W dn. 7 marca 1965 r. wydano nowe obrzędy Wielkiego Tygodnia[1]. W księdze tej przedstawiono nowe teksty liturgiczne tego czasu, nie dodając zbyt wielu zmian do rubryk[2]. Poniżej przedstawiono szczegółowe zmiany wynikające z omawianego dokumentu, które tytuł brzmiał następująco: Variationes in Ordinem Hebdomadæ Sanctæ inducendæ.
W Mszy krzyżma w Wielki Czwartek zmieniono lekcję mszalną. Dotąd odczytywano List św. Jakuba Apostoła (Jk 5, 13-16)[3]. Odtąd natomiast miano odczytywać Proroctwo Izajasza (Iz 61, 1-4, 6, 8-9)[4]. Tym samym zmieniono też Ewangelię tej Mszy św. z perykopy Marka (Mk 6, 7-13) na perykopę Łukasza (Łk 4, 16-22), która nawiązywała do tekstu proroctwa Izajasza[5]. Z tej liturgii usunięto także antyfonę na Ofiarowanie, zaznaczając, że w tym czasie do ołtarza przynoszono chleb, wino i oleje, czemu miał towarzyszyć śpiew hymnu O Redémptor[6]. Zmieniono także treść modlitwy nad darami (uzyskała ona już w tym tekście nagłówek: „Oratio super oblata”)[7]. W nowych obrzędach znalazła się też inna antyfona na Komunię z Psalmu 44 (Ps 44, 8), która zastąpiła poprzednią antyfonę odnoszącą się do dawnej Ewangelii (Mk 6, 12-13)[8]. Zaznaczono przy tym, że melodie antyfony na wejście oraz graduału zaczerpnięto z Cantus gregoriani ad Ordinem Hebdomadæ sanctæ, zapis melodyczny hymnu na Ofiarowanie podano w tymże dziele, a melodia antyfony na Komunię pochodziła z części wspólnych Graduale Romanum[9].
Obrzęd błogosławieństwa olejów miał przebiegać tak, jak dotychczas, według rytu ukazanego w Pontificale Romanum z 1961-1962 r.[10] Jedynie w kilku miejscach następowały zmiany. Przede wszystkim polecano w prezbiterium ustawić stolik nakryty białym obrusem, na którym miały być położone stągwie na oleje[11]. Stolik ten miał zostać wysunięty na środek ołtarza podczas błogosławieństwa olejów katechumenów i chorych oraz konsekracji krzyżma[12]. Msza św. miała być koncelebrowana, a wśród koncelebransów mieli się znajdować archiprezbiterzy lub dziekani znaczniejszych dekanatów diecezji oraz (przynajmniej) niektórzy kapłani z różnych krańców diecezji[13]. Dla całej Mszy obowiązywał obrzęd koncelebracji liturgii pontyfikalnej, z drobnymi zmianami: otóż diakon i subdiakon podążali w tej liturgii obok siebie przed koncelebransami[14]. Po modlitwie powszechnej biskup nakładał i błogosławił kadzidło, tak jak zwykle[15]. Potem do zakrystii podążało siedmiu diakonów i siedmiu subdiakonów (oraz inni usługujący, jeśli była taka potrzeba), skąd brali oleje, które przynosili do ołtarza[16]. W tym czasie śpiewano hymn O Redémptor. Po dojściu do ołtarza, duchowni niosący dary udawali się do miejsca, gdzie siedział biskup, aby przedstawić mu dary[17]. Dalsze obrzędy Mszy św. aż do części Nobis quoque w kanonie mszalnym, przebiegały jak zwykle. Zanim biskup powiedział wówczas słowa: „Per quem hæc ómnia”, subdiakon brał ze stolika naczynie z olejem chorych i przynosił do biskupa, który przechodził na lewą stronę ołtarza i tam dokonywał egzorcyzmu i poświęcenia[18]. Potem wracał na środek ołtarza i kontynuował Mszę, a subdiakon odkładał olej na stolik[19]. Dalsza część Mszy św. odbywała się tak, jak zwykle, aż do ablucji. Wówczas biskup przystępował do dokonania błogosławieństwa olejów krzyżma i katechumenów, stając (przed ludźmi) na środku prezbiterium przy stoliku[20]. Kapłani go otaczali, a diakoni i subdiakoni stawali za biskupem[21]. Wówczas biskup odmawiał jedną modlitwę z Pontyfikału Rzymskiego, po czym błogosławił balsam, mieszał go z odrobiną oleju i odmawiał modlitwę: „Orémus Dóminum Deum nostrum…”[22]. Następnie tchnął na olej krzyżma w kształcie krzyża, co potem czynili też obecni prezbiterzy, a sam biskup odmawiał egzorcyzm i prefację[23]. Później celebrans mieszał balsam z olejem krzyżmem, mówiąc modlitwę Hæc commíxtio[24]. Potem biskup pochylał głowę i witał olej krzyżma słowami: „Ave, sanctum Chrisma”, co potem czynili prezbiterzy i pozostali[25]. Gdy dokonano konsekracji krzyżma, błogosławiono olej katechumenów. Najpierw biskup tchnął raz w formie krzyża nad ampułką z olejem, co potem robili wszyscy pozostali prezbiterzy[26]. Później zaś odmawiał egzorcyzm i błogosławieństwo[27]. Następnie wszyscy wracali na swoje miejsca, a biskup kontynuował Mszę od modlitwy po Komunii[28]. Po błogosławieństwie biskup nakładał kadzidło do kadzielnicy i formowała się procesja do zakrystii, w której niesiono święte oleje (usługujący, którzy je przynosili do ołtarza, teraz nieśli je do zakrystii przy krzyżu)[29]. W zakrystii biskup miał pouczyć kapłanów o szacunku względem olejów[30].
