Credo – Wyznanie wiary w usłyszane Słowo

Pod koniec liturgii słowa, a na końcu liturgii katechumenów występuje Wyznanie wiary. Jest to uroczyste potwierdzenie wiarygodności tego, co przed chwilą zostało proklamowane. Wówczas wierni obwieszczają, że wierzą w: Boga, który stworzył niebo i ziemię; Syna Bożego, który stanowi jedność z Ojcem, przez którego został posłany na świat, gdzie przyjął ciało z Matki Bożej i jako człowiek cierpiał katusze i śmierć podjął krzyżową, a następnie zmartwychwstał i wstąpił do nieba; Ducha Świętego, który od Ojca i Syna pochodzi i wraz z nimi przyjmuje uwielbienie oraz należną chwałę; Jeden, Święty i Apostolski Kościół, w którym przyjęli chrzest; życie po śmierci.

Rys historyczny

Na początku trzeba sobie uświadomić, że o ile Gloria oraz Kyrie zakłada formę pierwszej osoby liczby mnogiej, o tyle Credo od początku zawiera formę pierwszej osoby liczby pojedynczej. Wynika to z tego faktu, iż niegdyś owe wyznanie wiary łączono z chrztem^[1]. Błędnie zatem pojmowano w średniowieczu, że początki składu apostolskiego wiążą się z Apostołami^[2]. W pierwszych wiekach Kościoła istniało bardzo dużo Wyznań, o czym zostało już napisane w innym artykule^[3]. Dlatego autor tego tekstu skupił się na kilku najważniejszych Symbolach oraz na nauce poszczególnych soborów.

Credo z Koryntu – najstarsze Wyznanie

Z Listów św. Pawła można wnioskować, że jego polecenia kierowane do różnych gmin (zwłaszcza korynckiej) początkowo mało dawały. On pisał, lecz ludzie się do tego nie stosowali. Dlatego też Apostoł Narodów zapragnął spisać w kilkunastu punktach swoje myśli. W tych dziełach nie znajdzie się wszystkich wskazań w jednym miejscu. Zatem kluczowy będzie tu 1 List do Koryntian, w którym św. Paweł napisał: ,,Chrystus umarł […] za nasze grzechy […], został pogrzebany […], zmartwychwstał trzeciego dnia […]”^[4]. Nawiązując do powyższych punktów tej pracy można rzec, że nauka Pawła wpisuje się w chrystologiczną formułę wiary. Jednocześnie jest ona najstarszym Symbolem, gdyż ,,wersja oryginalna credo korynckiego została stworzona chyba w języku aramejskim, języku Jezusa i pierwszych jego wyznawców (<<Kefa>>, <<Dwunastu>>, formuła <<i że>>, to wszystko pochodzi z aramejskiego milieu językowego), bądź w greckim poza Palestyną, ale w środowisku chrześcijan pochodzenia żydowskiego”^[5]. Na tej podstawie można uznać, że jest to najstarsze Wyznanie pod kątem streszczenia artykułów wiary. Natomiast nie można chyba w ten sposób określić ogółu Wyznania, które już padło chociażby przez Etiopczyka przed chrztem udzielonym mu przez Filipa^[6].

Spór o filioque

Wyznanie wiary łączyło się i wciąż wiąże się z uznaniem istnienia Trzech Osób Boskich – Ojca, Syna i Ducha Świętego. Nauka o Trójcy wywołała w starożytności wiele sporów natury doktrynalnej. O ile Boga Ojca zawsze utożsamiano z Najwyższym, o tyle nie rozumiano natury Boga Syna. Dlatego Sobór Nicejski I zaliczając się do tej trzeciej grupy wyznał wiarę w ,,Syna Bożego, zrodzonego z Ojca, jednorodzonego, to jest z istoty Ojca, Boga z Boga, Światłość ze Światłości, Boga prawdziwego z Boga prawdziwego, zrodzonego, a nie uczynionego, współistotnego Ojcu, przez którego wszystko się stało, co jest w niebie i co jest na ziemi, który dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstąpił i przyjął ciało, stał się człowiekiem, cierpiał i zmartwychwstał trzeciego dnia, wstąpił do nieba, przyjdzie sądzić żywych i umarłych. I w Ducha Świętego”^[8]. Na tej nauce opiera się doktryna Kościoła. Tak więc wszyscy uważający inaczej są w błędzie. Natomiast dogmat o Duchu Świętym został dookreślony podczas I Soboru Konstantynopolskiego: ,,I w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela, który od Ojca pochodzi, którego należy czcić i wielbić wraz z Ojcem i Synem, który przemawiał przez proroków”^[9]. Trzeba też podkreślić, że wówczas panowała herezja Czwórcy, którą św. Atanazy zwalczał w swoich listach^[10]. Ważny głos na tematy związane z trynitologią miał również Sobór Nicejski II, który ukazał pochodzenie Osób Boskich i podał dekret wiary^[13]. Jednak nie zakończył on sporu z ,,filioque”. Dokonał tego w 1445 r. Sobór Florencki. Ojcowie tego zgromadzenia zaaprobowali używanie tego zwrotu, choć był on już w użytku wcześniej (wszak aprobował go już św. Augustyn)^[14].

