Każdy badacz historii liturgii wie, że posoborowa odnowa liturgiczna była dla Kościoła bardzo istotna. Pierwszym widocznym znakiem dokonywanych reform był tzw. ryt przejściowy, który swoją nazwę bierze od tego, że liturgia pomiędzy 1965 a 1969 r. była odmienna zarówno od starej liturgii (sprawowanej według Mszału Rzymskiego z 1962 r.), jak też od nowej liturgii (sprawowanej według Mszału Rzymskiego z 1969/70 r.). Pada zatem pytanie: jak ona wyglądała? Na to pytanie zostanie udzielona odpowiedź w poniższej publikacji.
NOWE ORDO MISSAE – STYCZEŃ 1965 R.
Na początku 1965 r. wydano nowe Ordo Missæ, na mocy którego zreformowano rubryki Mszału wydanego przez papieża Jana XXIII w 1962 r. Dokonało się to dn. 27 stycznia 1965 r. na mocy specjalnego dekretu[1]. Wszystko to było uczynione ze względu na to, że dn. 26 września 1964 r. wydano pierwszą instrukcję wykonawczą względem Konstytucji o Świętej Liturgii[2]. Na jej mocy właśnie uproszczono niektóre obrzędy: zmniejszono liczbą ukłonów względem chóru (miały one mieć miejsce tylko na początku i końcu liturgii), uproszczono czynność okadzania (poza biskupami miało się okadzać zbiorczo obydwa chóry i nie należało okadzać innego ołtarza, przy którym nie sprawowano wówczas świętej ceremonii) i opuszczono całowanie rąk i przedmiotów przy ich podawaniu[3]. Dodatkowo zezwolono na celebrowanie Mszy solennej bez subdiakona[4]. W tym wypadku diakon śpiewał Epistołę (lub ją czytał), lecz na końcu nie otrzymywał błogosławieństwa, jak również podczas Ofiarowania wnosił kielich i wlewał do niego wino oraz wodę, a po puryfikacji go znosił[5].
W kwestii porządku Mszy św. i jej sprawowania, wskazano na kilka istotnych kwestii. Otóż stwierdzono, że kapłan nie ma już odmawiać prywatnie części zmiennych liturgii, które są proklamowane na głos przez chór: ,,Antiphona ad introitum, si a schola vel a populo cantatur vel recitatur, a celebrante privatim non dicitur”[6]. To samo odnosiło się do części stałych[7]. Nowe rubryki zawierały także wzmiankę o tym, że opuszcza się Psalm 42 w modlitwach u stopni ołtarza, które – gdy przed nimi następowała jakaś inna czynność – w całości się opuszczało[8]. Subdiakonów zwolniono z czynności trzymania pateny przez welon, gdyż odtąd miała ona spoczywać na ołtarzu[9]. Celebransa zaś zobligowano do tego, aby sekretę (tj. modlitwę nad darami) wygłaszał na głos (w Mszy recytowanej) lub śpiewał (w Mszy śpiewanej)[10]. To samo odnosiło się do doksologii na końcu modlitwy eucharystycznej[11]. Jednak tutaj następowała mała zmiana: opuszczono bowiem znaki krzyża, wskazując na to, że celebrans podczas całej doksologii trzyma patenę z Ciałem Chrystusa i kielich z Krwią Chrystusa podniesione nad ołtarzem[12]. Zezwolono również na wspólne odmawianie modlitwy Pańskiej kapłana z ludem: ,,Sequitur oratio dominica, quam populus totam cum celebrante cantare vel dicere potest”[13]. Co ważne: na końcu celebrans nie miał już mówić: Amen[14]. Modlitwę Pańską można było odmawiać także w języku ojczystym, ale tylko w liturgii czytanej (chyba że episkopat zezwolił na jej śpiewanie w języku ojczystym według wydanych nut)[15]. Również embolizm miał być odtąd śpiewany lub czytany na głos[16]. W kontekście Komunii św. zarządzono, aby szafarz mówił jedynie słowa: Corpus Christi, unosząc je nieco nad naczyniem, z którego wziął Hostię, nie czyniąc przy tym znaku krzyża[17]. Osoba przyjmująca Ciało Pańskie, miała natomiast odpowiadać: Amen[18]. Zezwolono przy tym na to, aby osoba, która przyjęła Najświętszy Sakrament w Mszy wigilii paschalnej czy nocy narodzenia Pańskiego, mogła w ciągu dnia tej uroczystości ponownie przyjąć Komunię[19]. W starej liturgii po błogosławieństwie odczytywano tzw. „Ostatnią Ewangelię”, po której – gdy sprawowano liturgię czytaną – modlono się modlitwami Leona XIII, które w 1965 r. wraz ze wspominaną Ewangelią zostały zniesione[20].
Odnośnie do czytań mszalnych warto zaznaczyć, że odtąd miały być one odczytywane w kierunku ludu, jeśli Msza była sprawowana wraz ze zgromadzeniem ludu[21]. Zezwolono na to, aby lekcje w Mszach innych niż solenne śpiewał lub czytał nie tylko lektor wyświęcony (wówczas bowiem nadal istniały święcenia niższe lektoratu), lecz także inny ministrant[22]. Przy czym zaznaczono, że odtąd niewymagane było śpiewanie lekcji w Mszy śpiewanej, jeśli proklamowane było ono w języku narodowym, wskazując na to, że można je po prostu odczytać[23]. Wskazano przy tym na cztery możliwości sprawowania liturgii słowa, występujące w zależności od tego, jaką formę liturgii celebrowano:
- Gdy liturgia była Mszą solenną – celebrans słuchał czytań, siedząc na swoim miejscu. Po drugim czytaniu subdiakon przybywał do niego, otrzymywał błogosławieństwo i odchodził, gdyż do celebransa przychodzili wtedy ministranci kadzidła w celu zasypania żaru. Po zasypaniu celebrans wstawał i błogosławił diakona, który następnie wygłaszał Ewangelię. Po jej zakończeniu celebrans całował księgę Ewangelii. Do ołtarza wracał dopiero po wyznaniu wiary, chyba że ze swego miejsca przewodniczył modlitwie powszechnej[24].
