Inne poświęcenia wody
Ryty wschodnie przewidują poświęcenie wody na inne okazje – ryt bizantyjski nazwie to małym poświęceniem wody, u Koptów jest to bardziej złożone. W rycie bizantyjskim małe poświęcenie wody może odbywać się na początku każdego miesiąca (tradycja grecka), w wigilie lub w samym dniu święta patronalnego parafii, w trakcie pielgrzymki przechodzącej przy źródle wody, w święto Procesji Krzyża obchodzonego 1 sierpnia itp. Małe poświęcenie wody faktycznie jest krótsze, i nie zawiera specjalnych modlitw kapłańskich – choć ma inne; dodatkowe wezwania ektenii (litanii) są tożsame z tymi z wielkiego poświęcenia. Małe poświęcenie wody kończy się zanurzaniem krzyża w naczyniu, przy śpiewie troparionu typ krótkiego hymnu) Krzyża: Zbaw Boże, lud Twój i pobłogosław dziedzictwo Twoje, zwycięstwo prawowiernym w przeciwnościach daruj i Twoją krzyżem Twym ochraniaj wspólnotę[1].
Ryt koptyjski przewiduje Laqān – wielkie poświęcenie wody – nie tylko na święta Objawienia Pańskiego oraz Wielkiego Czwartku, ale także na święto apostołów Piotra i Pawła dnia piątego miesiąca abib (około 12 lipca), co wynika właśnie z Wielkiego Czwartku. Dokonywane jest ono przed Boską Liturgią, a na koniec samego obrzędu, w trakcie śpiewu psalmu 150, kapłan umywa nogi mężczyznom, zaś kobiety namaszcza czoła, tak samo, jak w Wielki Czwartek[2]. Koptyjski euchologion (księdza kapłańska na różne potrzeby, obrzędy) zawiera również dwie inne, dużo krótsze formy poświęcenia wody. Pierwsza to poświęcenie owoców, wód rzek i roślin. To krótkie modlitwy kapłana, gdzie wierni odpowiadają Kirie eleison. Mają one uświęcić naturę i zapewnić obfitość plonów[3]. Euchologion koptyjski przewiduje także króciutkie poświęcenie wody, gdzie po prostu kapłan wygłasza tylko te słowa, czyniąc znak krzyża: Władca Pan Jezus Chrystus, Baranek i Słowo Boga Ojca, Który przyszedł nad potoki Jordanu z przymierza Jana Chrzciciela, i pobłogosławił je, i uświęcił je: niech pobłogosławi te wody, niech je uświęci; aby każdy, kto obmywa swe ręce nimi, został oczyszczony przez Pana ze swych grzechów, zapytaniem Chrzciciela Jana, w Imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego[4].
Święcenie wodą i inne praktyki związane z nią
Wody święconej – czy to z wielkiego, czy małego poświęcenia – używa się często w ramach różnych obrzędów poświęcających: mieszkania, świątynie, krzyże, utensylia liturgiczne, środki transportu, żywność (święconkę w Wielką Sobotę lub dzień Paschy, owoce na Przemienienie Pańskie, koliwo – gotowana pszenicę – w I Sobotę Wielkiego Postu, czyli św. Teodora Tyrona), rośliny (palmy w święto Wjazdu Pańskiego do Jerozolimy, róże u Ormian na Przemienienie Pańskie, zioła w rycie bizantyjskim na święto Zaśnięcia Bogurodzicy itd.) i wiele innych rzeczy. Przy czym należy zaznaczyć, że jednak nie wszystkie obrzędy poświęcenia/pobłogosławienia czegoś wymagają wody święconej: wystarczą teksty modlitw, czy wręcz samo omodlenie danej rzeczy bez specjalnych tekstów – ot, po prostu uświęcenie przez całość nabożeństwa. Wodą święconą kropi się także głowy każdego wiernego z osobna, np. na rozpoczęcie pielgrzymki. Należy także zaznaczyć, iż wschodnie świątynie chrześcijańskie nie mają miejsca do zanurzenia ręki w wodzie święconej przy wejściu doń, jak to ma miejsce w kościołach łacińskich.
Do wody święconej nie dodaje się niczego; w niektórych rytach, np. ormiańskim, najwyżej dolewa się święte oleje, w tym miron tj. krzyżmo. Jeśli czy to w cerkwi, czy w domu potrzeba więcej wody święconej, można do niej dolać zwykłej wody (byleby nie była z czymś zmieszana, albo np. gazowana), i w ten sposób zwykła woda uświęci się tą święconą.