Rozwój formuły opisującej Trójcę

Formuła ta rozwijała się podobnie, jak nauka chrześcijańska. Głoszono w niej początkowo dzieła Boga i zbawczą misję Chrystusa. Podobnego zdania jest o. Jungmann: ,,głównym tematem apostolskiego nauczania Żydów było oznajmianie im, że Jezus jest Mesjaszem […]. Wobec pogan ważne było najpierw głoszenie wiary w jednego Boga”^[15]. Wraz z tą nauką zaczęto ukazywać prawidła życia chrześcijańskiego, które to (w znacznym stopniu) przyczyniły się do poruszania w kerygmie tematów Kościoła, życia wiecznego, darów Ducha itp. Stąd też ok. 150 roku ,,w doktrynie chrześcijańskiej jest pięć dogmatów”^[16]. Zostały one zawarte w Listach Apostolskich. Z nich wynika, iż nauką, w którą trzeba wierzyć, jest:

1. Bóg, jako wszechmocny mocarz i Ojciec;
2. Syn Boży, jako Mesjasz;
3. Duch Święty Pocieszyciel;
4. Łaska odpuszczenia grzechów;
5. Kościół;

Wymienione pojęcia można by było streścić w trzech głównych: Ojciec (Władca) – Syn (przez Niego posłany założyciel Kościoła) – Duch Święty (obdarzający łaskami). Podobnie myśleli pierwotni wierzący. Tego przykładem są słowa Atenagorsa: ,,chrześcijanie w swej wierze <<czczą Boga Ojca i Syna jako Boga i Ducha Świętego>>”^[17]. Według Jungmanna w ten sposób uzyskano pierwociny, a może i nawet jakiś konkretny poziom nauki trynitarnej^[18], wszak na ten czas datuje się ustalenie podstawy – jedności substancji i rozgraniczenia Osób^[19].

Na rozwój tej nauki istotny wpływ miała celebracja chrztu, który był udzielany w imię Trzech Osób Boskich. Doprowadziło to do tego, iż zaczęto na wiele różnych sposobów dodawać tą naukę do prawdy wiary. Stąd początkowo Wyznanie wiary rozpoczynało się od uznania Trójcy Świętej, a dopiero później zbawczego posłannictwa Jezusa, Kościoła i odpuszczenia grzechów^[20]. Przeto ,,już około 100 roku istniały trojakie symbole chrzcielne […]. Były jednak różne redakcje, a żadna z nich nie odpowiada dokładanie słowom używanym dzisiaj”^[21]. Pierwotna formuła Wyznania wiary brzmiała tak: ,,Wierzę w Boga Ojca wszechmogącego i w Jezusa Chrystusa, Syna Jego jedynego, Pana naszego i w Ducha Świętego, Święty Kościół (odpuszczenie grzechów), zmartwychwstanie ciała”^[22]. Te słowa były podstawą, do dalszej twórczości w tym względzie.

Dość cenne informacje na temat rozwoju tej nauki można znaleźć w pismach Orygenesa. Uczony podaje, że: ,,jeden jest Bóg, który wszystko stworzył […]. Jezus Chrystus, Ten, który przyszedł, narodził się z Ojca przed wszystkimi stworzeniami […]. Apostołowie przekazali […] Ducha Świętego równego czcią i godnością Ojcu i Synowi”^[23]. Wynika z nich, że już wtedy istniała nauka dotycząca Trójcy Świętej. Niestety z czasem (zwłaszcza po Soborze w Nicei (I)) zaczęły wstrzymać się różne dysputy dot. tego tematu. O ich przebiegu można dowiedzieć się m.in. z pism Atanazego. Kwestia Trójcy została poruszona w Epistula ad Epictetum^[24]. W tym liście święty poucza, że nie istnieje żadna „Czwórca”, lecz Trzy Osoby Boskie. Widoczny jest tutaj problem ciała i duszy Chrystusa, które uważano za coś osobnego.

Rozwój formuły opisującej Chrystusa

Niewątpliwy wpływ na rozpowszechnianie powyższej formuły, miały zbawcze dzieła Chrystusa. Trzeba tutaj wspomnieć szczególnie Jego narodziny oraz mękę zwieńczoną zmartwychwstaniem. Obce nie było również Wniebowstąpienie. Stąd już przed II w. były obecne słowa: ,,który narodził się z Ducha Świętego i z Maryi Panny, który pod Poncjuszem Piłatem został ukrzyżowany i pogrzebany, trzeciego dnia powstał z umarłych, wstąpił do nieba, siedzi po prawicy Ojca, stamtąd przyjdzie sądzić żywych i umarłych”^[25]. W tych słowach o. Jungmann widzi wyraźne oddzielenie dwóch głównych dzieł zbawczych, poprzez użycie (dwa razy) słowa qui^[26]. Zwraca się na to uwagę, gdyż w tej modlitwie ukazano dwa wielkie dzieła Chrystusa, który jako Zbawiciel przyszedł na ziemię oraz, który nas wybawił.

