Jaką rolę mają świece w ofiarowaniu Pana? – Rozważania o liturgii

Aby zrozumieć związek między świętem Ofiarowania Pańskiego a procesją a poświęceniem świec, pomocne może być spojrzenie na trochę zagadkową historię tego dnia.

Pierwsze wspomnienie o świętowaniu czterdziestego dnia po Narodzeniu/Objawieniu Pańskim, znajdujemy w Liście Egerii, która w drugiej połowie IV w. (381-384) odbyła pielgrzymkę do Jerozolimy i podaje nam w opisie swoich podróży wzmianki na temat tamtejszej liturgii:

Sane quadragesimae de epiphania ualde cum summo honore hic celebrantur. Nam eadem die processio est in Anastase, et omnes procedunt et ordine s<uo> aguntur omnia cum summa laetitia ac si per pascha. Predicant etiam omnes presbyteri et sic episcopus semper de eo loco tractantes euangelii, ubi quadragesima die tulerunt Dominum in templo Ioseph et Maria et uiderunt eum Symeon uel Anna prophetissa, filia Fanuhel (cf. Luc. 2, 22-36), et de uerbis eorum, quae dixerunt uiso Domino, uel de oblatione ipsa, qua<m> optulerunt parentes. Et postmodum celebratis omnibus per ordinem, quae consuetudinis sunt, aguntur sacramenta et sic fit missa (“Itinerarium Egeriae, p. II, cap. XXVI).

Bez wątpienia czterdziesty dzień po Objawieniu Pańskim jest tu celebrowany z wielką czcią. W tym dniu odbywa się procesja do Anastasis [miejsca Zmartwychwstania], w której wszyscy biorą udział i wszystko dzieje się według ich porządku z największą radością, jak przez Wielkanoc. Wszyscy prezbiterzy, a na koniec sam biskup głoszą także o fragmencie Ewangelii, w którym Józef i Maryja przynieści Dziecię do świątyni, a Samuel i prorokini Anna (córka Fanuela) Go ujrzeli (por. Łk 2, 22-36), a także [głoszą] o słowach, które na widok Pana wypowiedzieli, albo też o samej ofierze złożonej przez rodziców. A po odprawieniu wszystkiego według normalnego zwyczaju, następuje sprawowanie sakramentów i w ten sposób jest sprawowana Ofiara.

Egeria bez wymieniania nazwy święta ukazuje nam językiem ludu opis liturgii, której doświadczyła około 386 r. w Jerozolimie. Opisuje ona procesję do miejsca Zmartwychwstania w czterdziestym dniu po Objawieniu Pańskim. Wspomina ona także o głoszenie słowa i kazaniu na temat Łk 2, 22-36, a więc o perykopie, która ponownie w nowym porządku lekcji mszalnych znalazła się w liturgii w dn. 2 lutego, a na końcu mówi o celebrowaniu Eucharystii.

W VI w. święto to rozprzestrzeniło się na Syrię i ostatacznie stało się znane w Konstantynopolu pod nazwą “Spotkanie” (Ύπαπαντή): “Świętujemy spotkanie z naszym wielkim Bogiem i Zbawicielem Jezusem Chrystusem, kiedy Go objął sprawiedliwy Symeon” (zob. Le Typicon de la Grande Église , Vol. 1, red. J. Mateos (OCA 165), Rzym 1962, 220-221). Z samego liturgicznego porządku Kościoła w Konstantynopolu wynika także to, że tam celebracja była związana z procesją.

W Rzymie święto to przyjęto w drugiej połowie VII w. Początkowo posiadało ono swoją grecką nazwę, ale w “Liber Pontificalis” wspomina się także “Dzień św. Symeona, który Grecy nazywają Ύπαπαντή”.

