Trzykroć Święty Bóg

W każdej liturgii mszalnej występuje aklamacja Sanctus, która jest swoistym mostem, łączącym prefację z kanonem mszalnym. Za każdym razem wierni powtarzają te same słowa:

,,Święty, Święty, Święty, Pan Bóg Zastępów. Pełne są niebiosa i ziemia chwały Twojej. Hosanna na wysokości! Błogosławiony, który idzie w imię Pańskie. Hosanna na wysokości!”[1].

Co jednak ta pierwsza część oznacza? Pytanie to bardzo często wprowadza wiele osób w zakłopotanie, bo o ile potrafi się zdefiniować ogólne przesłanie tego tekstu (najczęściej interpretowane jako oddanie chwały Bogu), o tyle odpowiedź na pytanie: czym jest świętość Boga?, staje się bardzo często czymś niejasnym. Warto zatem przybliżyć sobie ideę i przesłanie tej aklamacji w liturgii pod kątem głównego terminu, powtórzonego na jej początku trzy razy – słowa: ,,święty”.

Pismo Święte używa wyrażenia: ,,Święty, Święty, Święty” (trisagionu) dwa razy: raz w Starym Testamencie i raz w Nowym Testamencie. Pierwsze z nich jest wygłaszane przez Serafina, obecnego w świątyni Pana przy Jego tronie (Iz 6, 1-3). Prawdopodobnie taka sama scena została zanotowana przez Ezechiela (Ez 3, 12-13). Drugie natomiast wybrzmiewa z ust Czworga Zwierząt, obecnych przy tronie Pana (Ap 4, 8). Zatem w obydwu przypadkach zwrot ten jest kierowany do Boga i jest wygłaszany w Jego przybytku. Dlaczego jednak słowo: ,,Święty”, wygłaszane jest trzykrotnie? W Starym Testamencie widnieje przykład trzykrotnego powtarzania różnych zwrotów. Oto u Jeremiasza lewici wygłaszają trzykrotne: ,,Świątynia Pańska!”, aby ukazać jej niezniszczalność i największy autorytet (Jr 7, 4). Natomiast w proroctwie o Jechoniaszu, w celu zwrócenia szczególnej uwagi mieszkańców ziemi na te profetyczne słowa, prorok używa zwrotu: ,,Ziemio, ziemio, ziemio! Słuchaj słowa Pańskiego!” (Jr 22, 29). W każdym z tych przypadków uwaga odbiorcy zostaje skierowana na jakiś szczególny aspekt, ważną osobę, istotną rzecz lub też stają się swoistą próbą zwrócenia uwagi słuchaczy na temat czegoś bardzo poważnego. W tej perspektywie trzykrotne powtórzenie słowa: ,,Święty”, ma na celu ukazanie szczególnego przymiotu Boga. Oczywiście chodzi tutaj o uznanie Jego świętości, w obliczu której Salomon ma wątpliwość, czy Bóg naprawdę może zamieszkać w zbudowanej przez niego świątyni (1 Krl 8, 27). Owa świętość była dla Izraela oczywistą właściwością Bożej istoty[2]. Sam Stwórca przecież powiada: ,,Ja jestem Święty, Pan, Bóg wasz” (Kpł 19, 2). Co jednak owa świętość oznacza?

Chcąc odpowiedzieć sobie na to pytanie, trzeba wkroczyć nieco w inną sferę rozumienia słów, które pragnie się odnieść do Boga. Ludzki rozum jest bowiem ograniczony i w sposób precyzyjny nie da się o Bogu niczego powiedzieć[3]. Dlatego bardzo często używa się różnych analogii czy też stosuje się metodę teologii negatywnej[4]. Mówiąc bowiem: ,,Bóg jest Święty”, bardzo często chce się przez to wyrazić, że jest On bezgrzeszny lub bardzo dobry. Ale czy to jest właściwy sposób myślenia? Tutaj ukazuje się właśnie czysto ludzkie, przyziemne myślenie człowieka, wynikające z ograniczeń ludzkiej natury, które odnosi do Boga cechy, używane również w stosunku do innych podmiotów w rzeczywistości widzialnej (np. słowo ,,dobry” odnosimy zarówno do drugiego człowieka, jak też do jakiegoś materiału czy pokarmu). Słusznie więc uznaje M. Majewski:

,,Świętość to coś więcej niż bycie porządnym”[5].

