Komentarz do Konstytucji o Liturgii Świętej – Rozwój życia liturgicznego w diecezji i parafii (art. 41-46)

1. Rozwój życia liturgicznego w diecezji i parafii (art. 41-42)

W tej części Konstytucji, po omówieniu natury Liturgii, formacji (institutio)[1] i uczestnictwa w niej oraz jej reformy, adresowane są trzy zagadnienia, mianowicie: Biskup, do którego, przede wszystkim należy ,,wypełnianie” Liturgii. Liturgia Diecezjalna jako szczególny sposób ujawniania się Kościoła Bożego, zwłaszcza w kościele katedralnym, gdzie towarzyszy jej większa wykwintność; oraz Liturgia Parafialna, będąca postawną częścią Liturgii diecezjalnej, a także jej duch, który jest wspólnotowy. Dalej, wymienione są miejsca właściwe celebracji. Liturgia rzeczywiście potrzebuje wszystkich tych rzeczy, gdyż jest znakiem zarówno rozsądnym, jak i wypełnianym przez ludzi.

Biskup jako Arcykapłan swej Owczarni (Art. 41)

Biskup słusznie nazywany jest głównym posługującym w każdej Liturgii świętej, gdyż tylko on w pełni wykonuje urząd kapłański Chrystusa, Najwyższego Kapłana. Pismo Święte nazywa ten urząd posługą pasterza[2], nawiązując zwłaszcza do prowadzenia powierzonego mu ludu do życia w Chrystusie. Robi on to przede wszystkim poprzez swoje nauczycielskie zadanie (Magisterium), swoje rządy, oraz poprzez Apostolat, a więc poprzez Liturgię, szczególnie przez którą wierni są karmieni i z której otrzymują życie Chrystusa.

Biskup więc jest arcykapłanem swojej owczarni, czyli naczelnym liturgistą danego Kościoła partykularnego. Do niego należy, Boskim prawem, rola szafarza Bożych tajemnic[3]. Musi więc w imieniu swojego Kościoła czcić Boga i codziennie modlić się do Niego za swój lud. Ludzie zaś powinni modlić się wraz z biskupem i za niego, gdyż od niego w pewien sposób pochodzi i jest zależne życie w Chrystusie jego wiernych.

„Wszyscy powinni podążać za biskupem jak Jezus Chrystus za Bogiem Ojcem… Niech nikt nie czyni tego, co należy czynić w kościele, bez biskupa”[4].

Jest tak dlatego, że nadprzyrodzone aspekty życia, mianowicie wiara, łaska i inne dary zbawienne, dzięki wspaniałemu Bożemu zarządzeniu pochodzą od Chrystusa poprzez Apostołów i ich następców, biskupów prawowicie ustanowionychw kościele. W końcu biskupi otrzymali od Chrystusa posługę zbawienną, z racji której to oni zarządzają Kościołem. Przez to, udzielanie zbawienia zależy w pewnym stopniu od nich.

Jako, że Liturgia święta jest „szczytem, do którego zmierza działalność Kościoła, i zarazem jest źródłem, z którego wypływa cała jego moc”[5], naturalnym jest wniosek, że funkcja liturgiczna jest jakościowo pierwszą w życiu biskupa, tak jak w życiu każdego kapłana. Właśnie tego naucza w tym dogodnym momencie Sobór i rozsądnie pragnie zaszczepić to w umysłach zarówno biskupów, jak i wiernych.

Dlatego też, wszyscy powinni wielce cenić życie liturgiczne diecezji. Wynika z tego dość jasno, że Liturgia diecezjalna powinna skupiać się wokół biskupa, zwłaszcza wtedy, kiedy uroczyście ją odprawia w swoim kościele katedralnym, z asystą kapłanów, posługujących i wiernych; Dlatego, że kościół katedralny, jako siedziba biskupa, jest matką innych kościołów w diecezji: Tam dokonuje się prawdziwe nauczanie Słowa, tam wygłaszana jest Prawdziwa Wiara i tam lud Boży jest posilany na tak wiele sposobów. Słusznie więc mówi Konstytucja [o Liturgii Świętej] o katedrze jako o szczególnym miejscu sprawowania Eucharystii.

„Szczególne ujawinianie się … otoczonego posługującymi”.