Kardynał Müller ukazując kształtowanie się formuły chrystologicznej dzieli ją na kilka etapów. Pierwszym z nich jest refleksja nad tematem bytu Jezusa Chrystusa. Występuje tutaj określenie Zbawiciela, jako: ,,imię Boga”, ,,Sługa Pański”, ,,Anioł Boga” i ,,Pneuma Boga w ciele”^[27]. Drugi etap łączy się z trzecim. Mamy najpierw do czynienia z negowaniem Chrystusa jako Boga, a następnie jako człowieka. Później następuje krytyka Wcielenia w kontekście filozoficznym (czwarty etap). Pod tym względem przed Soborem Nicejskim Kościół uważał, że Jezus był prawdziwym Bogiem i Człowiekiem oraz cierpiał, jako człowiek. Tego zdania był również św. Atanazy. W czasach Ariusza urzeczywistnił się piąty etap – nieporozumienie pod względem Boskości Boga Ojca i Boga Syna. Szóstym etapem było podjęcie refleksji na ten temat podczas Soboru Nicejskiego. Kolejnym poziomem były rozmowy nt. ,,jedności podmiotu w Chrystusie”^[28]. Duży wpływ na kształtowanie się tej formuły miał Sobór w Chalcedonie (451 r.; zob. poniżej). Natomiast ostatnim etapem było stworzenie mocnego dogmatu chrystologicznego. W tym etapie duże znaczenie miał Synod na Lateranie w 649 r. oraz Sobór Konstantynopolitański III (680-681)^[29].

Rodzaje wyznań^[30]

1. Wyznanie chrzcielne – zostało zawarte w Tradycji Apostolskiej Zawierało zbiór pytań, jakie otrzymywał chrzczony przed przyjęciem sakramentu. Brzmiały one następująco:
2. ,,Czy wierzysz w Boga Ojca Wszechmogącego?” Odp.: ,,Wierzę”.
3. ,,Czy wierzysz w Jezusa Chrystusa Syna Bożego, który począł się z Ducha Świętego, narodził z Maryi Panny i ukrzyżowany pod Poncjuszem Piłatem umarł (i pogrzebion) i zmartwychwstał dnia trzeciego i wstąpił do nieba, gdzie siedzi po prawicy Ojca, skąd powtórnie przyjdzie sądzić żywych i umarłych?” Odp.: ,,Wierzę”.
4. ,,Czy wierzysz w Ducha Świętego i święty Kościół i zmartwychwstanie ciała?” Odp.: ,,Wierzę”^[31].
5. Symbol Apostolski – in. ,,Skład Apostolski” w IV w. był podstawą katechez. Ma on korzenie w czasach Apostołów. Składa się z dwunastu artykułów wiary (stąd sądzono, że każdy Apostoł dodał jedną naukę – była to jedynie legenda, którą w XV w. odrzucono). Brzmi on następująco: ,,Wierzę w Boga Ojca wszechmogącego, stworzyciela nieba i ziemi (1), i w Jezusa Chrystusa syna Jego jedynego, a Pana naszego (2), który się począł z Ducha Świętego, narodził z Maryi Dziewicy (3), umęczon pod Ponckim Piłatem, ukrzyżowan, umarł i pogrzebion, zstąpił do piekieł(4), trzeciego dnia wstał z martwych (5) i wstąpił do nieba (6), siedzi po prawicy Boga Ojca wszechmogącego (7), stamtąd przyjdzie sądzić żywych i umarłych (8). Wierzę w Ducha Świętego (9), święty katolicki Kościół, zjednoczenie świętych (10), odpuszczenie grzechów (11), zmartwychwstanie ciała i życie wieczne (12)”^[32].
6. Wyznanie nicejsko-konstantynopolitańskie to formuła wiary, która została uchwalona na Soborze Nicejskim I oraz Konstantynopolskim IV. Jest to wyznanie, które dzisiaj się odmawia podczas Mszy św., dlatego nie będzie ono tutaj zamieszczane.
7. Symbol Atanazego – było to połączenie Credo z nauką św. Atanazego, który był zwolennikiem decyzji Soboru Nicejskiego I. Ten skład jest datowany na IV w. Został on stworzony w języku łacińskim.
8. Symbol z Toledo – była to reguła wiary powstała na XI synodzie w Toledo. Zawierała prawidła wiary chrześcijańskiej. Widać w nim nawiązanie do decyzji Soborów poprzednich wieków.