W wielkopiątkowej Liturgii Męki Pańskiej zmianie uległa modlitwa powszechna[31]. Z pierwszego wezwania usunięto sformułowanie: „Subíciens ei principátus et potestátes”[32]. Wezwania: drugie, trzecie, czwarte, piąte i szóste (wraz z modlitwami) pozostały bez zmian[33]. Wezwanie siódme zyskało nową nazwę, gdyż odtąd nie była to prośba za Kościół, ale za chrześcijan[34]. Zmodyfikowano zatem także jej brzmienie: odtąd nie wyrażano już prośby o wyzwolenie z błędów heretyków i schizmatyków (prosząc o ich powrót na łono Kościoła), lecz błagano o zjednoczenie wszystkich braci chrześcijan w jednym Kościele[35]. Tym samym zmieniono także modlitwę po tym wezwaniu, prosząc o jedność wszystkich ochrzczonych[36]. Kolejne wezwanie także uległo poprawkom, bo tytuł ósmego wezwania brzmiał odtąd: „Pro Iudæis”, a nie: „Pro conversione Iudæorum”[37]. Zmieniono tym akcent tej prośby: z błagania o usunięcie zasłony z serc Żydów (w celu wiary w Syna Bożego), uczyniono błaganie o oświecenie Żydów (w celu uznania w Chrystusie Zbawiciela)[38]. Właśnie dlatego w nowej modlitwie po ósmym wezwaniu proszono o osiągnięcie przez Żydów pełni odkupienia[39]. Wezwanie dziewiąte (podobnie jak dwa poprzednie) również zmieniło swoją nazwę, gdyż nie była to już modlitwa o nawrócenie niewierzących, lecz za wszystkich, którzy nie wierzą w Chrystusa[40]. Proszono dla nich o łaskę Ducha Świętego, by mogli kroczyć drogą zbawienia[41]. Tym samym zmieniła się modlitwa po tym wezwaniu[42].
Trzeba też wspomnieć o tym, że od dn. 25 marca 1965 r. tekst Męki Pańskiej mogli odczytywać wyświęceni lektorzy lub ministranci[43]. Jednak wskazano przy tym, że można było to czynić tylko wtedy, gdy nie było diakona/diakonów lub prezbitera/prezbiterów[44]. Pozostałe obrzędy Triduum Paschalnego nie ulegały zmianie. Sprawowano je zatem tak, jak to było ukazane w dawnym mszale.
Dawid Makowski
Bibliografia:
- A. Bugnini: The reform of the liturgy, 1948-1975. Tłum. J. M. O’Connel. Collegeville: 1990.
Missale Romanum ex decreto SS. Concilii Tridentini restitutum summorum pontificum cura recognitum. Editio Typica, 1962.
Mszał Rzymski. Poznań: 1963.
Pontificale Romanum. Editio typica. Libreria Editrice Vaticana, 1961-1962.
- Sacra Rituum Congregatio: Decretum. Facultas conceditur legendi Evangelium Passionis Domini ab iis qui in ordine diaconatus non sunt constituti. Roma: 1965 (AAS, LVII, 413-414).
- Sacra Rituum Congregatio: Decretum. Variationes in Ordinem Hebdomadæ sanctæ inducendæ eduntur. Roma: 1965 (AAS, LVII, 412-413).
- Variationes in Ordinem Hebdomadæ Sanctæ inducendæ. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965.
- Quinta session plenarna „Consili”. W: Not. Vol. V. Roma: 1965 (s. 99-104).