- Gdy liturgia była Mszą śpiewaną/czytaną przy udziale ludu – celebrans czynił to wszystko, co podano wyżej, za wyjątkiem błogosławienia lektora/ministranta odczytującego lekcje mszalne. Wyjątek tu stanowiła sytuacja, w której sam celebrans proklamował lekcje mszalne. Wówczas po ostatnim czytaniu zwracał się do ołtarza, głęboko się pochylał, odmawiał modlitwę przed Ewangelią i proklamował Ewangelię[25].
- Gdy liturgia była Mszą śpiewaną/czytaną, w której celebrans miał odczytywać Ewangelię przy jednoczesnym odczytywaniu innych czytań przez ministranta/lektora – czynił to w ten sposób, że podczas śpiewu przed Ewangelią wstawał, udawał się przed stopnie ołtarza, głęboko się pochylał i odmawiał modlitwę przed Ewangelią, po której stawał w oznaczonym miejscu, z którego wygłaszał Ewangelię (przy balustradzie lub ambonie)[26].
Trzeba przy tym pamiętać, że w liturgiach świątecznych i niedzielnych sprawowanych przy udziale ludu, nakazano głoszenie homilii mszalnej[27]. Zezwolono przy tym na wygłaszanie modlitwy powszechnej, której wezwania miał śpiewać diakon lub kantor, a kapłan nią kierować z ambony, ołtarza lub miejsca, gdzie siedział[28].
2. ZMIANY W RUBRYKACH – 15 LUTEGO 1965
W lutym 1965 r. dodano następujące zmiany do tekstu mszału z 1962 r.:
- Strona 5: W rubryce Quoties naniesiono zmianę, na mocy której dopiero po powstaniu kapłana i astaty wzywano lud do powstania, a nie przed nią[29].
- Strona 17: Na końcu rubryki In festo zmieniono liczbę XIV na XV[30].
- Strona 19: Na końcu formularza pierwszej Mszy Narodzenia Pańskiego dodano rubrykę o tym, że na początku drugiej i trzeciej Mszy kapłan winien odmawiać wszystkie modlitwy[31].
- Strona 21, 38, 112: Usunięto rubrykę Hic genuflectitur[32].
- Strona 22: Usunięto rubrykę In fine[33].
- Strona 55: Po Dominus vobiscum i Et cum spiritu tuo, dodano rubrykę mówiącą o tym, że z poniższych modlitw wybiera się tylko jedną, którą należy odmówić[34].
- Strona 57: W rubryce In Missa dodano słowa, że po błogosławieństwie popiołu opuszcza się modlitwy u stopni ołtarza[35].
- Strona 58: Przed Adiuva skreślono rubrykę Hic genuflecitur. Usuniętą ją również we wszystkich dniach zwykłych Wielkiego Postu[36].
- Strona 118: Usunięto słowa na temat psalmu Iudica[37].
- Strona 135: W rubryce nr 2 zmieniono słowa: „Omija psalm Iudica me, Deus oraz spowiedź”, na: „Omija wszystkie modlitwy przed stopniami ołtarza wraz z Aufer a nobis i Oramus te, Domine”[38].
- Strona 136, 655, [62] i [154] – W Liście opuszczono rubrykę Hic genuflectitur[39].
- Strona 136 – Rubryka Cantatur zostawała zmodyfikowana w drugiej części, tak że słowa: „Super infimum gradum genuflexi, profunde inclinati, submissa voce recitant, uti moris est, Munda cor raeum, ac petunt a celebrante benedictionem, dicentes lube, domne, benedicere. Celebrans, ad eos versus, media voce respondet”, zmieniono na: „Super infimum gradum genuflexi, submissa voce recitant Munda cor meum; deinde se conferunt ad celebrantem et, inclinati, ab eo petent benedictionem, dicentes: Iube, Domine, benedicere. Celebrans respondet…”[40]. Tym samym zmieniono rubrykę nr 8 formularza Mszy Niedzieli Męki Pańskiej, czyli Palmowej[41].
- Strona 141: Usunięto rubrykę nr 18 Mszy Niedzieli Męki Pańskiej wraz z tekstem Ewangelii[42].
- Strona 152: W rubryce nr 4 Mszy Krzyżma usunięto słowa świadczące o prywatnym czytaniu antyfony i recytowaniu Kyrie przez celebransa[43].
- Strona 153: Zredukowano rubrykę nr 17 Mszy Krzyżma do słów: „In fine Missae datur benedictio more solito, et postea in choro dicuntur Sexta et Nona”[44].
- Strona 153: Usunięto z tytułu dnia Mszy Wieczerzy Pańskiej sformułowanie: „Solemni”[45].
- Strona 154: Usunięto z rubryki nr 5 Mszy Wieczerzy Pańskiej słowa: ,,Et interim cantatur a schola antiphona ad Introitum”[46].
- Strona 154: Zredukowano rubrykę nr 6 Mszy Wieczerzy Pańskiej do słów: ,,Celebrans confessionem facit more solito”[47].
- Strona 154: Stwierdzono, że odtąd rubryka nr 7 Mszy Wieczerzy Pańskiej będzie zaczynała się tak: „Cum celebrans incipit solemniter Gloria in excelsis Deo, pulsantur…”[48].
