Praktyka postu eucharystycznego w Kościele katolickim polega na obowiązku powstrzymania się przynajmniej na godzinę przed przyjęciem Komunii świętej od spożywania jakiegokolwiek pokarmu i napoju, z wyjątkiem wody i lekarstwa (kan. 919 § 1 KPK). Jednak Jezus Chrystus udzielił Komunii świętej swoim Apostołom podczas uczty, zatem nie mieli oni obowiązku zachowania postu eucharystycznego. Skąd więc się wzięła praktyka takiego postu w Kościele?
Prawo odnośnie do sakramentów zostało zdefiniowane dopiero przez Apostołów i ich kolejnych następców, zresztą zgodnie ze słowami tzw. prymatu św. Piotra: Cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie (Mt 16, 19). Jednak te przepisy nie wzięły się znikąd i mają swoje źródło oraz bogatą historię. Ich celem było zabezpieczyć rzeczywistość Najświętszej Eucharystii, a w tym konkretnym przypadku przede wszystkim rozróżnić pokarm doczesny od pokarmu niebiańskiego.
Dekret Soboru Jerozolimskiego, o którym czytamy w Dziejach Apostolskich przewidywał wprawdzie nakładanie na wyznawców Chrystusa jedynie zobowiązań absolutnie koniecznych (Dz 15, 22-35). Jednak już św. Paweł w Pierwszym Liście do Koryntian zwracał uwagę na szacunek w kontekście przyjmowania Eucharystii, gdy przestrzegał, aby każde spotkanie o charakterze liturgicznym budowało świętość Kościoła: Tak więc, gdy się zbieracie, nie ma u was spożywania Wieczerzy Pańskiej. Każdy bowiem już wcześniej zabiera się do własnego jedzenia, i tak się zdarza, że jeden jest głodny, podczas gdy drugi nietrzeźwy. Czyż nie macie domów, aby tam jeść i pić? Czy chcecie znieważać Boże zgromadzenie? (…) Czy będę was chwalił? Nie, za to was nie chwalę! (1 Kor 11, 20-22). Podobną praktykę, o której pisał św. Paweł potępił w III wieku św. Cyprian z Kartaginy, który postulował, aby uczty braterskie czyli agapy wyraźnie oddzielić od sprawowania Eucharystii. Natomiast św. Augustyn w IV wieku mówił już o konieczności przyjmowania Komunii świętej na czczo. W wiekach średnich nie przywiązywano zbytniej uwagi do postu eucharystycznego, a to z tego powodu, że ograniczano się podczas Eucharystii do oglądania Hostii lub przyjmowania jej jedynie w Komunii duchowej czy pragnienia. Dopiero w XV i XVI wieku powszechną stała się praktyka zachowywania przedmiotowego postu od północy aż do momentu przyjęcia w ciągu dnia podczas Mszy świętej Komunii eucharystycznej.
Dyscyplinę odnośnie do postu eucharystycznego złagodzono dopiero w XX wieku, kiedy coraz powszechniejsze stało się przyjmowanie Komunii świętej. Papież Pius XII skrócił post eucharystyczny do trzech godzin przed przyjęciem Komunii sakramentalnej i stwierdził, że woda nie łamie tego postu. Papież Paweł VI natomiast złagodził go do jednej godziny i polecił, aby chorzy oraz opiekujący się nimi powstrzymali się od spożywania posiłków chociaż na kwadrans przed przyjęciem Komunii świętej.
Obecnie na kartach Katechizmu Kościoła katolickiego jesteśmy zachęceni, aby należycie przygotować się do przyjęcia Eucharystii i tym samym zachować ustanowiony w tej materii post. Bowiem także postawa zewnętrzna, gesty i czynności są wyrazem szacunku wobec Boga i radości ze spotkania z Nim (KKK 1387). I taka też jest idea postu eucharystycznego, aby osoba wierząca mogła przygotować się do owocnego udziału we Mszy świętej. Natomiast powstrzymanie się od pokarmów i napojów zaspokających potrzeby naszego życia biologicznego, ma uświadomić nam, że oto niebawem będziemy przyjmowali pokarm i napój, które wzmacniają nasze życie duchowe. Norma prawna sformułowana w słowach, aby post eucharystyczny zachować przynajmniej na godzinę przed przyjęciem Komunii (kan. 919 § 1 KPK) oznacza, że tę godzinę można potraktować jako niezbędne minimum i w miarę możliwości wydłużyć czas postu eucharystycznego.
Z zachowania postu eucharystycznego zwolnieni są ci kapłani, którzy danego dnia po sprawowaniu pierwszej Mszy świętej muszą z racji duszpasterskich celebrować drugą lub trzecią. Wówczas po pierwszej lub po drugiej Mszy świętej mogą spożyć posiłek, nawet jeśli przed kolejnym przyjęciem Komunii świętej nie zachodziłby odstęp przynajmniej jednej godziny (kan. 919 § 2 KPK).Ponadto spod obowiązku zachowania postu eucharystycznego w określonym wymiarze wyjęte są osoby w podeszłym wieku lub chore oraz opiekujące się nimi (kan. 919 § 3 KPK). Jednak i te zachęca się, aby w miarę możliwości zachowały stosowne skupienie i modlitwę w celu lepszego przygotowania się do przyjęcia Chrystusa w Eucharystii.
Ks. dr Marcin Kołodziej