Kolekta mszalna

Już na samym początku opisywania tej części Mszy św. należy zaznaczyć, że w liturgii istnieje parę modlitw, które należą wyłącznie do kapłana. Noszę one nazwę modlitw prezydencjalnych. Najważniejszą z nich jest oczywiście modlitwa eucharystyczna, lecz w tej grupie znajdują się również inne modlitwy: przed czytaniami (kolekta), nad darami (sekreta) oraz po Komunii świętej (postcommunio). W niniejszym tekście opisano pierwszą według kolejności – kolektę mszalną.

Rys historyczny

Chrześcijanie gromadzący się na liturgiach sprawowanych w I czy II wieku nie znali kolekty jako modlitwy wchodzącej w skład Najświętszej Ofiary. Jeśli w ogóle pierwotni wierzący używali tego słowa, to określali nim zgromadzenie liturgiczne, a więc ogół ludzi biorących udział w liturgii[1]. Dopiero później tego określenia zaczęto używać w stosunku do modlitwy mszalnej, aby wyróżnić ją – podobnie jak modlitwę nad darami i po Komunii – spośród innych oracji[2]. Jednak czynnikiem wymuszającym niejako wyróżnienie tej modlitwy spośród pozostałych był sam fakt jej zaistnienia, który miał miejsce prawdopodobnie podczas pontyfikatu papieża Leona Wielkiego (440-461)[3]. Ks. Miazek uważa, że wpływ na powstanie kolekty miały również ówczesne przemiany w sprawowaniu liturgii – głównie przejście z greki na łacinę[4]. Prawdopodobnie również wpływ na jej powstanie miało porządkowanie celebracji liturgicznej, którego dokonywali: Leon Wielki i Grzegorz Wielki.

Ze średniowiecznych opisów Mszy św. można czerpać wiadomości na temat praktyki odmawianej modlitwy, którą podaje m.in. Amalariusz. Kapłan wówczas stojąc zwrócony do ludu, pozdrawiał wiernych, a następnie obracał się w kierunku wschodnim i odmawiał dalszą część modlitwy[5]. Po skończonej oracji siadał na swoim miejscu twarzą zwróconą do ludu[6]. Z opisu liturgii stacyjnej można czerpać więcej informacji nt. udziału reszty duchowieństwa oraz ludu w tej części Mszy św. Już wówczas lud milczał i nie odmawiał z kapłanem tej modlitwy. Jego uczestnictwo w tym obrzędzie dokonywało się poprzez wypowiedzenie słowa Amen na końcu oracji. Podobnie czynili biskupi i prezbiterzy (oraz reszta duchowieństwa), która służyła papieżowi lub siedziała w chórze. Warto też dodać, że po modlitwie wszyscy siadali, ale pierwszy czynił to celebrans, który dawał dopiero innym znak, by usiedli[7]. Byli oni zwróceni twarzami do ludu[8].Warto jeszcze dodać, że abp Nowowiejski wzmiankuje o tym, iż biskup na czas odczytywania kolekty zdejmował mitrę[9]. Trzeba też wiedzieć, że już w średniowieczu kolekta była śpiewana.

W późniejszym czasie zwyczaj odmawiania kolekty wzmiankują kolejne źródła, aż do Mszału z 1570 r[10]. włącznie. Później też została ona zachowana i trwa w liturgii mszalnej po dziś dzień. Warto jednak wspomnieć, że dzisiaj w Zwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego odmawia się tylko jedną modlitwę mszalną, lecz kiedyś można było ich odmówić nawet sześć[11]. Tego przykład widnieje nawet dzisiaj w liturgii Nadzwyczajnej Formy Rytu Rzymskiego, w której podczas Soboty Suchych Dni odmawia się sześć kolekt podczas, gdy zazwyczaj występują dwie (podczas komemoracji lub Środy Suchych Dni), bądź jedna (podczas pozostałych Mszy św.)[12]. Tak też sytuacja wyglądała przed reformą liturgiczną dokonaną po Soborze Watykańskim II. Dopiero po tym wydarzeniu na mocy Drugiej Instrukcji ,,Tres abhinc annos” z 1967 r. zarządzono, że w liturgii odczytuje się tylko jedną modlitwę mszalną, do której jednak można dodać kolejną, lecz obie mają te same zakończenie[13]. W tym samym czasie zarządzono również, że jeśli trzeba dodać ponad dwie modlitwy do Mszy, to wybiera się spośród nich tylko jedną[14]. Zaś Trzecia Instrukcja ,,Liturgica instaurationes” z 1970 roku dała możliwość zastosowania w nowym mszale bogactwa słowa, które zostało w nim zawarte, gdyż kapłan w ferie okresu zwykłego może wybrać również inne kolekty zamieszczone w wotywach czy też w formularzach z pozostałych tygodni zwykłych[15]. Natomiast na mocy Mszału rzymskiego (wraz z jego wersjami topicznymi) i dodatkiem do niego w postaci Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego na nowo ustalono porządek kolekt, o czym więcej zostało napisane poniżej.

