafii obrządku bizantyjsko-ukraińskiego – z powodu rosnącej diaspory ukraińskiej na różnych terenach Polski są otwierane nowe punkty duszpasterskie, często działające gościnnie w świątyniach rzymskokatolickich, które po jakimś czasie stają się parafiami.
Siły apostolskie
Liczba księży inkardynowanych do diecezji/ordynariatów w Polsce spada – w 2018 roku było to jeszcze 24 876 – w 2023 roku zaś to już 23 612. Powody są złożone – od zgonów, po raczej rzadkie przechodzenie księdza diecezjalnego do zgromadzenia, wreszcie zaś dobrowolne albo karne opuszczenie stanu duchownego lub konwersja. W niektórych diecezjach przez te lata liczba księży zmniejszyła się o kilkadziesiąt, w niektórych utrzymała się na bardzo podobnym lub wręcz takim samym poziomie jak w 2018, aż wreszcie w eparchiach bizantyjsko-ukraińskich ta liczba delikatnie wzrosła – mało księży umarło, kilku zostało wyświęconych, a także kilku przybyło z Ukrainy.
Natomiast gorzej prezentują się dane dotyczący liczby księży pracujących duszpastersko w parafiach – tutaj w 2018 roku było 20 577 takich księży, zaś w 2023 roku 18 553 – zmiana o ponad 2000, kiedy zmiana ogólnej liczby księży diecezjalnych to tylko około 1200 – brakujące 800 księży to w dużej mierze księża którzy przeszli na emeryturę, rzadziej nowi kurialiści czy wykładowcy, którzy w parafiach są jedynie rezydentami.
Liczba alumnów diecezjalnych – tutaj mamy spadek między 2018 a 2023 rokiem aż o prawie połowę – 1 985 i 1039. W tym przypadku parafie greckokatolickie nie rekompensują tego spadku bo i tam doświadcza się kryzysu powołań.
Żeńskie zgromadzenia zakonne – w 2018 roku 17 553 sióstr i 2 150 domów zakonnych zakonów czynnych a 1 254 i 83 domy zakonne zakonów kontemplacyjnych – w 2023 roku zaś 15 632 siostry i 1 950 domów zakonnych zakonów czynnych i (dla 2022 roku z powodu braku danych na 2023) 1 165 sióstr i 83 domy zakonne zakonów kontemplacyjnych. Dane nie dotyczą aspirantek.
Męskie zgromadzenia zakonne – tu nie podano danych z poprzednich lat – jest 7 337 zakonników z czego 5999 to kapłani, 883 to bracia bez święceń, a 202 to alumni seminariów – z czego obcokrajowcy to odpowiednio 73 kapłanów, 6 braci i 32 alumnów – na to składa się częściowo aspekt misyjny, a częściowo prowincja obejmująca kilka krajów, jak jest w przypadku niektórych zgromadzeń. Aż 23 kapłanów obcokrajowców w Polsce to werbiści – zgromadzenie misyjne.
Liczba diakonów stałych – między 2022 a 2023 rokiem wzrosła z 99 do 102. Ta statystyka jako jedna z niewielu będzie systematycznie wzrastała – w diecezjalnych ośrodkach formacji diakonów stałych dalej są nowi kandydaci, a dodatkowo kilka diecezji jest w trakcie przygotowań do rozpoczęcia formacji. Ponadto, ze względu na stosunkowo krótki czas formalnego istnienia diakonatu stałego w Polsce, diakoni nie zdążyli osiągnąć wieku emerytalnego czy też masowo umierać. W większości są to żonaci mężczyźni, dodatkowo jest 3 diakonów wdowców i 4 celibatariuszy – tak diecezjalnych jak i zakonnych.
Życie sakramentalne
Liczba udzielonych chrztów między 2019 a 2023 rokiem zmalała o prawie 30 procent – z 372 851 do 267 150. Nakłada się na to zarówno niż demograficzny, jak i utrata wiary przez ludzi w wieku produkcyjnym, którzy rzadziej przekazują ją swoim dzieciom już nie tylko na co dzień, ale także przez nieochrzczenie dziecka. Wzrosty w tej statystyce widać jedynie u grekokatolików – z powodu przybyłej diaspory uciekającej przed wojną na Ukrainie lub z powodów ekonomicznych. W latach pandemicznych nieco mniejszy niż zwykle odsetek chrztów stanowiły chrzty dzieci do 1. roku życia – w 2023 roku zaś powróciło to do odsetka około 90% wszystkich chrztów udzielonych w danym roku w Polsce.
I Komunia Święta – tu mamy wzrost – 248 785 w 2019 roku i 324 982 w 2023, z jeszcze wyższymi wskaźnikami w 2021 i 2022. Trudno dopatrzyć się jakiegoś szczególnego trendu rok do roku ze względu na specyfikę diecezji. Mimo obowiązującego od jakiegoś czasu powrotu do tradycji udzielania wszystkich trzech sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego w jednym czasie niemowlętom, dalej istnieje tradycja tzw. Uroczystej Komunii Świętej – udzielanej w podobnym wieku co I Komunia Święta u dzieci rzymskokatolickich – najprawdopodobniej dlatego liczby podane dla eparchii greckokatolickich bardzo się różnią od tych dla chrztu i bierzmowania.
Bierzmowanie – 382 471 w 2019 roku i 293 984 w 2023 roku – ten spadek można z kolei wytłumaczyć wzmożonym wypisywaniem się z lekcji religii w przypadku starszych dzieci. Tutaj dla dwóch eparchii greckokatolickich liczby są bardzo zbliżone do tych dla chrztu – co jest zgodne z tradycją bizantyjską, o której wspomnieliśmy wyżej w przypadku Komunii świętej.