Pierwotne przeznaczenie

Początkowe przeznaczenie odmawiania tej modlitwy było skierowane do katechumenów. Mieli oni zapamiętać wszystkie artykuły wiary, aby wyznać je przed chrztem. Ponadto wymagano ich znajomości od duchownych, których egzaminowano przed święceniami. Dopiero później, zwłaszcza w średniowieczu, zaczęto modlić się tym symbolem regularnie (tj. rano i wieczorem)^[33].

Symbol w liturgii

Można domniemywać, że przed VI wiekiem gdzieniegdzie praktykowano używania tej modlitwy w wymiarze liturgii. Jednak dopiero patriarcha Tymoteusz oficjalnie wprowadził je do liturgii wschodniej^[34]. W tym czasie zaczęto w obrządkach wschodnich praktykować ową modlitwę w każdej Mszy św. Natomiast zapoczątkowanie używania Credo na Zachodzie wiąże się z pontyfikatem papieża Benedykta VIII, który przez usilne prośby cesarza Henryka II zgodził się włączyć ową orację do liturgii Mszy zachodniej^[35]. Zdaje się, że przez jakiś czas odmawiano ją tak, jak na Wschodzie, tj. codziennie. Dopiero później papież ograniczył jej używanie tylko do świąt i uroczystości. Warto jednak zwrócić uwagę na usytuowanie tej modlitwy. Nie jest bez znaczenia, że następuje ona po Ewangelii. Przyczynę tego wyjaśnia Amalariusz: ,,wypada, aby lud po ewangelii, ponieważ słyszy słowa Chrystusa, podniosłym głosem wypowiedział swoją wiarę”^[36].

Różnice między Wschodem a Zachodem

O ile na Zachodzie przez długi czas Wierzę było modlitwą wspólnoty, o tyle na Wschodzi recytował je przedstawiciel ludu. Trzeba też napomnieć, że zarezerwowanie tej modlitwy na Zachodzie tylko kapłanowi łączy się z rozwojem polifonii, kiedy to kapłan intonował śpiew, który w większości była zaangażowana tylko schola (duchowieństwo ją recytowało).

Znaczenie odmawiania Credo

Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, w punkcie 67 podaje:

,,Symbol, czyli wyznanie wiary, zmierza do tego, aby cały lud zgromadzony dał odpowiedź na słowo Boże zwiastowane w czytaniach Pisma Święto i wyjaśnione homilii oraz […] przypomniał sobie i uczcił wielkie misteria wiary przed rozpoczęciem ich celebracji w Eucharystii”^[37].

Widać zatem, że jest to odpowiedź na usłyszane słowo i przygotowanie się na przyjście Pana pod postaciami eucharystycznymi. Dlatego też Amalariusz trafnie zaznacza, że ,,gdy Chrystus przemówił do swojego ludu, godzi się, by ten jeszcze z jeszcze większą słodyczą i głębiej wyznał  swoją wiarę”^[38]. Ten światły teolog podkreśla również, że jeżeli człowiek uwierzy sercem to trwa w zbawieniu, które może otrzymać poprzez wyznanie wiary swymi wargami^[39].

O tym, kiedy można, a kiedy nie można odmawiać tej modlitwy

W Zwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego powyższe Wyznanie odmawia się w niedziele i uroczystości oraz podczas szczególnych liturgii^[40]. Natomiast w Nadzwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego jest ono sprawowane: w niedzielę, święta i wotywy 1 klasy, w drugoklasowe święta NMP i Jezusa Chrystusa, w oktawę Zielonych Świąt, Narodzenia Pańskiego i Wielkiej Nocy, w święta Apostołów i Ewangelistów i ,,w święto Katedry św. Piotra, Apostoła”^[41].

Nieoczywiste oczywistości

W wymawianiu słów tej modlitwy są pewne momenty, podczas których należy się pokłonić. Są nimi: Imię Jezusa oraz słowa I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem. Natomiast na te ostatnie słowa należy przyklęknąć w uroczystość Narodzenia Pańskiego oraz w uroczystość Zwiastowania NMP. Tak ma się sytuacja w ZFRR. Natomiast w NFRR należy się pokłonić na Imię Jezusa oraz na słowa: odbiera uwielbienie i chwałę. Natomiast podczas sformułowania I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem należy przyklęknąć. Na końcu tej modlitwy – podobnie jak pod koniec Gloria – czyni się znak krzyża^[42].

Sposób wykonywania

W Mszy św. sprawowanej z ksiąg wydanych po 1970 roku, ten element liturgii sprawuje się w następujący sposób. Można go zaśpiewać lub recytować. W pierwszym wypadku pierwsze słowa intonuje kapłan. Względnie kantor lub schola^[43]. Natomiast do kapłana, kantora lub scholi przyłącza się lud wierny, który razem z nimi odśpiewuje Credo. Dokumenty pozwalają na to, aby owy śpiew był wykonywany ,,na dwa chóry”. Natomiast w drugim przypadku zaczynają go recytować wszyscy. Dozwolony jest podział ,,na dwa chóry”^[44].