Bogactwo słów zawarte w Mszale rzymskim z 1970 r. (i jego edycjach typicznych)

Nowy Mszał obowiązujący dzisiaj powszechnie w Zwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego wzmiankuje o tym, że celebrans ma bardzo dużą dowolność w stosowaniu modlitw mszalnych, spośród których w tym tekście autor wzmiankować będzie jedynie o pierwszej z nich – kolekcie. Mianowicie, we wspomnienia świętych bierze się kolektę przypisaną do danego dnia liturgicznego, a gdy jej nie ma – z tekstów wspólnych. Natomiast w Okresie Zwykłym może wziąć ją – jak już to wyżej podano – z poprzedniej niedzieli lub z jakiejkolwiek innej niedzieli tego czasu liturgicznego, bądź ze Mszy w różnych potrzebach[16]. Jednak trzeba zaznaczyć, że w liturgii Mszy św. w Zwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego odmawia się tylko jedną kolektę mszalną[17].

Budowa pierwszej modlitwy mszalnej

Warto w tym miejscu przyjrzeć się ogólnej budowie kolekty. W tym celu najlepiej posłużyć się przykładem jednej z nich, w tym tekście będzie to modlitwa mszalna na Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa w Zwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego.

Przed każdą kolektą – w obydwu formach rytu – występuje zwrócenie się kapłana do wiernych z pozdrowieniem ludu. Następnie ksiądz wzywa do modlitwy, po której powinna nastąpić chwila ciszy[18]. Dopiero później celebrans kontynuuje:

,,Boże, Ty w Najświętszym Sakramencie zostawiłeś nam pamiątkę swej męki, daj nam taką czcią otaczać święte tajemnice Ciała i Krwi Twojej, abyśmy nieustannie doznawali owoców Twego odkupienia. Który żyjesz i królujesz z Bogiem Ojcem w jedności Ducha Świętego, Bóg, przez wszystkie wieki wieków”[19].

Z tej kolekty należy teraz wyszczególnić cztery części:

1. Zwrot do Boga (Boże…) dokonującego danego dzieła (…Ty w Najświętszym Sakramencie zostawiłeś nam pamiątkę swej męki…).
2. Konkretną prośbę (…Daj nam taką czcią otaczać święte tajemnice Ciała i Krwi Twojej, abyśmy nieustannie doznawali owoców Twego odkupienia…).
3. Konkluzja trynitarna (…Który żyjesz i królujesz z Bogiem Ojcem w jedności Ducha Świętego, Bóg, przez wszystkie wieki wieków).
4. Włączenie się ludu (Amen)[20].

Każda prośba jest nieco inna – wynika to oczywiście z charakteru święta, liturgii, okresu liturgicznego czy sprawowanej liturgii. Wiadomo, że inna prośba występuje w Mszy za zmarłych, a inna w liturgii z udzieleniem sakramentu małżeństwa. Trzon jest jednak ten sam. Jedyną różnicą, która nie jest zależna bezpośrednio o powyższych czynników jest konkluzja, która ma trzy możliwości wyglądu, a wiąże się to z Osobami Trójcy Świętej. Mianowicie kolekta może być skierowana: do Ojca (,,Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa, Twojego Syna, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg, przez wszystkie wieki wieków”), do Ojca ze wzmianką o Synu (,,Który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg, przez wszystkie wieki wieków”), do Syna (,,Który żyjesz i królujesz z Bogiem Ojcem w jedności Ducha Świętego, Bóg, przez wszystkie wieki wieków”)[21]. Przywołana kolekta jest zatem skierowana do Drugiej Osoby Trójcy Świętej. Niemniej, należy zauważyć, że jest ona zbudowana w zbawczym porządku: przez Jezusa w Duchu Świętym do Ojca. Taki stan rzeczy istnieje w Kościele od IV w., kiedy to Synod w Hipponie nakazał kierowanie modlitw w powyższym porządku[22].