Biskupia Boska Liturgia rytu bizantyjskiego przewiduje publiczne umycie rąk przez hierarchę w trakcie Hymnu Cherubinów, przez wielkim wejściem. Subdiakon(k)i przynoszą przed królewską bramą ikonostasu misę z wodą i ręcznik (może być w formie ludowej) – biskup obmywa ręce, mówiąc: Panie Boże nasz, który uświęciłeś strumienie Jordanu Twoim zbawczym objawieniem, sam teraz ześlij łaskę Świętego Twego Ducha i pobłogosław tę wodę ku oczyszczeniu całego ludu Twego, albowiem błogosławiony jesteś na wieki wieków. Amen[5].
Niektóre tradycje rytu bizantyjskiego – np. arabska – przewidują także pokropienie wiernych wodą różaną w trakcie III stacji Pieśni Pochwalnych (Lamentacji – specjalnych, krótkich wierszy ułożonych do każdego z wersetów najdłuższego psalmu, tj. 118) na Jutrzni Wielkiej Soboty; przez wcześniejszą cześć nabożeństwa naczynia z tą wodą stoją na płaszczanicy, tj. płótnie przedstawiającym Chrystusa w grobie – to wschodnia wersja Grobu Pańskiego. Jest to nawiązanie do kobiet niosących wonności na grób Chrystusa (cs. mironosice), których czyn jest kilka razy wymieniany właśnie w ramach III stacji Pieśni Pochwalnych.
W rycie ormiańskim święto Przemienienia Pańskiego (niedziela XIV od Zmartwychwstania Pańskiego) wiąże się z różą oraz wodą, w tym różaną. Tego dnia świątynie przyozdabia się różami, zaś ludzie polewają się wodą – tą może pokropić również duchowny. Zwyczaj ten wprowadził sam św. Grzegorz Oświeciciel, nadając mu chrześcijańskie znaczenie. Mianowicie, róża na początku skrywa swe piękno i istotę – podobnie było z Jezusem Chrystusem aż do momentu Swego Przemienienia na górze, gdzie odkrył apostołom Swoją Boską naturę. Woda z kolei to oczyszczenie – nie można ujrzeć Syna Bożego i Jego tożsamości bez wcześniejszego oczyszczenia z grzechów.
Istnieje pobożny zwyczaj, by w ramach pielgrzymki do Ziemi Świętej zanurzyć się w rzece Jordan, i to w białej szacie. Niektórzy z tych, którzy tego dostąpili, pragną być pochowani właśnie w tej szacie. Także wiele innych miejsc słynie z cudownych źródeł wody, w której wierni zanurzają się lub obmywają się, a także biorą wodę święconą z tych źródeł na błogosławieństwo swoje i bliskich.
Dominika Kovačević
Bibliografia
- Obrzęd małego poświęcenia wody, http://www.liturgia.cerkiew.pl/euch/rok/male_poswiecenie_wody.pdf [11.04.2023].
- Obrzęd Świętej i Boskiej Liturgii Świętego Ojca Naszego Jana Chryzostoma, odprawianej przez biskupa, http://www.liturgia.cerkiew.pl/pages/File/docs/zynownik-05-chryzostom.pdf [11.04.2023].
- Prayer for the Fruits, Waters and Plants, http://e.copticbook.net/ebooks/book1.php?f=0118#0118 [11.04.2023].
- Prayer on the Water, http://e.copticbook.net/ebooks/book1.php?f=0808#0808 [11.04.2023].
- The feast of Transfiguration of our Lord Jesus Christ celebrated at the Armenian diocese in Georgia, https://armenianchurch.ge/en/news/the-feast-of-transfiguration-of-our-lord-jesus-christ-celebrated-at-the-armenian-diocese-in-georgia [11.04.2023].
- The Order of the Laqan (The Blessing of the Water), https://tasbeha.org/hymn_library/view/1141 [11.04.2023].
[1] Obrzęd małego poświęcenia wody, http://www.liturgia.cerkiew.pl/euch/rok/male_poswiecenie_wody.pdf [11.04.2023].
[2] The Order of the Laqan (The Blessing of the Water), https://tasbeha.org/hymn_library/view/1141 [11.04.2023].
[3] Prayer for the Fruits, Waters and Plants, http://e.copticbook.net/ebooks/book1.php?f=0118#0118 [11.04.2023].
[4] Prayer on the Water, http://e.copticbook.net/ebooks/book1.php?f=0808#0808 [11.04.2023].
[5] Obrzęd Świętej i Boskiej Liturgii Świętego Ojca Naszego Jana Chryzostoma, odprawianej przez biskupa, http://www.liturgia.cerkiew.pl/pages/File/docs/zynownik-05-chryzostom.pdf [11.04.2023].