Od jakiegoś czasu publikujemy na naszych łamach nagrania oraz nuty Graduału Zwykłego. Jednakże pada tutaj ważne pytanie: po co? Otóż jest to wyjście na przeciw oczekiwaniom Soboru Watykańskiego II (1962-1965), którzy w Konstytucji o Liturgii Świętej zawarli życzenie, aby wierni potrafili śpiewać części stałe także po łacinie (por. KL, art. 54). W tym celu zresztą powstał Graduał Zwykły (por. Wprowadzenie do Graduału Zwykłego, nr 10), który zgodnie z życzeniem dokumentu soborowego miał zawierać w sobie prostsze śpiewy gregoriańskie (por. KL, art. 117). W ten sposób księga ta jest przeznaczona do użytku w mniejszych kościołach. Wypada bowiem zachowywać używanie Graduału Rzymskiego w większych kościołach, gdyż jest on nieocenionym skarbcem śpiewów liturgicznych liturgii rzymskiej (por. Wprowadzenie do Graduału Zwykłego, nr 2).
Zawartość księgi
W księdze znajduje się najpierw wprowadzenie, w którym zawarto wiele wzmianek nt. właściwego używania tej księgi liturgicznej oraz jej znaczenia dla życia Kościoła. Wskazano tam między innymi to, że śpiewy Graduału Zwykłego można łączyć ze śpiewami Graduału Rzymskiego, wykonując różne części liturgii mszalnej z obydwu ksiąg: np. antyfony z Graduału Rzymskiego, a śpiew międzylekcyjny z Graduału Zwykłego (por. Wprowadzenie do Graduału Zwykłego, nr 3). Zawsze jednak w przypadku Mszy z udziałem mniejszych wspólnot należy zabiegać o aktywne uczestnictwo wiernych, przez co wówczas korzystniejszym może być używanie Graduału Zwykłego, mającego prostsze notacje gregoriańskie (por. Wprowadzenie do Graduału Zwykłego, nr 5). Zostały one powzięte ze skarbca muzycznego liturgii rzymskiej oraz innych obrządków łacińskich (por. Wprowadzenie do Graduału Zwykłego, nr 7). Niektóre zaś antyfony czy części psalmów były konstruowane w pracach po Soborze Watykańskim II (por. Wprowadzenie do Graduału Zwykłego, nr 8).
Kolejną częścią księgi są zwyczajne śpiewy mszalne, począwszy od obrzędów wstępnych, skończywszy na obrzędach zakończenia (por. Graduał Zwykły, s. 3-17). Potem występują też uproszczone śpiewy części stałych, które nie przynależą do żadnego dnia świątecznego i można je wykorzystywać w każdej Mszy św. (por. Wprowadzenie do Graduału Zwykłego, nr 10). Występuje tam pięć schematów wezwań do Chrystusa Pana, hymnu anielskiego, aklamacji Sanctus i Agnus Dei, a także cztery formy melodyjne wyznania wiary (por. Graduał Zwykły, s. 21-49). Wskazano przy tym, że podczas śpiewu aklamacji Agnus Dei, wierni mogą zarówno śpiewać z kantorem lub scholą całe wezwanie, jak też jedynie dołączać się do słów końcowych: miserere nobis/dona nobis pacem (por. Wprowadzenie do Graduału Zwykłego, nr 12).
Następnie występują propria poszczególnych Mszy św., które nie konsolidują z antyfonami mszalnymi i psalmem z lekcjonarza, lecz są z nimi tożsame pod względem przesłania okresu liturgicznego. Graduał Zwykły przedstawia: dwa warianty śpiewów Mszy na Adwent (s. 53-63); formę śpiewów Mszy na Narodzenie Pańskie, Święto św. Rodziny, Uroczystość Objawienia Pańskiego i Święto Chrztu Pańskiego (s. 64-82); śpiewy na Środę Popielcową i każdą z Niedzieli Wielkiego Postu (s. 82-114); melodie Niedzieli Palmowej oraz Mszy Krzyżma, a także niektórych części liturgii Triduum Paschalnego (s. 115-172); melodie śpiewów Uroczystości Wniebowstąpienia Pańskiego i Zesłania Ducha Świętego (s. 178-194); śpiewy Uroczystości stałych Okresu Zwykłego oraz osiem wariantów Mszy w tym czasie (s. 195-258); śpiewów na Uroczystości Świętych: 2 lutego, 19 marca, 25 marca, 24 czerwca, 29 czerwca, 6 sierpnia, 15 sierpnia, 8 września, 15 września, 14 października, 29 października, 1 listopada i 8 grudnia (s. 259-330).
Kolejną częścią omawianej księgi są części wspólne na Msze, które nie mają własnych propriów. Są tam części wspólne na: dedykację kościoła, obchody ku czci Matki Bożej, obchody ku czci Apostołów i Męczenników, obchody ku czci innych Świętych, obchody ku czci Doktorów Kościoła i obchody ku czci Świętych kobiet (s. 331-378).
Potem widnieją propria na liturgie okolicznościowe: obrzędowe – Msza za nowożeńców oraz Msza podczas profesji zakonnej (s. 379-386); w różnych potrzebach – Msze: w rocznicę wyboru papieża lub biskupa, o powołania, o jedność chrześcijan, o pokój i zachowanie sprawiedliwości, w jakiejkolwiek potrzebie (s. 386-394); wotywne – o Duchu Świętym i w jakiejkolwiek wotywie (s. 395-400).
Następnie są zamieszczone śpiewy na Mszę za zmarłych oraz na pogrzeb (s. 401-434).
Kolejną częścią Graduału Zwykłego są tony wspólne: doksologii trynitarnej w antyfonach; aklamacji “Alleluia” w antyfonach i psalmów responsoryjnych (s. 435-448).
W dodatku natomiast umieszczono śpiewy podczas aspersji, modlitwy wiernych i podczas Komunii św. (s. 449-462). Ponadto znalazły się tam śpiewy dodatkowe: podczas wystawienia, hymn do Ducha Świętego, śpiewy dziękczynne, antyfony do Matki Bożej i litania do Wszystkich Świętych (s. 449-488).
Właściwe korzystanie
Zasadniczo jeśli Msza św. ma swój własny formularz śpiewów, to należy go stosować. W takim przypadku, gdy podane są dwa psalmy: allelujastyczny i responsoryjny, należy wybrać jeden z nich, chyba że w liturgii mają być odczytane dwa czytania: wówczas zawsze wybiera się psalm responsoryjny, gdyż po drugim czytaniu należy zaśpiewać werset z aklamacją “Alleluja”. Gdy jednak Msza nie ma własnego formularza, należy powziąć go z części okresowych lub odpowiednich partii wspólnych względem świętych, gdy na ich cześć sprawuje się liturgię. Jeżeli dana niedziela, co ma miejsce w Wielkim Poście, nie ma wszystkich części swojej liturgii, to należy je pobrać z Mszy innej niedzieli tematycznej.
Śpiew winien wyglądać następująco: kantor intonuje antyfonę, którą powtarza lud i sam kantor śpiewa wersety; w przypadku psalmu responsoryjnego zwrotki mogą być wygłaszane nie tylko przez kantora, ale i przez scholę. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby i wierni się do niej dołączyli.
Choć do każdej antyfony dołączono kilkanaście wersów psalmów, to można je skrócić lub wybrać spośród nich tylko niektóre. Należy jednak na końcu dodawać doksologię trynitarną w antyfonie na wejście i na Komunię. Jako antyfonę na Komunię zawsze można śpiewać Psalm 33 (Benedicam Dominum).
Opr. Dawid Makowski