Symboliczne znaczenie tego momentu liturgii mszalnej

Celebrans, który przed chwilą skończył śpiewać radosną pieśń zwiastującą ludowi tajemnicę Narodzenia Pańskiego, od razu wzywa ,,Pan z wami”. To pozdrowienie pochodzi z kart Pisma Świętego, gdzie Anioł przemówi do Gedeona w słowach: ,,Pan jest z Tobą”[23]. Za pomocą tych słów kapłan oznajmia ludowi, że istotnie Pan jest z wiernymi, gdyż

,,gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje, tam jestem pośród nich” – mówi Pan[24].

Lud pomny na to odpowiada kapłanowi: ,,I z duchem twoim”, co jest zawzięte z rozmowy biblijnej Booza ze żniwiarzami:

,,Booz przybył z Betlejem i powiedział do żniwiarzy: <<Niech Pan będzie z wami!>> – <<Niech błogosławi ci Pan!>> – odpowiedzi mu”[25].

W lędźwiach Booza był Chrystus, wszak napisano w rodowodzie, że pochodził On z tej linii[26]. Skoro zaś Chrystus będący w jego lędźwiach błogosławił żniwiarzy, o ileż teraz bardziej błogosławi lud za pośrednictwem kapłana, w którym w czasie Mszy św. działa. Lud zaś pomny na to odpowiada kapłanowi, by jego pozdrowienie, które też jest w pewnym sensie życzeniem, spełniło się temu, który je wypowiada. Zdaniem Amalariusza słowa ludu są pochodzenia nowotestamentalnego[27], lecz na pewno swoje odzwierciedlenie znajdują w Starym Testamencie. Trzeba też dodać, że w Nadzwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego kapłan przed wypowiedzeniem pozdrowienia wiernych poprzedzającego kolektę, całuje ołtarz (nie robi tego w Zwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego). Ks. Nojszewski zaznacza, że dzięki temu odbiera błogosławieństwo od poświęconego kamienia, które przekazuje wiernym[28]. Dlatego po ucałowaniu ołtarza kapłan zwraca się do ludu ze słowami: Pan z wami/Pokój z wami. Następnie z powrotem odwraca się w stronę Wschodu i kontynuuje modlitwę. W czasie tej modlitwy przekazuje ludowi błogosławieństwo (tak inaczej nazywa się tą modlitwę)[29]. Jej słowa wypowiada z rozłożonymi rękoma. Świadczy to o oderwaniu się od tego, co ziemskie[30]. Podobnie uważa ks. Dawidowski[31]. Jest to czynione na wzór Mojżesza, który

,,tak się modlił podczas bitwy z Amalecytami, i dopóki wzniesione trzymał do góry ręce, górę miał Izrael nad nieprzyjacielem; gdy je opuszczał, Izrael słabł i ustępował”[32].

Podobnie król Dawid podnosił ręce, gdy prosił Boga o wysłuchanie swych próśb[33]. W Nowym Przymierzu często męczennicy wykonywali taki gest przed śmiercią jako prośbę o przyjęcie duszy. Dlatego tym bardziej takie ułożenie rąk wypadało zachować w tej części Mszy św., gdzie zanoszone są do Boga prośby.

Lud odpowiadając kapłanowi na jego wezwanie, zostaje pobudzony do modlitwy, gdyż celebrans wzywa ,,Módlmy się”. Jest to moment, w którym wierni przedstawiają w cichości serca swoje prośby Bogu, co też czyni kapłan i duchowieństwo. Słusznie zatem nazywa się ten moment kolektą[34]. Trzeba też pamiętać, że

,,modlimy się od pierwszych chwil Mszy. Zachęta ta oznacza więc zmianę poziomu, modlitwę o innym rodzaju skupienia”[35].

Takich zachęt w liturgii będzie jeszcze kilka. Niemniej, kapłan dalej konkluduje i – jak już wyżej zostało podkreślone – wzmiankuje o jakimś konkretnym aspekcie. Słusznie zatem nazywa się tą orację ,,modlitwą dnia”[36]. Zdaniem Amalariusza oraz Ambrożego ta część liturgii jest błogosławieństwem, które zostało przez Amalariusza porównane do tego, które otrzymali Apostołowie tuż przed Wniebowstąpieniem[37].