[1] Zob. Sacra Rituum Congregatio: Decretum. Variationes in Ordinem Hebdomadæ sanctæ inducendæ eduntur. Roma: 1965 (AAS, LVII, 412-413).
[2] Księgą tą zajmowały się cztery grupy Consilium: Coetus XVII (pracujący nad rokiem liturgicznym), Coetus XXV (pracujący nad muzyką liturgiczną), Coetus XVIIIbis (pracujący nad modlitwami i prefacjami mszalnymi) oraz Coetus XXI (pracujący nad pontyfikałem). Było to „dzieło o niewielkich rozmiarach, lecz o wielkim znaczeniu”. Quinta session plenarna „Consili”. W: Not. Vol. V. Roma: 1965, s. 103 (tłum. własne).
[3] Zob. MR/62, s. 152.
[4] Zob. HS, s. 7-8.
[5] Zob. Tamże, s. 8; MR/62, s. 152.
[6] Zob. HS, s. 9.
[7] Obydwie odnosiły się do prośby o zbawienie ofiarujących, lecz posiadały inne sformułowania. Zob. HS, s. 9; MR/62, s. 153.
[8] Zob. HS, s. 9.
[9] Zob. Tamże.
[10] Zob. PR, s. 236-243.
[11] Zob. HS, s. 15.
[12] Zob. Tamże.
[13] Zob. Tamże.
[14] Zob. Tamże.
[15] Zob. Tamże.
[16] Na przedzie szedł usługujący z kadzielnicą, potem subdiakon z balsamem, następnie inny subdiakon z ampułą olejów chorych, potem szli po kolei dwaj diakoni z ampułami oleju katechumenów i krzyżma św. Za nimi szli usługujący z chlebem i winem do konsekracji. Zob. Tamże.
[17] Pierwszy diakon, niosący olej krzyżma, stawał przed papierzem i mówił: „Oleum ad sanctum Chrisma”, po czym odnosił naczynie na stolik w prezbiterium. Drugi diakon, niosący olej katechumenów, postępował podobnie, mówiąc: „Oleum catechumenórum”, po czym odnosił to naczynie na stolik (stawiając je po prawej stronie oleju krzyżma). Wreszcie do biskupa przystępował subdiakon z olejem chorych, mówiąc: „Oleum infirmórum”, po czym zanosił naczynie z olejem na stolik (stawiając je po lewej stronie oleju krzyżma). Subdiakon, który niósł balsam, przekazywał je biskupowi w milczeniu i następnie zanosił ten balsam na wspomniany stolik. Diakon, który niósł dary chleba i wina, po przedstawieniu ich biskupowi, zanosił je na ołtarz. Zob. Tamże, s. 16.
[18] Zob. Tamże.
[19] Zob. Tamże.
[20] Zob. Tamże, s. 17.
[21] Zob. Tamże.
[22] Zob. PR/62, s. 240.
[23] Zob. HS, s. 17.
[24] Zob. Tamże.
[25] Zob. Tamże.
[26] Zob. Tamże.
[27] Zob. PR/62, s. 242-243.
[28] Zob. HS, s. 18.
[29] Śpiewano wówczas wspomniany hymn O Redémptor lub inną odpowiednią pieśń. Zob. Tamże.
[30] Zob. Tamże.
[31] Uczyniono to ze względów ekumenicznych. Zob. A. Bugnini: The reform of the liturgy, 1948-1975. Tłum. J. M. O’Connel. Collegeville: 1990, s. 119.
[32] Tłum. pol.: „Oddając mu mocarstwa i władze” (tłum. za: Mszał Rzymski. Poznań: 1963, s. 359).
[33] Zob. MR/62, s. 168-172.
[34] „Pro unitate Christianorum”. HS, s. 20.
[35] Zob. Tamże, s. 20-21; MR/62, s. 173.
[36] Zob. HS, s. 21.
[37] Zob. Tamże, s. 21-22; MR/62, s. 173-174.
[38] Zob. Tamże, s. 173-174; HS, s. 21.
[39] Zob. HS, s. 22.
[40] W dawnym mszale: „Pro conversione infidelium”, a w nowym: „Pro nondum in Christum credentibus”. Zob. Tamże, s. 22; MR/62, s. 174-175.
[41] Zob. HS, s. 22.
[42] Zob. Tamże.
[43] Zob. Sacra Rituum Congregatio: Decretum. Facultas conceditur legendi Evangelium Passionis Domini ab iis qui in ordine diaconatus non sunt constituti. Roma: 1965 (AAS, LVII, 413-414).
[44] Zob. Tamże.