- Strona 159: Usunięto rubrykę Si Episcopus[49].
- Strona 160: Stwierdzono, że odtąd rubryka nr 35 Mszy Wieczerzy Pańskiej będzie zaczynała się od słów, że w dniu dzisiejszym opuszcza się błogosławieństwo[50].
- Strona 162: Zmieniono rubrykę nr 7, wskazując na to, że pierwszą lekcję Liturgii Męki Pańskiej czyta lektor z miejsca przeznaczonego do odczytania Epistoły[51]. Tym samym w rubryce nr 7a usunięto słowa: „Stans in loco suo”[52].
- Strona 162: Zmieniono zakończenie rubryki nr 8 Liturgii Męki Pańskiej, wskazując na to, że diakon wygłasza wezwanie do powstania dopiero wtedy, gdy sam wstaje oraz opuszczając słowa o tym, że celebrans wygłasza modlitwę w tonie ferialnym, mając ręce rozłożone[53].
- Strona 162: W rubryce nr 9 Liturgii Męki Pańskiej zmieniono słowa: „Ad legile” na: „In loco ubi legitur Epistola”[54].
- Strona 163: Zmieniono brzmienie rubryki nr 9a Liturgii Męki Pańskiej tak, aby wskazać, że czytania czyta lektor, a celebrans robi to tylko w sytuacji, gdy nie ma lektora[55].
- Strona 163: Z rubryki nr 10 Liturgii Męki Pańskiej usunięto zwrot: „Cum libris”[56].
- Strona 164a: Zmieniono brzmienie zakończenie rubryki nr 10 Liturgii Męki Pańskiej: „…super nudum legile vel ambonem cantat aut legit historiam Passionis Domini. Si vero lectionem vel lectiones praecedentes ipse legit, celebrans dicit Dominus sit stans in eodem loco versus altare”[57].
- Strona 167b: Na końcu rubryki nr 12 Liturgii Męki Pańskiej dodano rubrykę, iż na modlitwę powszechną celebrans z usługującymi wraca na swoje miejsce do krzesła[58].
- Strona 167: W rubryce nr 13 wskazano na to, że diakon wygłasza wezwanie do powstania, gdy sam wstanie. Uczyniono to samo w rubryce nr 13a Liturgii Męki Pańskiej[59].
- Strona 175: Zmieniono rubrykę nr 14 Liturgii Męki Pańskiej z: „Orationibus solemnibus completis, etlebrans et ministri redeunt ad sedilia, ubi celebrans deponit pluviale, ministri dalmaticam vel tunicellam; et datur initium solemni adorationi sanctae Crucis”, na: „Orationibus solemnibus completis, celebrans ad sedilia deopnit pluwiale, ministri…”[60].
- Strona 180: Usunięto całą część rubryki nr 26, której pierwsze słowa brzmiały: Totum vero Pater…, zmieniając tym samym rubrykę przed modlitwą Pańską w Wielki Piątek, wskazując, że kapłan nie ma mieć rąk złożonych, ale rozłożone, gdy odmawia modlitwę Pańską wraz z innymi obecnymi na liturgii osobami[61].
- Strona 180: Na końcu modlitwy Pańskiej usunięto słowo: Amen. Natomiast w rubryce embolizmu usunięto sformułowanie: „Non signat se”[62].
- Strona 181: Do rubryki nr 31 Wielkiego Piątku dodano słowa: „Et continuo communicandi faciunt confessionem”[63]. Natomiast w rubryce nr 32 skorygowano obecny zapisek o odpowiedzi ludu, wskazując, że zgromadzenie odpowiada trzykrotnie: Domine, non sum…[64]
- Strona 185: Do rubryk nr 13 i 13a Wielkiej Soboty dodano: „Si magis opportunum fuerit, praeconium paschale etiam ex ambone proclamari potest”[65].
- Strona 187: Słowa Per omnia saecula saeculorum umieszczono nad notacją: „Sol, la, la”, podczas gdy pozdrowienie zawarto w nagłówku[66].
- Strona 194: Zmieniono rubrykę nr 15 i 15a Wielkiej Soboty, wskazując że lekcję czyta się z miejsca Epistoły, a wtedy celebrans, ministranci, duchowni i lud siedzą[67].
- Strona 195: Zmieniono rubrykę nr 16 dot. wezwania diakona/kapłana do ludu (chodziło o to, by wygłaszali wezwanie do powstania po tym, jak sami powstaną)[68].
- Strona 200: Bez melodii umieszczono słowa: Per omnia, po słowach: „Spiritus Sancti”[69].
- Strona 211: W rubryce nr 1 Niedzieli Zmartwychwstania wskazano, że omija się wszystkie modlitwy przed stopniami ołtarza wraz z: Aufer a nobis i Oramus te[70].
- Strona 215: Usunięto z rubryki nr 10 słowa: „Omissio ultimo Evangelio”. Usunięto również całą rubrykę nr 11[71].
- Strona 348: Zmieniono rubrykę In Missa wskazując na omijanie wszystkich modlitw przed stopniami ołtarza, wraz z Aufer a nobis i pozostałymi następującymi oracjami[72].
- Strony 358, 371 i [57] – Usunięto rubrykę Hic genuflectitur[73].
- Strona: 464: Po pozdrowieniu kapłana dodano rubrykę: „Ex seuentibus orationibus, una tantum dici potest”[74].
- Strona 466: Zmieniono rubrykę In Missa tak, jak na stronie 348[75].
- Strona 705: Na końcu rubryki Hoc die zamiast liczby XIV napisano liczbę XV[76].
- Strona 707: Zmieniono brzmienie rubryki Debet, wskazując, że kapłan odprawiając kolejne Msze odmawia wszystkie modlitwy. Usunięto także sformułowanie: In fine autem oraz całą rubrykę Et non datur[77].