To błogosławieństwo dopełnia się w życiu ludzkim, kiedy wierny odpowiada Amen, na modlitwę kapłana. Wówczas zatwierdza on ją i uznaje za swoją[38]. Z tego względu Ambroży napisał:

,,Człowiek nieświadomy, słysząc to, czego nie rozumie, nie wie, kiedy się kończy modlitwa, i nie odpowiada Amen, co znaczy tak jest, aby potwierdzić błogosławieństwo. Modlitwę dopełniają ci, którzy odpowiadają na nią: Amen”[39].

Jest to niezmiernie istotne, gdyż celem tej modlitwy jest zebranie próśb kapłana i ludu w jedną wielką intencję skierowaną do Boga. Dlatego tak ważna jest świadomość wykonywanych czynności, gdyż nie wolno mówić tego mimowolnie (jakby z pamięci), lecz z pewnym przejęciem, by zewnętrzna aktywność (wyrażana przez wypowiedzenie słowa) współgrała z wewnętrzną aktywnością. Z tej racji o. Driscoll napisał:

,,Za każdym razem niech nasze serca, umysły i ciała powinny podążać za słowem, które brzmi z naszych ust. Mówimy <<amen>> temu, że zgromadziliśmy się w jedno, aby zwracać się do Ojca, przez Syna w Duchu Świętym”[40].

Warto tutaj jeszcze przywołać słowa Mnicha Kościoła Wschodniego:

,,Jaką wartość ma nasze <<Amen”? To słowo po hebrajsku oznacza, że sprawa, o której ktoś mówi, jest pewna, niezbicie udowodniona. Wypowiedzenie tego słowa jest […] opowiedzeniem się za czymś. Słowo to dotyczy osobiście każdego, kto je wypowiada”[41].

Zakończenie

Powyższy tekst zamyka pierwszą część liturgii – obrzędy wstępne. Jest on równocześnie ostatnim elementem Mszy św., który jest obecny w urzeczywistnianej tajemnicy Narodzenia Pańskiego.

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. Amalariusz z Metzu: Dzieła. I. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2016.
2. Amalariusz z Metzu: Dzieła. II. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2017.
3. Driscoll J. Co się wydarza podczas Mszy świętej. II. Przekł. Nowakowska E. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2019.
4. Jungmann J.: Liturgia pierwotnego Kościoła. Wyd. I. Przekł. Lubowiecka T. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2013.
5. Kochański W.: Wykład ofiary Mszy świętej. Cz. II. Wilno: 1929.
6. Kunzler M.: Liturgia Kościoła. Poznań: Pallottinum, 1999.
7. Miazek J.: Kolekta – szczyt liturgii gromadzenia się. W: Msza święta – zrozumieć, aby lepiej uczestniczyć. Wykład liturgii Mszy. Hadalski J. Poznań: Hlondianum, 2013.
8. Mieczkowski J.: Jednoczący charakter liturgii stacyjnej w Rzymie. I. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2015.
9. Mnich Kościoła Wschodniego: Ofiara liturgiczna. Wyd. II. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2014.
10. Mszał rzymski dla diecezji polskich. Poznań: Pallottinum, 1986.
11. Mszał rzymski. Poznań: Pallottinum, 1964.
12. Nojszewski A.: Liturgia rzymska. Warszawa: 1903.
13. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2002.
14. Sczaniecki P.: Służba Boża w dawnej Polsce. II. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów w Tyńcu, 2020.