Hebrajski źródłosłów tego słowa, wskazuje raczej na pewną czynność oddzielania, rozdzielania, stawania osobno[6]. Określając zatem Boga jako Istotę Świętą, pragnie się raczej ukazać to, że jest On kimś dalece innym od człowieka[7]. Bóg bowiem jest odwieczny, przez co staje się przeciwieństwem doczesności[8]. Dzięki owemu oddzieleniu jest On istotą doskonałą, nieskończenie wyższą od innych istot. Stąd niektórzy twierdzą, że najwłaściwszym określeniem Absolutu, jakie człowiek może wystosować, jest fraza: ,,Bóg jest Bytem Nieskończonym”[9]. Widać to dość dobrze w słowach samego Boga: ,,Bogiem jestem, nie człowiekiem” (Oz 11, 9). Również słowa Chrystusa świadczące o doskonałości Boga, do której ma dążyć człowiek, zapisane u św. Mateusza (Mt 5, 48), ukazują ową różnice między człowiekiem a Bogiem. Psalmista tym dosadniej uwydatnia tę różnicę, gdy woła: ,,Któż, o Panie, podobny do Ciebie?” (Ps 35, 10). Skoro zaś Bóg jest Święty, to wszystkie Osoby Boskie również są Święte. Dlatego właśnie na cześć każdej z Osób wygłasza się pojedyncze: ,,Święty”, co w rezultacie daje trzy powtórzenia tegoż słowa[10]. Owo powtórzenie świadczy zatem również o tej niewysłowionej potędze Bożego Majestatu[11].

Śpiewając więc lub recytując w liturgii mszalnej tę aklamację, wierni opiewają Boży Majestat, który zawsze pozostanie dla nich czymś tajemniczym (mysterium), czasem być może groźnym (mysterium tremendum). Ważne jest jednak to, aby dokładnie rozumieć, co się wypowiada.

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. Chalufour J.-D.: Przewodnik po Mszy świętej. Przekł. Milcarek P. Kraków: 2012.
2. Courth F.: Bóg trój jedynej miłości. Tłum. Kowalczyk M. Poznań: 1997.
3. Knoch W.: Bóg szuka człowieka. Objawienie. Pismo Święte. Tradycja. Przekł. Szlagor M., Szlagor B. Poznań: 2000.
4. Majewski M.: ,,Stańcie się wy również świętymi na wzór Świętego, który was powołał” (1 P 1, 15). Świętość Boga a świętość człowieka. W: ,,Teologia sakramentów uświęcenia”. Wyd. I. Red. Porosło K. Kraków: 2016 (s. 61-86).
5. Mszał Rzymski dla diecezji polskich. Poznań: 1986.
6. Na czym polega świętość Boga? W: ,,Teologia” [online] https://www.teologia.pl/m_k/zag02c-10.htm#10a, [dostęp: 15.08.2022].
7. Ramm M.: Zum altare Gottes will ich treten. Wigratzbad: 2018.
8. Veuthey L.: Jan Duns Szkot. Myśl teologiczna. Przekł. Kaczyński M. Niepokalanów: 1988.

[1] Mszał Rzymski dla diecezji polskich. Poznań: 1986, s. 17*.

[2] Zob. Courth F.: Bóg trój jedynej miłości. Tłum. Kowalczyk M. Poznań: 1997, s. 77.

[3] Zob. Veuthey L.: Jan Duns Szkot. Myśl teologiczna. Przekł. Kaczyński M. Niepokalanów: 1988, s. 31.

[4] Zob. Knoch W.: Bóg szuka człowieka. Objawienie. Pismo Święte. Tradycja. Przekł. Szlagor M., Szlagor B. Poznań: 2000, s. 13.

[5] Zob. Majewski M.: ,,Stańcie się wy również świętymi na wzór Świętego, który was powołał” (1 P 1, 15). Świętość Boga a świętość człowieka. W: ,,Teologia sakramentów uświęcenia”. Wyd. I. Red. Porosło K. Kraków: 2016, s. 63.

[6] Zob. Tamże.

[7] Zob. Na czym polega świętość Boga? W: ,,Teologia” [online] https://www.teologia.pl/m_k/zag02c-10.htm#10a, [dostęp: 15.08.2022].

[8] Zob. Courth F.: Bóg trój jedynej miłości. Tłum. Kowalczyk M. Poznań: 1997, s. 77.

[9] Zob. Veuthey L.: Jan Duns Szkot. Myśl teologiczna. Przekł. Kaczyński M. Niepokalanów: 1988, s. 33.

[10] Zob. Ramm M.: Zum altare Gottes will ich treten. Wigratzbad: 2018, s. 136.

[11] Zob. Chalufour J.-D.: Przewodnik po Mszy świętej. Przekł. Milcarek P. Kraków: 2012, s. 137.