- Strona [75]: Rubryka Si solemnis została poprzedzona numerami 70, 71 i 73 pierwszej Instrukcji wykonawczej. Usunięto także rubrykę Cum vero[78].
- Strona [77]: Zmieniono brzmienie rubryki Moneat: „Postea eos aspergat aqua Benedicta et, dico Placeat, det benedictionem”[79].
- Strona [129]: Usunięto wzmiankę o ostatniej Ewangelii[80].
- Strona [135]: Z rubryki Si absolutio usunięto słowa: „In ea ultimum Evangelium ommitur. Post Missam”[81].
Wszystkie powyższe zmiany były podyktowane wydaną w 1964 r. instrukcją wykonawczą do tekstu Konstytucji o Liturgii Świętej.
3. OLEJE – MARZEC 1965 R.
Choć nie jest to sensu stricto związane z tematem publikacji, to warto odnotować, że dn. 4 marca 1965 r. zezwolono kapłanom – o ile aprobatę wyraziłby na to ordynariusz miejsca – nosić święte oleje chorych przy sobie w odpowiednim naczyniu[82].
4. MSZA KONCELEBROWANA – MARZEC 1965 R.
Dekretem z dn. 7 marca 1965 r. wprowadzono w życie obrzędy koncelebry i udzielania Komunii św. pod obiema postaciami[83]. Na bazie nowo wydanych wytycznych zezwolono koncelebrować: Mszę Wieczerzy Pańskiej i Krzyżma; Msze na soborach, synodach i zebraniach biskupów; Mszę błogosławieństwa opata; Mszę konwentualną i Mszę główną w kościołach[84]. Zachowano przy tym oczywiście koncelebrację w Mszy święceń prezbiterów oraz podczas sakry biskupiej[85]. Ustalono wówczas, że liczba koncelebransów powinna być dostosowana do prezbiterium tak, aby wszyscy koncelebransi otaczali ołtarz[86]. Ten, kto celebrował lub koncelebrował Mszę Krzyżma mógł celebrować lub koncelebrować Mszę Wieczerzy Pańskiej; kto celebrował lub koncelebrował Mszę w Noc Paschalną mógł celebrować lub koncelebrować Mszę w dzień; kto celebrował Mszę w Noc Narodzenia, mógł koncelebrować trzy Msze w dzień; kto koncelebrował Mszę na synodzie, wizytacji biskupiej lub zgromadzeniu kapłańskim z biskupem albo jego delegatem, mógł celebrować w tym dniu także inną Mszę[87].
Szaty każdego z koncelebransów miały być tożsame do szat celebransa i obejmować: humerał, albę, cingulum, stułę, ornat i manipularz. Biskupi jedynie pod ornat zakładali krzyż pektoralny i używali mitry oraz pastorału[88]. Ze słusznej przyczyny kolor ich szat mógł być inny od koloru Mszy, tj. biały. Jednak nie należało tego czynić w Mszy za zmarłych[89].
Żaden z kapłanów, który w danej liturgii pełnił zadania diakona, subdiakona lub diakona asystenta nie miał prawa koncelebrować tej samej liturgii, gdyż pełnił czynności innych usługujących[90]. Mogli oni jednak przyjąć Komunię pod obiema postaciami, nawet jeśli celebrowali lub mieli celebrować inną Mszę[91].
Do liturgii koncelebrowanej używano jednej dużej hostii, która – w razie potrzeby – była składana na patenie wraz z innymi hostiami, wymaganymi ze względu na liczbę koncelebransów[92]. Podobne przepisy obejmowały kwestię kielicha, który miał być jeden, a dopiero w sytuacji wyjątkowej miało ich być więcej[93].
Wyróżniano kilka rytów Mszy koncelebrowanej: pontyfikalną, solenną, śpiewaną i czytaną[94]. Istniały też specjalne formy obrzędowe Mszy koncelebrowanej podczas święceń prezbiteratu, konsekracji biskupiej, błogosławieństwa opata i dla chorych kapłanów[95].
Warto tutaj przedstawić sposób odmawiania kanonu w liturgii koncelebrowanej, gdyż był on wspólny dla wszystkich form Mszy. Tak więc sam główny celebrans odmawiał dialog i prefację. Koncelebransi jedynie odpowiadali na wezwania celebransa. Następnie wszyscy razem (wraz z ludem) odmawiali Sanctus. Potem główny celebrans odmawiał kanon rzymski, wykonując gesty przepisane przez rubryki (koncelebra tego nie czyniła)[96]. W ten sposób odmawiano część Te igitur. Pierwszy spośród koncelebransów odmawiał wspomnienie żyjących, stosując gesty przepisane przez rubryki. Kolejny koncelebrans modlił się częścią Communicantes, stosując przepisane gesty, których pozostali (z celebransem włącznie) nie powtarzali. Część Hanc igitur odmawiali wszyscy z rękoma wyciągniętymi nad darami. Później wspólnie, mając ręce złożone, odmawiali część Quam oblationem, podczas której to modlitwy główny celebrans czynił przepisane gesty. Całe opowiadanie o ustanowieniu oraz słowa konsekracji wymawiali wspólnie, z czego tylko celebrans wykonywał przepisane prawem gesty, a koncelebransi podczas słów konsekracji wyciągali w stronę chleba/wina prawą rękę[97]. Gdy celebrans odkładał chleb/kielich z winem na korporał, ponownie przyklękał, a koncelebransi kłaniali się głęboko[98]. Następującą po konsekracji część Unde et memores odmawiali wszyscy koncelebransi razem, a tylko główny celebrans podczas tej części wykonywał gesty przepisane przez rubryki. Koncelebransi mieli wówczas ręce rozłożone. Część Supplices także odmawiali wspólnie, będąc pochyleni głęboko i mając ręce złożone. Natomiast tylko ci koncelebransi, którzy stali przy ołtarzu, wraz z celebransem całowali go w pewnym momencie modlitwy, lecz sam główny celebrans czynił znaki krzyża nad darami, podczas gdy wszyscy koncelebransi czynili znak krzyża na sobie[99]. Wspomnienie zmarłych odmawiał jeden spośród koncelebransów, wykonując przy tym przepisane gesty[100]. To samo czynił kolejny koncelebrans w modlitwie Nobis quoque[101]. Wreszcie sam celebrans wygłaszał słowa Per quem, czyniąc oznaczone gesty, a następnie wespół z koncelebrą odmawiał słowa doksologii końcowej bez czynienia znaków krzyża podczas niej[102].