Netografia:

1. Dawidowski T.: Obrzędy wstępne. W: ,,Sanctus” [online] http://sanctus.pl/index.php?grupa=116&podgrupa=152&doc=98, [dostęp: 09.01.2021].
2. W: ,,Słownik języka polskiego PWN” [online] https://sjp.pwn.pl/slowniki/kolekta.html, [dostęp: 09.01.2021].
3. ,,Liturgica instaurationes” Trzecia Instrukcja o należytym wykonywaniu Konstytucji o Świętej Liturgii, pkt. 3d. W: ,,Vademecum Liturgiczne” [online] http://vademecumliturgiczne.pl/2018/08/30/liturgica-instaurationes-trzecia-instrukcja-o-nalezytym-wykonaniu-konstytucji-o-swietej-liturgii/#footnote_16_2221, [dostęp: 09.01.2021].
4. Liturgia – piękno i zakorzenienie. W: ,.,Wiara” [online] https://liturgia.wiara.pl/doc/420145.Liturgia-piekno-i-zakorzenienie/23, [dostęp: 09.01.2021].
5. ,,Tres abhinc annos” Druga Instrukcja o należytym wykonywaniu Konstytucji o Świętej Liturgii, 4a-b. W: ,,Vademecum Liturgiczne” [online] http://vademecumliturgiczne.pl/2018/08/29/tres-abhinc-annos-druga-instrukcja-o-nalezytym-wykonywaniu-konstytucji-o-sw-liturgii/, [dostęp: 09.01.2021].

[1]Por. Nojszewski A.: Liturgia rzymska. Warszawa: 1906, s. 63.

[2] Por. Tamże.

[3]Liturgia – piękno i zakorzenienie. W: ,,Wiara” [online] https://liturgia.wiara.pl/doc/420145.Liturgia-piekno-i-zakorzenienie/23, [dostęp: 09.01.2021]. W tym też czasie Rzym obfitował w wiele pięknych modlitw. Por. Kunzler M.: Liturgia Kościoła. Poznań: Pallottinum, 1999, s. 329.

[4] Por. Miazek J.: Kolekta – szczyt liturgii gromadzenia się. W: Msza święta – zrozumieć, aby lepiej uczestniczyć. Wykład liturgii Mszy. Red. Hadalski J. Poznań: Hlondianum, 2013, s. 204.

[5] Por. Amalariusz z Metzu: Dzieła. T. I. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2016, s. 255. Widać tutaj cały czas symbolikę kierunków geograficznych – Wschód, miejsce mieszkania Boga.

[6] Por. Amalariusz z Metzu: Dzieła. T. II. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2017, s. 161.

[7] Por. Mieczkowski J.: Jednoczący charakter liturgii stacyjnej w Rzymie. Wyd. I. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2015, s. 273.

[8] Por. Amalariusz z Metzu: Dzieła. T. II. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2017, s. 161.

[9] Zob. (fragm.) Sczaniecki P.: Służba Boża w dawnej Polsce. Wyd. II. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów w Tyńcu, 2020, s. 270.

[10] Np. Abp Nowowiejski w opisie swojej Mszy św. Zob. (fragm.) Tamże.

[11] Czasem wzmiankuje się o siedmiu. Niemniej, w pierwszym tysiącleciu odmawiano tylko jedną. Por. Liturgia – piękno i zakorzenienie. W: ,,Wiara” [online] https://liturgia.wiara.pl/doc/420145.Liturgia-piekno-i-zakorzenienie/23, [dostęp: 09.01.2021].

[12] Zob. Sobota Suchych Dni Wrześniowych. W: Mszał rzymski. Poznań: Pallottinum, 1964, s. 561.

[13] Por. ,,Tres abhinc annos” Druga Instrukcja o należytym wykonywaniu Konstytucji o Świętej Liturgii, pkt. 4a-b. W: ,,Vademecum Liturgiczne” [online] http://vademecumliturgiczne.pl/2018/08/29/tres-abhinc-annos-druga-instrukcja-o-nalezytym-wykonywaniu-konstytucji-o-sw-liturgii/, [dostęp: 09.01.2021].

[14] Por. Tamże, pkt. 5. W: Tamże.

[15] Por. ,,Liturgica instaurationes” Trzecia Instrukcja o należytym wykonywaniu Konstytucji o Świętej Liturgii, pkt. 3d. W: ,,Vademecum Liturgiczne” [online] http://vademecumliturgiczne.pl/2018/08/30/liturgica-instaurationes-trzecia-instrukcja-o-nalezytym-wykonaniu-konstytucji-o-swietej-liturgii/#footnote_16_2221, [dostęp: 09.01.2021].

[16] Por. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2002, pkt. 101.

[17] Por.Tamże, pkt. 54.

[18] Por. Tamże, pkt. 127.