Poprzez bycie utworzonym przez Chrystusa, Kościół permanentnie istnieje jako doskonała społeczność (societas perfecta), której powierzył On zadania i funkcje dla zbawienia dusz, ale jego [Kościoła] nadprzyrodzona moc staje się dla ludzi coraz bardziej jasna poprzez jego wiarę, poprzez jego nauczanie, oraz poprzez swoje dzieła apostolskie i działalność charytatywną. [Kościół] osiąga szczyt i najwyższy stopień nasilenia swojego życia, kiedy sprawuje Liturgię, zwłaszcza Eucharystię, w pełni i czynnie[6]. Liturgia jest szczytem, do którego zmierza działalność Kościoła, i jest to szczególnie potwierdzone, kiedy wierni biorą udział w tej jednej Eucharystii, w tej jednej modlitwie, przy tym jednym ołtarzu, pod przewodnictwem biskupa, otoczonego kapłanami i posługującymi. Gdzie obecny jest biskup, tam jest wielu, tak jak tam gdzie obecny jest Jezus Chrystus, tam jest Kościół Katolicki[7].

Wtedy to Kościół lśni wobec wszystkich jako odwieczny i stały świadek, oraz najwyższe dzieło zbawienia, dzięki stworzeniu przez Chrystusa, wtedy z wielką wspaniałością, Kościół staje się dostępny naszemu jego doświadczaniu, wtedy może prawdziwie być określony jako lśniące światło na wierzchołku góry, gdyż w liturgii Eucharystycznej, sam Chrystus staje się prawdziwie obecny pośród swojego ludu, a nowe przymierze, dzieło zbawienia, jest rzeczywiście i skutecznie przedstawione. Ponadto, jedność wierzących w Chrystusie oraz między sobą jest wyraźniej uwidoczniona.

Czynności Eucharystyczne nie są nigdy prywatne, bo nawet kiedy kapłan sprawuje ofiarę prawie prywatnie, z natury swojej posługi, działa w imieniu Kościoła. Kiedy natomiast Lud Boży jest zjednoczony przez posługę swojego proboszcza sprawującego Liturgię, obecność Kościoła staje się dużo bardziej widoczna.

Życie Liturgiczne w Parafii (Art. 42) 

Jest to dość oczywiste, że wierni nie zawsze mogą uczestniczyć bezpośrednio w Liturgii pontyfikalnej, przy ołtarzu pod przewodnictwem biskupa, także i biskup nie może wszędzie przewodniczyć całemu swojemu ludowi; Stąd naturalną jest potrzeba istnienia parafii i innych grup tworzących diecezję. Z nich wierni częściej i łatwiej,mogą i powinni czerpać swoje życie liturgiczne. W parafiach również reprezentowany jest w pewien sposób Kościół ustanowiony na całym świecie. Zarówno w parafiach, jak i innych społecznościach, kapłani stają w miejscu biskupa, a sprawowana przez nich wraz ze świętym ludem Bożym liturgiajest przedłużeniem liturgii biskupiej, z którą jest ona blisko spokrewniona.

„Tak jak Pan zjednoczony z Ojcem nie robił nic bez Niego, ani osobiście, ani przez Apostołów, tak i wy nie powinniście robić nic bez biskupa i kapłanów[8].

Parafia więc jest właściwym miejscem do nasycenia wiernych duchem świętej Liturgii, bo to z niej, tak jak z Kościoła mają oni czerpać życie Chrystusa w świętej Liturgii. Parafie są stworzone dla Liturgii, tak jak kapłani są wyświęceni dla Liturgii. Serce i centrum Katolickiego życia w parafiach objawia się więc poprzez świętą Liturgię, a wierni muszą zostać głęboko odnowieni poprzez parafie, diecezje również poprzez parafie, zgodnie z zamysłem Soboru Watykańskiego II:

„Z liturgii więc, a zwłaszcza z Eucharystii, jako ze źródła, spływa na nas łaska i z największą skutecznością dokonuje się to uświęcenie ludzi w Chrystusie i uwielbienie Boga, do którego, jako do celu, zmierzają wszelkie inne działania Kościoła” (Art. 10).

Aby reforma Liturgiczna mogła się naprawdę zacząć, musi ona rozpocząć się od odnowy umysłów i serc duszpasterzy i wiernych. Bez tego, nic wartościowego nie może być osiągnięte w ten sposób. Życie każdego wierzącego w Chrystusie musi być odnowione poprzez świadome, pełne i czynne uczestnictwo w świętej ofierze.