5. KOMUNIA POD OBIEMA POSTACIAMI – MARZEC 1965 R.
W tym samym czasie, co obrzędy koncelebracji, światło dzienne ujrzały nowe wytyczne dot. Komunii św. pod obiema postaciami[103]. Na ich mocy zezwolono na Komunię pod obiema postaciami:
- Wyświęconym podczas ich Mszy święceń.
- Diakonowi i subdiakonowi, który pełnił swoją posługę w Mszy solennej lub pontyfikalnej.
- Opatowi w Mszy jego benedykcji (i w jej rocznice).
- Dziewicom w Mszy ich konsekracji (i w jej rocznice).
- Osobom składającym profesję w Mszy ich ślubów (i w jej rocznice)[104].
- Narzeczonym w Mszy sakramentu małżeństwa.
- Nowo ochrzczonym w Mszy połączonej z obrzędem ich chrztu.
- Nowo bierzmowanym w Mszy połączonej z obrzędem bierzmowania.
- Kapłanom, którzy uczestniczą w uroczystej liturgii, lecz jej nie koncelebrują ani nie celebrują.
- Zakonnikom, którzy koncelebrują Msze w klasztorach[105].
Ryty Komunii pod obiema postaciami różniły się między sobą formą sprawowania. Wyróżniano cztery formy takiej Komunii, wskazując każdorazowo na obecność innego kapłana lub diakona albo ich brak[106].
6. ZMIANY W WIELKIM TYGODNIU – MARZEC 1965 R.
Również dn. 7 marca 1965 r. światło dzienne ujrzała odnowa obrzędów Wielkiego Tygodnia[107]. Na jej mocy zmieniono czytanie mszalne Mszy Krzyżma z Listu Jakuba Apostoła (Jk 5, 13-16) na Księgę Izajasza (Iz 61, 1-4, 6, 8-9), a także Ewangelię według św. Marka (6, 7-13) na Ewangelię według św. Łukasza (Łk 4, 16-22)[108]. Usunięto również z tej Mszy antyfonę na Ofiarowanie, na rzecz hymnu O Redemptor[109]. Reforma dotknęła również sekretę, zwaną odtąd modlitwą nad darami, której nowa treść brzmiała następująco: „Accepta tibi sint, Domine, plebis tuae munera supplicantis, ut, sacerdotum sanctificata servitio, fideles tuos perpetua redemptione confirment. Per Dominum nostrum”[110]. Zmieniono także antyfonę na Komunię z Ewangelii według św. Marka (6, 12-13) na Psalm (44, 8). Rzeczą oczywistą jest także to, że zmodyfikowano nieco cały obrzęd poświęcenia olejów, wprowadzając zmiany względem tekstu z Pontyfikału[111]. Liturgia Mszy Wieczerzy Pańskiej pozostała bez zmian, a więc odprawiano ją w całości wedle Mszału z 1962 r.[112] W liturgii Męki Pańskiej zmieniono nieco pierwsze wezwanie modlitwy powszechnej, a siódme i ósme nazwano inaczej: wezwanie siódme nie było już: „O jedność Kościoła”, ale: „O jedność chrześcijan”[113]. Natomiast wezwanie ósme nie istniało jako: „O nawrócenie Żydów”, ale: „Za Żydów”[114]. Tym samym zyskały one nowe teksty i modlitwę[115]. Podobna zmiana dotknęła wezwanie dziewiąte, która odtąd było prośbą „Za niewierzących w Chrystusa”[116]. Liturgia Wigilii Paschalnej pozostała bez zmian[117].
7. ZEZWOLENIE NA CZYTANIE MĘKI PAŃSKIEJ PRZEZ LEKTORÓW – MARZEC 1965 R.
Dn. 25 marca 1965 r. światło dzienne ujrzał Dekret Świętej Kongregacji Rytów, na mocy którego stwierdzono, że czytanie Męki Pańskiej przez lektorów lub innych ministrantów jest dopuszczalne, gdyż nie jest to konstytutywne zadanie diakonów[118]. Jednak zastrzeżono przy tym, że lektorzy i ministranci mogą tego dokonywać dopiero wtedy, gdy nie ma diakonów i kapłanów[119].
8. ZGODY NA PREFACJE W JĘZYKU OJCZYSTYM – KWIECIEŃ 1965 R.
Dn. 27 kwietnia 1965 r. niektóre miejsca otrzymały zgody na używanie w liturgii prefacji w językach narodowych. Były to: Indie, Jamajka, Panama, Peru i Wenecja[120].
9. KWESTIA NOWEGO OŁTARZA – LIPIEC 1965 R.
Dn. 16 lipca 1965 r. została poruszona kwestia celebrowania twarzą do ludu. O ile taka praktyka nie potrzebowała zgody ordynariusza, o tyle na ustawianie lub budowanie nowego ołtarza, potrzebowano jego zgody[121].