[19]Mszał rzymski dla diecezji polskich. Poznań: Pallottinum, 1986, s. 278. Warto jednak tutaj dodać jeszcze parę słów dot. używanych sformułowań. Konkluzja: ,,Przez Chrystusa…” nie oznacza tyle nadziei na dary, co raczej wznoszenia się modlitw ku Ojcu. Natomiast zwrot ,,Syna Twojego/Pana naszego” podkreśla, że Jezus jest Panem oraz wskazuje na lud Boży, jako na własność Boga. To właśnie daje nadzieję na to, że modły ludu są wysłuchiwane. Słowa: ,,Który żyjesz i królujesz” wskazują na Jezusa uwielbionego i zmartwychwstałego. Zaś dopowiedzenie ,,w jedności Ducha…” oznacza, że Druga Osoba Trójcy Świętej żyje w jedności, jaką tworzy Duch Święty. Por. Jungmann J.: Liturgia pierwotnego Kościoła. Wyd. I. Przekł. Lubowiecka T. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2013, s. 455-456.

[20] Schemat można też podzielić na cztery części nie uwzględniając ludu. Wówczas będzie on wyglądał następująco: anakleza, anamneza, prośba i konkluzja. Por. Liturgia – piękno i zakorzenienie. W: ,,Wiara” [online] https://liturgia.wiara.pl/doc/420145.Liturgia-piekno-i-zakorzenienie/23, [dostęp: 09.01.2021].

[21] Por. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2002, pkt. 54.

[22] Zob. Kunzler M.: Liturgia Kościoła. Poznań: Pallottinum, 1999, s. 328.

[23]Sdz 6, 12.

[24] Mt 18, 20.

[25]Rt 2, 4.

[26] Mt 1, 5.

[27] Wskazuje on na 2 List do Tymoteusza (4, 22).

[28] Por. Nojszewski A.: Liturgia rzymska. Warszawa: 1903, s. 64.

[29] Por. Amalariusz z Metzu: Dzieła. T. I. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2016, s. 256. Ich celem jest sprowadzenie błogosławieństwa Bożego na zebranych. Por. Kochański W.: Wykład ofiary Mszy świętej. Cz. II. Wilno: 1929, s. 14.

[30] Por. Nojszewski A.: Liturgia rzymska. Warszawa: 1903, s. 65.

[31] Zob. Dawidowski T.: Obrzędy wstępne. W: ,,Sanctus” [online] http://sanctus.pl/index.php?grupa=116&podgrupa=152&doc=98, [dostęp: 09.01.2021].

[32] Tamże. Por. Wj 17, 8-10.

[33]Ps 27, 2.

[34]Kolekta oznacza zarówno modlitwę, jak i zbiórkę (np. pieniędzy). W tym momencie jest to zbiórka intencji. Por. Kolekta. W: ,,Słownik języka polskiego PWN” [online] https://sjp.pwn.pl/slowniki/kolekta.html, [dostęp: 09.01.2021].  Trzeba tutaj wspomnieć też o tym, że pierwotnie collecta oznaczała ,,gromadzenie się wiernych” w innym kościele, gdzie ,,miała być <<statio>> i ofiara Mszy św. odprawiana. Przeniesiono potem nazwę collecta do modlitwy, którą kapłan odmawiał w kościele zbornym; wreszcie imię to dano modlitwie, o której mowa”. Nojszewski A.: Liturgia rzymska. Warszawa: 1903, s. 63.

[35]Driscoll J. Co się wydarza podczas Mszy świętej. Wyd. II. Przekł. Nowakowska E. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2019, s. 56.

[36] Tego słowa używa m.in. M. Kunzler. Zob. Tenże: Liturgia Kościoła. Poznań: Pallottinum, 1999, s. 329.

[37] Por. Amalariusz z Metzu: Dzieła. T. I. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2016, s. 256.

[38] Wszakże modlitwa ta zawiera również jego prośby.

[39] Cyt. za: Amalariusz z Metzu: Dzieła. T. I. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2016, s. 256.

[40] Driscoll J. Co się wydarza podczas Mszy świętej. Wyd. II. Przekł. Nowakowska E. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2019, s. 58.

[41] Mnich Kościoła Wschodniego: Ofiara liturgiczna. Wyd. II. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2014, s. 32.

toto togel situs toto slot gacor jacktoto link slot jacktoto jacktoto toto togel toto togel toto togel toto togel jacktoto toto slot situs resmi jacktoto jacktoto link slot situs togel