„Trzeba dążyć do rozkwitu poczucia wspólnoty parafialnej, zwłaszcza w zbiorowym celebrowaniu niedzielnej Mszy Świętej” (Art. 42).

Gorliwość proboszcza powinna działać ku sprawianiu, że sumienia jego wiernych będą formowane od najmłodszych lat w duchu świętej Liturgii, zgodnie z zamysłem Soboru, aby wszyscy wiedzieli i doświadczali, że są jednym w Chrystusie, zwłaszcza kiedy biorą czynny udział w świętej ofierze. Bo taki jest duch sprawowanej liturgii, że kiedy jest nieobecny, wydawałoby się brakować prawdziwego i żywego znaku sakramentu, który objawia się w Eucharystii.

Zwłaszcza w Niedziele, kiedy to Pascha Pańska jest najbardziej wyraziście celebrowana, Lud Boży powinien zgromadzić się razem przy ołtarzu, a życie Kościoła powinno być objawione poprzez ich pobożność, zapał i dobroczynność. Dzięki temu parafia może być widziana jako prawdziwa rodzina Boża, zgromadzona wokół swojego proboszcza, który zastępuje biskupa.

Ponadto, to życie Kościoła objawia się w całym środowisku sakramentalnym, w którym rozprzestrzenia się duch Chrystusa, jak i w odmawianiu lub śpiewaniu chwały Bogu oraz w uroczystym głoszeniu Słowa Bożego; Tylko więc nadzwyczajny powód powinien kierować wiernymi, jeżeli zamierzają sprawować Chrzty, Bierzmowania, Pierwsze Komunie i pogrzeby poza parafią.

2. Rozwój duszpasterstwa liturgicznego (art. 43-46)

Kiedy Ruch Liturgiczny i prace nad reformą liturgii posuwały się do przodu, Papież Pius XII, przy okazji Kongresu Liturgicznego w Asyżu, nazwał Ruch Liturgiczny znakiem działania Bożej Opatrzności w naszych czasach, niejako przejściem Ducha Świętego przez Jego Kościół[9].

Sobór Watykański II wyróżnia Ruch Liturgiczny, powtarzając te same słowa i dodając inne zdanie wypowiedziane przez tego samego Papieża o Ruchu Liturgicznym i reformie w naszych czasach:

„Nadaje ono charakterystyczny rys życiu Kościoła oraz całej współczesnej myśli i działalności religijnej”[10].

Tak więc Sobór zauważa znaczenie, oraz potrzebę odnowy liturgicznej i wzywa wszystkich, aby dążyli do reformy liturgicznej, która ukazuje wigor Kościoła, i która jest charakterystyczną cechą mentalności i aktywności naszej epoki. Aby więc pogłębić i lepiej rozszerzyć zasięg tej akcji, Sobór nakazuje utworzyć diecezjalne komisje liturgiczne i zaleca również powstanie narodowych komisji.

Komisja Liturgiczna przy Konferencji Episkopatu (Art. 44)

I w tym artykule, terytorialna komisja liturgiczna nie jest narzucona, ale jest znacznie zalecana: „Jest rzeczą pożądaną, aby została ustanowiona”. Jej ustanowienie zależy od władzy wspomnianej w Art. 22 §2. To pierwszy przypadek w prawach Kościoła, kiedy wspomniana jest narodowa lub terytorialna komisja Liturgiczna ustanowiona przez władzą ponaddiecezjalną. Dotychczasowe dokumenty mówiły co najwyżej o diecezjalnych komisjach, regionalnych, ale nigdy o obejmujących terytorium całego kraju, gdyż tylko Sobór Watykański II rozważa w prawie władzę ponaddiecezjalną inną niż Stolica Apostolska[11].

Takowa komisja ma cieszyć się wielkim znaczeniem, godnością i jakością. Powinna składać się przede wszystkim z członków konferencji episkopatu, którzy powinni być wspierani przez ekspertów z zakresu liturgiki, muzyki kościelnej, sztuki i praktyk pastoralnych. Ponadto, na ile to możliwe, komisja ta powinna być wspierana przez swego rodzaju instytut duszpasterstwa liturgicznego, tak jak te, które istnieją w Trewirze w Niemczech, w Manili na Filipinach i w Leopoldville w Kongu.