10.JĘZYK OJCZYSTY W OBRZĘDZIE ŚWIĘCEŃ – LIPIEC 1965 R.
Dn. 17 lipca 1965 r. światło dzienne ujrzał spis elementów liturgii święceń, które mogły być celebrowane w języku ojczystym. Oto one:
- Tonsura: wywołanie kandydatów, dialog, wezwanie do modlitwy i pouczenie.
- Święcenia niższe: wywołanie kandydatów, pouczenie, wprowadzenie do modlitwy, wezwanie do modlitwy i nakaz uklęknięcia oraz powstania.
- Święcenia wyższe subdiakonatu: wywołanie kandydatów, wezwanie do litanii kandydatów na prezbiterów i diakonów, pouczenie, odesłanie kandydatów na diakonów i prezbiterów, pouczenie odnośnie do urzędu subdiakonatu, końcówka ostatniej przemowy szafarza święceń, wezwanie do modlitwy i nakaz uklęknięcia oraz powstania.
- Święcenia wyższe diakonatu: wywołanie kandydatów, przedstawienie ich szafarzowi, wezwanie Auxiliante, pouczenie, część Commune votum, wprowadzenie do modlitwy święceń, wezwanie do modlitwy i nakaz uklęknięcia oraz powstania.
- Święcenia wyższe prezbiteratu: wywołanie kandydatów, przedstawienie ich szafarzowi, pouczenie, część Consecrandi, wprowadzenie do modlitwy święceń, wezwanie do modlitwy i nakaz uklęknięcia oraz powstania, część Quia res, błogosławieństwo i ostatnie napomnienie.
- Konsekracja biskupia: prośba o święcenie, egzamin, część Episcopum oportet oraz wezwanie do modlitwy[122].
11. W SPRAWIE FORMULARZA – WRZESIEŃ I PAŹDZIERNIK 1965 R.
Dn. 25 września 1965 r. światło dzienne ujrzały wytyczne względem formularza Mszy odprawianej wieczorem przed niedzielą lub świętem nakazanym. Wielu bowiem pytało, czy wolno sprawować wówczas Mszę z dnia następującego, a nie bieżącego. Wytyczne te wskazywały wówczas na to, że należy sprawować liturgię z Mszy dnia następującego, zachowując przepisy tegoż obchodu i wygłaszając obowiązkowo homilię oraz – jeśli już wprowadzono – modlitwę powszechną[123].
Natomiast dn. 15 października wydano zgodę na to, aby sprawować Mszę pogrzebową dzień przed właściwą datą pogrzebu, jeśli wówczas wypada obchód uniemożliwiający sprawowanie Mszy pogrzebowej[124].
12. JĘZYK OJCZYSTY W MSZY MNICHÓW I ZAKONNIKÓW – LISTOPAD 1965 R.
Dn. 23 listopada światło dzienne ujrzała Instrukcja, na mocy której określono, że w liturgii konwentualnej należy używać języka łacińskiego poza czytaniami, które wolno czytać w języku ojczystym[125]. Natomiast więcej miejsca na język ojczysty można było przyznać tylko wtedy, gdy wspólnota sprawowałaby liturgię z udziałem ludu parafialnego, który jest powierzony jej opiece i Msza konwentualna byłaby jedną z Mszy parafialnych[126]. Zawsze jednak miało odbywać się to w granicach określonych przez prawo[127].
13. MIEJSCE NOWO WYŚWIĘCONYCH PREZBITERÓW W LITURGII KONCELEBROWANEJ MSZY ŚWIĘCEŃ – LISTOPAD 1965 R.
Dn. 26 listopada dookreślono kwestię miejsca nowo wyświęconych prezbiterów, którzy koncelebrują swoją pierwszą Mszę, tj. ich Mszę święceń. Otóż wskazano, że winni oni zajmować pierwsze miejsce wśród koncelebransów[128].
***
Powyższa publikacja jest pewnego rodzaju próbą zarysowanie reformy rubryk Mszy św., a także obrzędów ściśle do niej należących (jak chociażby święcenia), którą dokonano w 1965 r. Warto poznać te pierwsze zmiany, które były realizacją postanowień Konstytucji o Liturgii Świętej z 1963 r.
Dawid Makowski
Bibliografia:
- Canon Missæ concelebratæ. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965.
- Concilium ad exsequendam constitutionem de Sacra Liturgia: Decreta, quibus confirmantur interpretationes populares praefationum in Missa. Roma: 1965.
- Missale Romanum ex Decreto SS. Concilii Tridentini restitutum summorum pontificum cura recognitum. Editio typica, 1962.
- Ritus communionis sub utraque specie. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965.
- Ritus Servandus in celebratione Missæ. Editio typica. Typis Polyglotis Vaticanis, 1965.
- Ritus Servandus in concelebratione Missae Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965.
- Sacra Congregatio Rituum: Decretae. Roma: 1965.
- Sacra Congregatio Rituum: Decretum generale. Roma: 1965.
- Sacra Congregatio Rituum: De ordinanda Missa quæ celebratur vespere sabbati aut pridie festorum ad satisfaciendum præcepto. Roma: 1965.
- Sacra Concgregatio Rituum: Dubia ad Ritum communionis sub utraque specie. Roma: 1965.
- Sacra Congregatio Rituum: Instructio ad exsecutionem Constitutionis de Sacra Liturgia recte ordinandam. Roma: 1964.
- Sacra Congregatio Rituum: Instructio. De lingua in celebrandis Officio divino et Missa <<conventuali>> aut <<communitatis>> apud Religiosos abhibenda”. Roma: 1965.
- Sacra Congregatio Rituum: Partes quæ in collatione ordinum lingua vernacula dici possunt. Roma: 1965.