W Mszy św. sprawowanej według ksiąg wydanych w 1962 roku (lub wcześniejszych), we Mszach św. śpiewanych, kapłan intonuje śpiew, po czym wraz z ministrantami recytuje dalszą część modlitwy. W tym czasie lud śpiewa wraz ze scholą całą modlitwę. Kapłan po skończonej recytacji może usiąść. Natomiast w Mszach św. recytowanych kapłan wraz z ministrantem odmawia tą modlitwę. Do ministranta mogą się przyłączyć wierni.

Zakończenie

W powyższym tekście została zaprezentowana tematyka Wyznania wiary, które jest niezmiernie istotne w życiu ludzi wierzących. Ukazuje modlitwę jako osobiste wyrażenie własnej wiary w naukę Pana.

Dodatek – zestawienie tekstów

Tekst syryjski	Tekst grecki	Tekst łaciński	Tekst polski
ܡܗܝܡܢܝܢܢ ܒܚܕ ܐܠܗܐ. ܐܒܐ ܐܚܝܕ ܟܠ ܥܒܘܕܐ ܕܫܡܝܐ ܘܕܐܪܥܐ. ܘܕܟܠܗܝܢ ܐܝܠܝܢ ܕܡܬܚܙ̈ܝܢ ܘܕܠܐ ܡܬܚܙܝ̈ܢ .ܘܒܚܕ ܡܪܝܐ ܝܫܘܥ ܡܫܝܚܐ ܝܚܝܕܝܐ ܒܪܐ ܕܐܠܗܐ ܗܘ ܕܡܢ ܐܒܐ ܐܬܝܠܕ ܩܕܡ ܟܠܗܘܢ ܥܠܡ̈ܐ ܢܘܗܪܐ ܕܡܢ ܢܘܗܪܐ ܐܠܗܐ ܫܪܝܪܐ ܕܡܢ ܐܠܗܐ ܫܪܝܪܐ ܝܠܝܕܐ ܘܠܐ ܥܒܝܕܐ ܘܫܘܸܐ ܒܐܘܣܝܐ ܠܐܒܘܗܝ ܕܒܐܝܕܗ ܗܘܐ ܟܠ ܗܘ ܕܡܛܠܬܢ ܒܢܝ̈ܢܫܐ ܘܡܛܠ ܦܘܪܩܢܢ ܢܚܬ ܡܢ ܫܡܝܐ ܘܐܬܓܫܡ ܡܢ ܪܘܚܐ ܩܕܝܫܐ ܘܡܢ ܡܪܝܡ ܒܬܘܠܬܐ ܝܠܕܬ ܐܠܗܐ ܘܗܘܐ ܒܪܢܫܐ ܘܐܨܛܠܒ ܚܠܦܝܢ ܒܝܘ̈ܡܝ ܦܝܢܛܝܘܣ ܦܝܠܛܘܣ ܘܚܫ ܘܡܝܬ ܘܐܬܩܒܪ ܘܩܡ ܠܬܠܬܐ ܝܘ̈ܡܝܢ ܐܝܟ ܕܨܒܐ ܘܣܠܩ ܠܫܡܝܐ ܘܝܬܒ ܡܢ ܝܡܝܢܐ ܕܐܒܘܗܝ ܘܬܘܒ ܐ̇ܬܐ ܒܫܘܒܚܐ ܪܒܐ ܠܡܕܢ ܠܚܝ̈ܐ ܘܠܡܝ̈ܬܐ ܗܘ ܕܠܡܠܟܘܬܗ ܫܘܠܡܐ ܠܐ ܐܝܬ. ܘܒܚܕ ܪܘܚܐ ܩܕܝܫܐ ܕܐܝܬܘܗܝ ܡܪܝܐ ܡܚܝܢܐ ܕܟܠ. ܗܘ ܕܡܢ ܐܒܐ ܢܦܩ ܘܥܡ ܐܒܐ ܘܥܡ ܒܪܐ ܡܣܬܓܕ ܘܡܫܬܒܚ. ܗܘ ܕܡܠܠ ܒܢܒܝ̈ܐ ܘܒܫܠܝ̈ܚܐ ܘܒܚܕܐ ܥܕܬܐ ܩܕܝܫܬܐ ܩܬܘܠܝܩܝ ܘܫܠܝܚܝܬܐ. ܘܡܘܕܝܢܢ ܕܚܕܐ ܗܝ ܡܥܡܘܕܝܬܐ ܠܫܘܒܩܢܐ ܕܚܛܗ̈ܐ. ܘܡܣܟܝܢܢ ܠܩܝܡܬܐ ܕܡܝ̈ܬܐ ܘܠܚܝ̈ܐ ܚܕ̈ܬܐ ܕܒܥܠܡܐ ܕܥܬܝܕ. ܐܡܝܢ	Πιστεύομεν εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων. Καὶ εἰς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν μονογενῆ, τὸν ἐκ τοῦ Πατρὸς γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων· φῶς ἐκ φωτός, Θεὸν ἀληθινὸν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῷ Πατρί, δι’ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο. Τoν δι’ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα ἐκ τῶν οὐρανῶν καὶ σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου καὶ ἐνανθρωπήσαντα. Σταυρωθέντα τε ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, καὶ παθόντα καὶ ταφέντα. Καὶ ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρα κατὰ τὰς Γραφάς. Καὶ ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανοὺς καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός. Καὶ πάλιν ἐρχόμενον μετὰ δόξης κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς, οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος. Καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, τὸ κύριον, τὸ ζωοποιόν, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον, τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον, τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν. Εἰς μίαν, Ἁγίαν, Καθολικὴν καὶ Ἀποστολικὴν Ἐκκλησίαν. Ὁμολογοῦμεν ἓν βάπτισμα εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. Προσδοκῶμεν ἀνάστασιν νεκρῶν καὶ ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. Ἀμήν.	