Stosowność i znacznie tych komisji, które mają powstać jest przejrzysta, w świetle tego, co było powiedziane o odnowie liturgicznej w Artykułach 20-40, a zwłaszcza w rozdziale o dostosowaniu do zalet i tradycji różnych ludów, gdyż komisja ustanowiona przez konferencję episkopatu powinna rozważać i regulować kwestie związane z dostosowaniem i przeprowadzaniem „studiów i koniecznych doświadczeń, ilekroć będzie chodziło o przedstawienie Stolicy Apostolskiej proponowanych przystosowań”[12].

Komisja terytorialna powinna więc kierować i obserwować konieczne doświadczenia, aby wszystko to odbywało się z właściwą roztropnością, unikając niepotrzebnego pośpiechu we wprowadzaniu zmian. Do komisji należy także ustalenie czasu i miejsca na to, co ma być przeprowadzone pod przewodnictwem władzy kościelnej. Komisja ma także, pod kierownictwem wspomnianej władzy kościelnej, regulować czynności liturgiczne na swoim terenie. To wszystko ukazuje jasno, jak duży będzie wpływ takiej komisji na reformę liturgiczną.

Instytut Duszpasterstwa Liturgicznego składający się z pozostałych członków, nie wykluczając świeckich, poza dążeniem do własnych celów, powinien pomagać tej komisji liturgicznej, zarówno w przygotowywaniu studiów, jak i dokonywaniu eksperymentów i proponowaniu dostosowań, aby jak najwyższy poziom pewności mógł zostać osiągnięty w kwestii liturgicznej i pastoralnej stosowności proponowanych zmian.

Diecezjalna Komisja Liturgiczna (Art. 45) i Inne Komisje (Art. 46) 

Z tych samych powodów, dla których Sobór zaleca komisje terytorialne, zarządza również, aby każda diecezja miała komisję ds. świętej Liturgii. Sobór nakazuje tutaj to, co było zalecane w encyklice Mediator Dei, nr 109:

„aby dzięki waszej [biskupa] czujnej pieczy wszystko odbywało się starannie w myśl rozporządzeń Stolicy Apostolskiej”[13].

Podobnie Instrukcja Kongregacji Obrzędów o muzyce sakralnej i liturgii z dn. 3 Września 1958 (nr 118)[14] zobligowała każdą diecezję do posiadania takowej komisji, obok komisji ds. muzyki kościelnej i ds. sztuki, które to Sobór nakazuje utworzyć w każdej diecezji, jeśli to możliwe. Aby wykonać właściwe im zdania możliwie szybciej i bezpieczniej, Sobór zaleca, aby te trzy komisje nie spotykały się oddzielnie, ale razem, i aby współpracowały ściśle, rozważając i rozwiązując wspólne problemy.

Jairus Mejia
Dyrektor Apostolstwa Liturgicznego, Medellin

[1] Autor słowo institutio przetłumaczył jako strukturę, jednakże współczesne tłumaczenia części dokumentu, do której się odnosi, podają w tym miejscu ‘wychowanie liturgiczne’ lub ‘formację’ – przyp. tłum.

[2] 1 P 5,2.

[3] 1 Kor 4,1.

[4] Św. Ignacy Antiocheński, List do Kościoła w Smyrnie, 8.

[5] SacrosanctumConcilium,Art. 10.

[6] Karl Rahner, Mission, et Grace, Tom II, s.29. Mame 1963.

[7] Św. Ignacy Antiocheński, List do Kościoła w Smyrnie, 8.

[8] Św. Ignacy Antiocheński, List do Kościoła w Magnezji, 7.

[9] AAS 48 (1956), s. 712., tłumaczenie cytatu wg: SacrosanctumConcilium, w: Sobór Watykański II. Konstytucje, Dekrety, Deklaracje. Pallotinum. Poznań 2008.

[10] Ibid. s. 724.

[11] Dane na rok 1965 (obecnie między innymi takie prawa widnieją w KPK z 1983) – przyp. tłum.

[12] SacrosanctumConcilium, Art. 44.

[13] Pius XII, Mediator Dei (1947),tłumaczenie cytatu wg. https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/pius_xii/encykliki/mediator_dei_20111947

[14] Wersja Polska w przekładzie Benedyktynów Tynieckich dostępna na: https://www.liturgista.pl/pdf/1958-de-musica-sacra-et-sacra-liturgia-PL-RBL.pdf