- Sacra Congregatio Rituum: Rubricae in Missali Romano emendandæ. Roma: 1965.
- Sacra Congregatio Rituum: Vashingtonensis. Roma: 1965.
- Sacra Congregatio Rituum: Zamorensis in Mexico. Roma: 1965.
- Variationes in ordinem Hebdomadae Sanctae inducendae. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965.
[1] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Decretum. Roma: 1965 (AAS, LVI, 408-409).
[2] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Instructio ad exsecutionem Constitutionis de Sacra Liturgia recte ordinandam. Roma: 1964 (AAS, LVI, 877-900).
[3] Zob. Tamże, art. 36 (AAS, LVI, 884).
[4] Zob. Tamże, art. 48k (AAS, LVI, 888).
[5] Zob. Ritus Servandus in celebratione Missæ. Editio typica. Typis Polyglotis Vaticanis, 1965, art. 95-98.
[6] Tamże, art. 23-24 i 61.
[7] Zob. Tamże.
[8] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Instructio ad exsecutionem Constitutionis de Sacra Liturgia recte ordinandam. Roma: 1964, art. 48c (AAS, LVI, 888).
[9] Zob. Tamże, art. 48d (AAS, LVI, 888).
[10] Zob. Ritus Servandus in celebratione Missæ. Editio typica. Typis Polyglotis Vaticanis, 1965, art. 58.
[11] Zob. Tamże, art. 73.
[12] Zob. Tamże.
[13] Tamże, art. 75.
[14] Zob. Tamże.
[15] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Instructio ad exsecutionem Constitutionis de Sacra Liturgia recte ordinandam. Roma: 1964, art. 48g (AAS, LVI, 888).
[16] Zob. Ritus Servandus in celebratione Missæ. Editio typica. Typis Polyglotis Vaticanis, 1965, art. 76.
[17] Zob. Tamże, art. 81.
[18] Zob. Tamże.
[19] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Instructio ad exsecutionem Constitutionis de Sacra Liturgia recte ordinandam. Roma: 1964, art. 60 (AAS, LVI, 891).
[20] Zob. Tamże, art. 48j (AAS, LVI, 888).
[21] „In Missis cum populo celebratis, Lectiones, Epistola et Evangeli um versus populum legantur vel cantentur : a) in Missa sollemni, in ambone aut ad cancellos; b) in Missa cantata et in Missa lecta, si a celebrante leguntur aut canuntur, sive ex altari sive in ambone sive ad cancellos, prout magis opportunum fuerit; si vero ab alio leguntur aut canuntur, in ambone vel ad cancellos”. Tamże, art. 49 (AAS, LVI, 889).
[22] Zob. Tamże, art. 50 (AAS, LVI, 889).
[23] Zob. Tamże, art. 51 (AAS, LVI, 889).
[24] Zob. Tamże, art. 52a (AAS, LVI, 889).
[25] Zob. Tamże, art. 52b i d (AAS, LVI, 889-890).
[26] Zob. Tamże, art. 52c (AAS, LVI, 889).
[27] Zob. Tamże, art. 53 (AAS, LVI, 890).
[28] Zob. Ritus Servandus in celebratione Missæ. Editio typica. Typis Polyglotis Vaticanis, 1965, art. 51.
[29] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Rubricae in Missali Romano emendandæ. Roma: 1965, ad. pag. 5b (Not, I, 215).
[30] Zob. Tamże, ad. pag. 17 (Not, I, 215).
[31] Zob. Tamże, ad. pag. 19b (Not, I, 215).
[32] Zob. Tamże, ad. pag. 21b, 38b, 112a (Not, I, 215).
[33] Zob. Tamże, ad. pag. 22a (Not, I, 215).
[34] Zob. Tamże, ad. pag. 55b (Not, I, 215).
[35] Zob. Tamże, ad. pag. 57a (Not, I, 215).
[36] Zob. Tamże, ad. pag. 58a (Not, I, 215).
[37] Zob. Tamże, ad. pag. 118a (Not, I, 216).
[38] Zob. Tamże, ad. pag. 135a (Not, I, 216).
[39] Zob. Tamże, ad. pag. 136a, 655a, [62]a, [154]a (Not, I, 216).
[40] Zob. Tamże, ad. pag. 136b (Not, I, 216).
[41] Zob. Tamże, ad. pag. 136 n. 8 (Not, I, 216).
[42] Zob. Tamże, ad. pag. 141a (Not, I, 216).
[43] Zob. Tamże, ad. pag. 152a (Not, I, 216).
[44] Zob. Tamże, ad. pag. 153b (Not, I, 216).
[45] Zob. Tamże.
[46] Zob. Tamże, ad. pag. 154a (Not, I, 216).
[47] Zob. Tamże (Not, I, 216).
[48] Zob. Tamże (Not, I, 216).
[49] Zob. Tamże, ad. pag. 159b (Not, I, 216).
[50] Zob. Tamże, ad. pag. 160b (Not, I, 216).
[51] Zob. Tamże, ad. pag. 162a (Not, I, 217).
[52] Zob. Tamże.
[53] Zob. Tamże, ad. pag. 162b (Not, I, 217).
[54] Zob. Tamże, ad. pag. 162b n. 9 (Not, I, 217).
[55] Zob. Tamże, ad. pag. 163a (Not, I, 217).
[56] Zob. Tamże, ad. pag. 163b (Not, I, 217).
[57] Zob. Tamże, ad. pag. 164a (Not, I, 217).
[58] Zob. Tamże, ad. pag. 167b (Not, I, 217).
[59] Zob. Tamże.
[60] Zob. Tamże, ad. pag. 175a (Not, I, 217).
[61] Zob. Tamże, ad. pag. 180a (Not, I, 217).