Credo in unum Deum, Patrem omnipoténtem, Factórem cæli et terræ, visibílium ómnium et invisibílium. Et in unum Dóminum Iesum Christum, Fílium Dei Unigénitum, Et ex Patre natum ante ómnia sæcula. Deum de Deo, lumen de lúmine, Deum verum de Deo vero, Génitum, non factum, consubstantiálem Patri: Per quem ómnia facta sunt. Qui propter nos hómines et propter nostram salútem Descéndit de cælis. Et incarnátus est de Spíritu Sancto Ex María Vírgine, et homo factus est. Crucifíxus étiam pro nobis sub Póntio Piláto; Passus, et sepúltus est, Et resurréxit tértia die, secúndum Scriptúras, Et ascéndit in cælum, sedet ad déxteram Patris. Et íterum ventúrus est cum glória, Iudicáre vivos et mórtuos, Cuius regni non erit finis. Et in Spíritum Sanctum, Dóminum et vivificántem: Qui ex Patre Filióque procédit. Qui cum Patre et Fílio simul adorátur et conglorificátur: Qui locútus est per prophétas. Et unam, sanctam, cathólicam et apostólicam Ecclésiam. Confíteor unum baptísma in remissiónem peccatorum. Et expecto resurrectionem mortuorum, Et vitam ventúri sæculi. Amen.	Wierzę w jednego Boga, Ojca wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi, wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych. I w jednego Pana Jezusa Chrystusa, Syna Bożego jednorodzonego, który z Ojca jest zrodzony przed wszystkimi wiekami. Bóg z Boga, Światłość ze Światłości. Bóg prawdziwy z Boga prawdziwego. Zrodzony a nie stworzony, współistotny Ojcu, a przez Niego wszystko się stało. On to dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstąpił z niebios. I za sprawą Ducha Świętego przyjął Ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem. Ukrzyżowany również za nas, pod Poncjuszem Piłatem został umęczony i pogrzebany. I zmartwychwstał dnia trzeciego, jak oznajmia Pismo. I wstąpił do nieba, siedzi po prawicy Ojca. I powtórnie przyjdzie w chwale sądzić żywych i umarłych, a Królestwu Jego nie będzie końca. Wierzę w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela, który od Ojca i Syna pochodzi, który z Ojcem i Synem wspólnie odbiera uwielbienie i chwałę, który mówił przez Proroków. Wierzę w jeden, święty, powszechny i apostolski Kościół. Wyznaję jeden chrzest na odpuszczenie grzechów. I oczekuję wskrzeszenia umarłych i życia wiecznego w przyszłym świecie. Amen.