Pod koniec VII w. papież Sergiusz I (687-701) wprowadził w Rzymie obowiązek celebrowania Mszy św. w dniach: 2 lutego, 25 marca, 15 sierpnia i 8 września. Każda ta Msza miała być sprawowania z procesją, która ją poprzedzała, a która wyruszała z Forum Romanum do Santa Maria Maggiore (kościoła stacyjnego tych dni), gdzie celebrowano Eucharystię. Ponieważ procesja 2 lutego odbywała się wcześnie rano, wszyscy jej uczestnicy nieśli w swych rękach pochodnie lub świece, aby móc rozświetlić sobie drogę. Być może za sprawą wschodnich wzorców (cesarz w Konstantynopolu chodził wówczas boso w tej procesji) pochód ten nabrał charakteru pokutnego (por. Ph. Rouillard, Le feste cristiane in occidente (IT 31), Brescia 2007, 42-43 i P. Jounel, L’anno , w AG Martimort, La Chiesa in preghiera, t. 4 , La Liturgia e il tempo , Brescia 1984, 111) i tak do 1962 r. podczas poświęcenia świec oraz procesji z nimi noszono szaty w kolorze fioletowym.

W Niemczech w X w. – ze względu na germańską potrzebę udzielania błogosławieństw – cała liturgia rozpoczynała się od poświęcenia świec. W wielu rejonach kraju były także festyny powiązane z dorocznymi targami wosków oraz świec. Trzeba było kupić nowe świece, któe przydawały się zwłaszcza po tym długim, ciemnym okresie zimy. Dlatego też nazwano je “gromnicznymi”. Jednak nazwa “Oczyszczenie Maryi” pojawiła się na terenie Frankonii już w VIII w. jako oznaczenie dnia 2 lutego. Aż do X w. była ona używana razem ze starym określeniem “Ypapanti”. Jednak w X w. nowa nazwa powoli zaczęła się utrwalać, a w języku niemieckim określana była właśnie “gromniczną”. Dopierwo we francuskich kalendarzach z XVIII w. oczyszczenie Dziewicy Maryi zostało zastąpione Ofiarowaniem Pana. Tę nazwę przejęto później w rzymskim kalendarzu z 1969 r. Jednak już wcześniej było jasne, iż dzień 2 lutego – wbrew swej nazwie – jest świętem Pańskim. O tym wspominał właśnie Mszał z 1962 r. w swej pierwszej części na dzień 2 lutego: “Festum Purificationis beatae Mariae Virginis habetur tamquam festum Domini”.

Świece, które niegdyś były konieczne do oświetlania drogi procesji, dzisiaj mają znaczenie duchowe jako nawiązanie do Chrystusa, który jest światłem “na oświecenie pogan i chwałę ludu swego, Izraela” (Łk 2, 32). Ten werset śpiewa się jako antyfonę na rozdanie świec w Mszale z 1962 r. oraz jako antyfonę procesyjną w Mszale z lat 1970-2008.

Koleka Mszy 2 lutego pozostaje w liturgii rzymskiej taka sama co najmniej od VIII w.:

Ominipotens sempiterne Deus maiestatem tuam supplices exoramus, ut, sicut unigenitus Filius tuus hodierna die cum nostrae carnis substantia in templo est praesentatus;ita nos facias purificatis tibi mentibus praesentari.(Sacramentarium Gergorianum – Hadrianum ex autento124, wyd. Deshusses, 124; Missale Romanum 1962 i Missale Romanum 1970-2008).

„Wszechmogący, wieczny Boże, Twój jednorodzony Syn, który przyjął nasze ludzkie ciało, został w dniu dzisiejszym przedstawiony w świątyni. Pokornie Cię błagamy, spraw, abyśmy mogli stanąć przed Tobą z czystymi sercami”. (Mszał Rzymski dla diecezji polskich, 1986).

Zasadnicza treść święta staje się jasna w tej modlitwie: “Twój Jednorodzony Syn, który przyjął nasze ludzkie ciało, został w dniu dzisiejszym przedstawiony w świątyni”. Stąd wzięła się nazwa święta: “Ofiarowanie Pańskie” (In praesentatione Domini).

O ile układ czytań do 1962 r. podaje jako Ewangelię werset Dobrej Nowiy z Łk 2, 22-32 (przedstawienie Pana w świątyni oraz spotkanie z Symeonem), o tyle porządek czytań po II Soborze Watykańskim ponownie do Ewangelii dodaje wersety 33-40, w którym jest także tekst opowiadania o spotkaniu z prorokinią Anną. W ten sposób był bowiem według Egerii czytany tekst Ewangelii w Jerozolimie w IV w. – czytano przynajmniej do 36 wersetu.

Ks. prof. dr hab. Markus Tymister