Małżeństwo – 125 032 w 2019 roku i 77 244 w 2023 roku – tutaj mamy do czynienia z odchodzeniem od wiary – pary wybierają konkubinat, albo też ślub cywilny, szczególnie gdy któreś z partnerów jest po rozwodzie. W 2019 roku zostało zawartych 183 371 małżeństw ogółem (także cywilnych i niekatolickich wyznaniowych), zaś w 2023 roku 145 898 – widać zatem, że małżeństwa katolickie to coraz mniejszy odsetek wszystkich zawieranych małżeństw.
Dominicantes – ponownie widać lekki spadek procentowy – jak zwykle na czele tej statystyki jest diecezja tarnowska, a na końcu diecezje z zachodnich terenów tzw. Ziem Odzyskanych oraz diecezja sosnowiecka. Podobnie w przypadku communicantes. W 2018 roku było 38,2% dominicantes i 17,3% communicantes, w 2023 roku odpowiednio 29% i 14%. Wskaźniki te powoli zbliżają się do siebie, rośnie zatem tzw. wskaźnik communicantes względny, co wskazuje na stopniowy zanik powierzchownego katolicyzmu – coraz częściej ci co już przyszli, przyjmują także Komunię w czasie mszy. Te trzy statystyki pochodzą z corocznego badania w okolicach października, kiedy to parafie liczą na mszach niedzielnych ile osób przyszło i ile przystąpiło do Komunii. 59,35% dominicantes stanowią kobiety.
Dodatkowo podano statystyki jaki odsetek parafii jest miejski, jaki miejsko-wiejski, a jaki wiejski – wyłącznie w podziale na diecezje. W większości diecezji przeważają parafie wiejskie, ale są też takie jak archidiecezja gdańska czy katowicka – niewielkie powierzchniowo, ale na silnie zurbanizowanych terenach. Jeszcze mocniej widać to w Ordynariacie Polowym WP – większość parafii wojskowych jest w miastach, a czysto wiejskie parafie to zaledwie 1% ogółu. Dla grekokatolików te dane są różne – dla eparchii wrocławsko-koszalińskiej ich nie podano, w olsztyńsko-gdańskiej prawie wszystkie parafie są miejskie lub miejsko-wiejskie, natomiast w archieparchii przemysko-warszawskiej prawie 1/3 parafii to parafie wiejskie – może to wynikać z tradycyjnego występowania katolików tego obrządku na tamtych terenach od dziesięcioleci czy nawet setek lat.
Dodatkowe statystyki
W 2023 roku istniało 655 bibliotek parafialnych – częściowo obsługiwanych przez pracowników, a częściowo przez wolontariuszy – w większości kobiety. Istnieją diecezje, w których takich bibliotek nie ma – świdnicka lub Ordynariat Polowy, albo były ale zostały zamknięte – np. łowicka.
Odsetek uczniów uczęszczających na katechezę – z 88% w roku szkolnym 2018/2019 zmalał do 78.6% w roku szkolnym 2023/2024 – przyczyny są analogiczne do tych wspomnianych przy bierzmowaniu. Widać rozbieżność – tam gdzie diecezje są silnie miejskie ten odsetek jest mniejszy, a tam gdzie są bardziej wiejskie – większy. W diecezji drohiczyńskiej zdarzył się nawet wzrost o 0,7 punkta procentowego na przestrzeni podanych lat. Ordynariat nie prowadzi katechez szkolnych, a parafie greckokatolickie zazwyczaj robią to w salkach przy parafii.
Siły apostolskie globalnie
Na przestrzeni lat od 1970 roku do 2022 roku można zaobserwować, że liczba księży i osób zakonnych maleje, w przypadku sióstr zakonnych to spadek z nieco ponad miliona zakonnic do około 600 tysięcy. Delikatnie wzrosła liczba księży diecezjalnych, natomiast zupełnie odrębny trend ma miejsce w przypadku diakonatu stałego – z 309 diakonów stałych w 1970 roku, czyli krótko po jego wprowadzeniu, w 2022 roku było już 50 150 takich diakonów – istnieją diecezje gdzie w prawie każdej parafii jest taki diakon, a ponadto cały czas nowe diecezje otwierają się na formowanie takowych. Na świecie w 2022 roku było 159 026 parafii diecezjalnych z rezydującym proboszczem, za to aż 42 852 parafie bez rezydującego proboszcza – czyli sytuacja typowa na terenach misyjnych lub skrajnie zsekularyzowanych. Dodatkowo było wówczas 23 900 parafii zakonnych z rezydującym proboszczem. Odsetek katolików wg tych danych, wziętych z Annuarium Statisticum Ecclesiae, to 17,7%. Wszystkie te globalne dane wahają się w zależności od kontynentu. Odsetek pozostaje względnie stały na przełomie wspomnianych lat – liczba parafii urosła z 191 398 do 225 778 a liczba katolików z 653,6 mln do 1 390 mln. Ostatnimi danymi jakie wymieniono to liczba udzielonych sakramentów w podziale na – chrzest dzieci do 7. roku życia, chrzest pozostałych osób, śluby między katolikami, śluby między katolikiem i niekatolikiem, bierzmowania i I Komunia Święta. Na przestrzeni lat wzrosła jedynie liczba z drugiej kategorii – stopniowo coraz więcej osób poznaje katolicyzm, nie będąc chrześcijaninem i decyduje się na konwersję.
Opr. Tomasz Sudoł