 

Dawid Makowski

 

Bibliografia

1. Amalariusz z Metzu: Dzieła. T. II. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2017.
2. Atanazy: Chrystus i Jego Kościół. Siedem listów. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2017.
3. Dokumenty Soborów Powszechnych. T. I. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2002.
4. Dokumenty Soborów Powszechnych. Wyd. II. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007.
5. Dokumenty Soborów Powszechnych. Wyd. III. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007.
6. Dokumenty Soborów Powszechnych. Wyd. IV. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004.
7. Jungmann J.: Liturgia pierwotnego Kościoła. Wyd. I. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2013.
8. Kunzler M.: Liturgia Kościoła. Poznań: Pallottinum, 1999.
9. Müller G.: Dogmatyka katolicka. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2015.
10. Mszał rzymski. Pallottinum: Poznań, 1963.
11. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2002.

Netografia

1. Baranowska D.: Symbol wiary w Tradycji Kościoła świętego. W: ,,Liturgia.pl” [online] https://www.liturgia.pl/Symbol-wiary-w-Tradycji-Kosciola-swietego/, [dostęp: 26.10.2020].
2. Kaczmarek T.: Wyznanie wiary starożytnego Kościoła. W: ,,Studia Włocławskie 9, 93-100” 2006 [online] http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Studia_Wloclawskie/Studia_Wloclawskie-r2006-t9/Studia_Wloclawskie-r2006-t9-s93-107/Studia_Wloclawskie-r2006-t9-s93-107.pdf, [dostęp: 28.10.2020].
3. Seweryniak H.: Credo korynckie, najstarsze wyznanie wiary. W: ,,Rzeczpospolita” [online] https://www.rp.pl/Kosciol/304109994-Ks-Henryk-Seweryniak-Credo-korynckie-najstarsze-wyznanie-wiary.html, [dostęp: 13.10.2020].
4. Słomka J.: Symbol Nicejski. W: ,,Archidiecezja Łódź” [online] http://www3.archidiecezja.lodz.pl/czytelni/slomka/credo.html, [dostęp: 26.10.2020].
5. Żakowska M.: Prawosławne widzenie dogmatu o Trójcy Świętej : filioque. W: ,,Sminare. Poszukiwania naukowe 24, 145-155” 2007 [online] http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Seminare_Poszukiwania_naukowe/Seminare_Poszukiwania_naukowe-r2007-t24/Seminare_Poszukiwania_naukowe-r2007-t24-s145-155/Seminare_Poszukiwania_naukowe-r2007-t24-s145-155.pdf, [dostęp: 28.10.2020].

^[1] Wówczas, jak podaje Hipolit, następowały konkretne pytania: ,,Czy wierzysz…?”. Dotyczyły one wiary w Boga, w Jezusa Chrystusa, który narodził się z Maryi Dziewicy, umarł i zmartwychwstał oraz siedzi po prawicy Pana i przyjdzie na końcu czasów na sąd oraz dotyczyły wiary w Ducha Świętego i Kościół. Zob. Kaczmarek T.: Wyznanie wiary starożytnego Kościoła. W: ,,Studia Włocławskie 9, 93-100” 2006 [online] http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Studia_Wloclawskie/Studia_Wloclawskie-r2006-t9/Studia_Wloclawskie-r2006-t9-s93-107/Studia_Wloclawskie-r2006-t9-s93-107.pdf, [dostęp: 28.10.2020], s. 95.

^[2] Por. Jungmann J.: Liturgia pierwotnego Kościoła. Wyd. I. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2013, s. 145-146.

^[3] Uwadze Czytelnika poleca się: Baranowska D.: Symbol wiary w Tradycji Kościoła świętego. W: ,,Liturgia.pl” [online] https://www.liturgia.pl/Symbol-wiary-w-Tradycji-Kosciola-swietego/, [dostęp: 26.10.2020].

^[4] 1 Kor 15, 2-4.

^[5] Seweryniak H.: Credo korynckie, najstarsze wyznanie wiary. W: ,,Rzeczpospolita” [online] https://www.rp.pl/Kosciol/304109994-Ks-Henryk-Seweryniak-Credo-korynckie-najstarsze-wyznanie-wiary.html, [dostęp: 13.10.2020].

^[6] Zob. Dz 8, 37.

^[7] Warta uwagi jest Epistula ad Adelphium. Zob. W: Atanazy: Chrystus i Jego Kościół. Kraków: Wydawnictwo WAM,  2017, s. 125-136.

^[8] Sobór Nicejski I: Wyznanie wiary 318 Ojców. W: Dokumenty Soborów Powszechnych. T. I. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2002, s. 25.

^[9] Sobór Konstantynopolski I: Wyznanie wiary 150 Ojców. W: Tamże, s. 69.

^[10] Zob. Atanazy: Chrystus i Jego Kościół. Kraków: Wydawnictwo WAM,  2017, s. 107-124.

^[11] Zob. Sobór Efeski: Wyrok pozbawiający Nestoriusza urzędu. W: Dokumenty Soborów Powszechnych. T. I. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2002, s. 159.

^[12] Zob. Sobór Chalcedoński: Definicja wiary. W: Tamże, s. 219.

^[13] Zob. Sobór Nicejski II: Dekret wiary. W: Tamże, s. 335.

^[14] Por. Kaczmarek T.: Wyznanie wiary starożytnego Kościoła. W: ,,Studia Włocławskie 9, 93-100” 2006 [online] http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Studia_Wloclawskie/Studia_Wloclawskie-r2006-t9/Studia_Wloclawskie-r2006-t9-s93-107/Studia_Wloclawskie-r2006-t9-s93-107.pdf, [dostęp: 28.10.2020], s. 103.

^[15] Jungmann J.: Liturgia pierwotnego Kościoła. Wyd. I. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2013, Tamże, s. 147.

^[16] Tamże, s. 148.

^[17] Cyt. za: Müller G.: Dogmatyka katolicka. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2015, s. 438.

^[18] Por. Jungmann J.: Liturgia pierwotnego Kościoła. Wyd. I. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2013, s. 148.

^[19] Por. Müller G.: Dogmatyka katolicka. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2015, s. 439.