[62] Zob. Tamże, ad. pag. 180b (Not, I, 217).
[63] Zob. Tamże, ad. pag. 181a (Not, I, 217).
[64] Zob. Tamże (Not, I, 218).
[65] Zob. Tamże, ad. pag. 185 (Not, I, 218).
[66] Zob. Tamże, ad. pag. 187 (Not, I, 218).
[67] Zob. Tamże, ad. pag. 194 (Not, I, 218).
[68] Zob. Tamże, ad. pag. 195a (Not, I, 218).
[69] Zob. Tamże, ad. pag. 200 (Not, I, 218).
[70] Zob. Tamże, ad. pag. 211a (Not, I, 218).
[71] Zob. Tamże, ad. pag. 215a (Not, I, 218).
[72] Zob. Tamże, ad. pag. 348a (Not, I, 218).
[73] Zob. Tamże, ad. pagg. 358, 371 i [57] (Not, I, 218).
[74] Zob. Tamże, ad. pag. 464a (Not, I, 219).
[75] Zob. Tamże, ad. pag. 466b (Not, I, 219).
[76] Zob. Tamże, ad. pag. 705 (Not, I, 219).
[77] Zob. Tamże, ad. pag. 707b (Not, I, 219).
[78] Zob. Tamże, ad. pag. [75] (Not, I, 219).
[79] Zob. Tamże, ad. pag. [77] (Not, I, 219).
[80] Zob. Tamże, ad. pag. [129] (Not, I, 219).
[81] Zob. Tamże, ad. pag. [135] (Not, I, 219).
[82] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Decretum. Roma: 1965 (AAS, LXVII, 409).
[83] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Decretum generale. Roma: 1965 (AAS, LVII, 410-412).
[84] Te dwie ostatnie za zgodą ordynariusza. Uczyniono to w myśl Konstytucji o Liturgii Świętej. Zob. Ritus Servandus in concelebratione Missae Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, art. 2.
[85] Zob. Tamże, art. 5.
[86] Zob. Tamże, art. 4.
[87] Zob. Tamże, art. 9.
[88] Zob. Tamże, art. 12.
[89] Zob. Tamże.
[90] Zob. Tamże, art. 15.
[91] Zob. Tamże.
[92] Zob. Tamże, art. 17c.
[93] Zob. Tamże, art. 17d.
[94] Zob. Tamże, art. 18-108.
[95] Zob. Tamże, art. 109-155.
[96] Zob. Canon Missæ concelebratæ. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, s. 1
[97] Zob. Tamże, s. 5-6.
[98] Zob. Tamże.
[99] Zob. Tamże, s. 7.
[100] Zob. Tamże, s. 8.
[101] Zob. Tamże, s. 8-9.
[102] Zob. Tamże, s. 10.
[103] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Decretum generale. Roma: 1965 (AAS, LVII, 410-412).
[104] Dotyczyło to także świeckich, którzy w świeckich instytutach składali śluby. Zob. Sacra Concgregatio Rituum: Dubia ad Ritum communionis sub utraque specie. Roma: 1965 (Not, II, 132).
[105] Zob. Ritus communionis sub utraque specie. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, art. 1.
[106] Zob. Tamże, art. 4-12.
[107] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Decretum. Roma: 1965 (AAS, LVII, 412-413).
[108] Zob. Missale Romanum ex Decreto SS. Concilii Tridentini restitutum summorum pontificum cura recognitum. Editio typica, 1962, s. 152; Variationes in ordinem Hebdomadae Sanctae inducendae. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, s. 7.
[109] Zob. Tamże, s. 9.
[110] Tamże.
[111] Artykuł odnosi się zasadniczo do zmian wewnątrz rytu Mszy, dlatego zainteresowanych odsyła się do tekstu, w którym umieszczono zmiany, zob. Tamże, s. 15-18.
[112] Zob. Missale Romanum ex Decreto SS. Concilii Tridentini restitutum summorum pontificum cura recognitum. Editio typica, 1962, s. 153-161.
[113] Zob. Variationes in ordinem Hebdomadae Sanctae inducendae. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, s. 20.
[114] Zob. Tamże, s. 20-21.
[115] Zob. Tamże, s. 21-22.
[116] Zob. Tamże, s. 22.
[117] Zob. Missale Romanum ex Decreto SS. Concilii Tridentini restitutum summorum pontificum cura recognitum. Editio typica, 1962, s. 182-211.
[118] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Decretum. Roma: 1965 (AAS, LVII, 413-414).
[119] Zob. Tamże.
[120] Zob. Concilium ad exsequendam constitutionem de Sacra Liturgia: Decreta, quibus confirmantur interpretationes populares praefationum in Missa. Roma: 1965 (Not, I, 149).
[121] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Vashingtonensis. Roma: 1965 (Not, II, 183).
[122] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Partes quæ in collatione ordinum lingua vernacula dici possunt. Roma: 1965 (Not, I, 277-279).
[123] Zob. Sacra Congregatio Rituum: De ordinanda Missa quæ celebratur vespere sabbati aut pridie festorum ad satisfaciendum præcepto. Roma: 1965 (Not, II, 16).
[124] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Abulensis. Roma: 1965 (Not, II, 181).
[125] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Instructio. De lingua in celebrandis Officio divino et Missa <<conventuali>> aut <<communitatis>> apud Religiosos abhibenda”. Roma: 1965, art. 17a (AAS, LVII, 1012).
[126] Zob. Tamże, art. 17b (AAS, LVII, 1012).
[127] Zob. Tamże, art. 19 (AAS, LVII, 1012).
[128] Zob. Sacra Congregatio Rituum: Zamorensis in Mexico. Roma: 1965 (Not, II, 184).