^[20] Zob. Jungmann J.: Liturgia pierwotnego Kościoła. Wyd. I. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2013, s. 148.

^[21] Tamże, s. 149.

^[22] Cyt. za: Tamże. Tłum. własne.

^[23] Cyt. za: Müller G.: Dogmatyka katolicka. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2015, s. 440.

^[24]  Zob. Epistula ad Epictetum. W: Atanazy: Chrystus i Jego Kościół. Siedem listów. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2017, s. 107-124.

^[25] Cyt. za: Jungmann J.: Liturgia pierwotnego Kościoła. Wyd. I. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2013, s. 151 (z przyp.).

^[26] Por. Tamże.

^[27] Müller G.: Dogmatyka katolicka. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2015, s. 347-348.

^[28] Tamże, s. 362.

^[29] Więcej na ten temat można wyczytać w powyższym podręczniku (s. 347-394). Niemniej, na uwagę zasługują również słowa kolejnych soborów, gdzie wielokrotnie wspominano o Trójcy oraz o wierze katolickiej. Zob. Sobór Konstantynopolski IV: Orzeczenie, 6. W: Dokumenty Soborów Powszechnych. T. II. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007, s. 31; Sobór Konstantynopolski IV: Orzeczenie, 6. W: Dokumenty Soborów Powszechnych. T. II. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007, s. 31; Sobór Laterański IV: Konstytucja I. W: Dokumenty Soborów Powszechnych. T. II. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007, s. 223; Sobór Lyoński II: Konstytucje. Cz. II, 1.1. W: Dokumenty Soborów Powszechnych. T. II. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007, s. 415; Sobór w Vienne: Dekret, 1,1a-1,1b. W: Dokumenty Soborów Powszechnych. T. II. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007, s. 533; Sobór w Bazylei-Ferrarze-Florencji-Rzymie: Florencja. Unia z Ormianami, 21a-21f. W: Dokumenty Soborów Powszechnych. Wyd. III. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007, s. 525-531; Sobór w Bazylei-Ferrarze-Florencji-Rzymie: Bazylea. Sesja 23, II-IIIa, 3. W: Dokumenty Soborów Powszechnych. Wyd. III. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007, s. 337-381; Sobór Trydencki: Dekret o symbolu wiary katolickiej. Sesja 3, I, 3. W: Dokumenty Soborów Powszechnych. T. IV. Opr. Baron A., Henryk P. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004,s. 209-211; Sobór Watykański I: Konstytucja dogmatyczna o wierze katolickiej, III, 1-6. W: Dokumenty Soborów Powszechnych. T. IV. Opr. Baron A., Henryk P. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004,s. 909.

^[30] Podanych jest tu tylko kilka wybranych wyznań Kościoła Zachodniego.

^[31] Cyt. za: Kaczmarek T.: Wyznanie wiary starożytnego Kościoła. W: ,,Studia Włocławskie 9, 93-100” 2006 [online] http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Studia_Wloclawskie/Studia_Wloclawskie-r2006-t9/Studia_Wloclawskie-r2006-t9-s93-107/Studia_Wloclawskie-r2006-t9-s93-107.pdf, [dostęp: 28.10.2020], s. 95. Tłum. własne.

^[32] Cyt. za: Tamże, s. 98-99. Tłum. własne.

^[33] Zob. Jungmann J.: Liturgia pierwotnego Kościoła. Wyd. I. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2013, s. 159.

^[34] Kunzler M.: Liturgia Kościoła. Poznań: Pallottinum, 1999, s. 345. Więcej na temat nurtów wpływów tej modlitwy oraz jej rozpowszechniania Czytelnik znajdzie w powyższym dziele na tej samej stronie.

^[35] Tamże, s. 346.

^[36] Amalariusz z Metzu: Dzieła. T. II. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2017, s. 146-147.

^[37] Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2002, pkt. 67.

^[38] Amalariusz z Metzu: Dzieła. T. II. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2017, s. 146.

^[39] Tamże, s. 147. Warto też wiedzieć, że ma ona funkcję: wspólnotową, kerygmatyczną, doksologiczną, katechetyczną i dogmatyczną. Zob.: Baranowska D.: Symbol wiary w Tradycji Kościoła świętego. W: ,,Liturgia.pl” [online] https://www.liturgia.pl/Symbol-wiary-w-Tradycji-Kosciola-swietego/, [dostęp: 26.10.2020].

^[40] Por. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2002, pkt. 68.

^[41] Mszał rzymski. Pallottinum: Poznań, 1963, s. 596.

^[42] Więcej na temat nieoczywistych oczywistości w śpiewie Gloria zostało napisane w artykule, pt. Śpiew anielski – ,,Gloria in excelsis Deo”. W: ,,Z pasji do liturgii” [online] https://zpasjidoliturgii.pl/spiew-anielski-gloria-in-excelsis-deo, [dostęp: 26.10.2020].

^[43] Por. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2002, pkt. 68.

^[44] Tamże.