Teologia IV Modlitwy Eucharystycznej – Postsanctus (cz. I)

Na początku wspomnianej modlitwy kapłan mówi: Wysławiamy Cię, Ojcze święty[1]. Nawiązuje to do słów Chrystusa, który w ten sposób zwrócił się do Boga Ojca: „Wysławiam Cię, Ojcze” (Mt 11, 25). Było to bowiem wyznanie dziękczynienia wobec Boga[2]. Jest ono udziałem kapłana, który pragnie Go wychwalać, ciesząc się z otrzymania dóbr niebieskich[3]. Cała wspólnota, której on przewodniczy, została bowiem zapoznana z królewską tajemnicą, którą celebruje[4]. Jest on świadom, że to, czego dokonuje, nie jest wykonywane jedynie przez niego samego, lecz do tej świętej celebracji przyłączają się rzesze istot niebiskich, z którymi jest związany[5]. Aniołowie spieszą bowiem do wiernych, aby tworzyć z nimi wspólnotę zgromadzoną wokół stołu Pańskiego[6]. Oni to wespół z całym zgromadzeniem składają chwałę Bogu, świętemu Ojcu, jak jest napisane: „W Jego świątyni wszyscy mówią: «Chwała»” (Ps 29, 9). Oznacza to, że każdy chwali Boga za otrzymywane przez Niego dary[7]. Dlaczego mówi się o Nim jako o świętym Ojcu? Wyjaśniono to już wcześniej, wskazując na relację pomiędzy Nim a człowiekiem[8]. Kapłan uargumentowuje teraz przyczynę składania Bogu chwały: bo jesteś wielki i wszystkie stworzenia głoszą Twoją mądrość i miłość[9]. Na początku wskazuje się na Jego wielkość, która oczywiście nie dotyczy wzrostu czy szerokości, gdyż Bóg jest duchem (por. J 4, 23). Chodzi tu raczej o Jego moc, zgodnie z tym co jest napisane: „Zagrzmiał Bóg majestatu. Pan ponad wód bezmiarem” (Ps 29, 11). Nie ma bowiem nikogo, kto mógłby się równać z Bogiem, stąd mówi się, iż jest On wielki[10]. Jest to jednocześnie substancjalny sposób orzekania o Trójjedynym[11]. Kapłan nie mówi wszakże o trzech wielkich, ale o jednym wielkim, bo Jego wielkość jest wspólna dla każdej z Osób: Ojciec jest wielki, Syn jest wielki i Duch Święty jest wielki, a więc: Bóg jest wielki[12]. W ten sposób zaiste chwali się Pana (por. Ps 148, 1-14). Ta laudacja dotyczy nieskończonej obecności Boga, który nie ma końca[13]. Nie dokonuje jej jednak sam człowiek, ale całe stworzenie, jak jest napisane: „Wszystko, co żyje, niech chwali Pana” (Ps 150, 6). Cała stworzona rzeczywistość winna wysławiać swego Stwórcę[14]. Dostrzega ona bowiem Jego cuda[15]. To On dał poznać narodom swoją moc[16].  Dokonał tego poprzez ukazanie światu swego Syna, który objawił moc Bożą[17]. Słusznie więc nazywa się Go królem całej ziemi (por. Ps 47, 8). Bóg jest wszędzie, dlatego w każdym miejscu jest wielki, a człowiek przez coraz głębsze poznawanie misterium zbawienia, dostrzega coraz wspanialszy majestat Trójjedynego[18]. Jego wielkość nie ma bowiem końca (por. Ps 145, 3). Ukazał On ją w stworzeniu, które głosi Jego chwałę[19]. Bóg bowiem objawia się w nim, działając wielkie rzeczy[20]. W odpowiedzi na to działanie, stworzenie głosi Boską mądrość i miłość[21]. Zestawienie tych dwóch rzeczowników obok siebie nie jest przypadkowe, ponieważ są to słowa, za pomocą których można jakościowo orzekać o prostej naturze Boga, odnosząc to do Jego istoty[22]. Bóg jest bowiem miłością (por. 1 J 4, 16) oraz mądrością (1 Kor 1, 30). Mówi się, iż jest On miłością, ponieważ dzieli się swoim życiem ze stworzeniami, włączając je w swoją relację miłości, zachodzącą wewnątrz Trójcy Świętej[23]. Dlatego Jan mógł powiedzieć: „Kto trwa w miłości, trwa w Bogu, a Bóg trwa w nim” (1 J 4, 16).  Z miłością łączy się mądrość, którą również jest Bóg[24]. Dowodzi tego fakt, że Psalmista mówi o tym, iż niebiosa chwalą Boga (por. Ps 18, 1). Co to właściwie oznacza? Otóż pod pojęciem niebios ma tu na myśli Kościół sprawiedliwych, których serca w niczym już nie błądzą, lecz są utwierdzone w miłości[25]. Dobrze zaś wiadomo, że sprawiedliwość łączy się z mądrością, zgodnie ze słowami Pisma: „Sprawiedliwość pojmiesz i prawość i rzetelność – i każdą dobrą ścieżkę, gdyż mądrość zagości w twym sercu, wiedza ucieszy twą duszę” (Prz 2, 9-10). Mądrość obcuje bowiem z Bogiem, który ją miłuje (por. Mdr 8, 3). Odczytując te słowa pod kątem Boga-Trójcy, można dostrzec, że mądrość odnosi się w sposób szczególny do Syna, a miłość do Ducha Świętego (por. 1 Kor 1, 30; Ga 5, 22). Bóg Ojciec zrodził Mądrość, poprzez którą Go poznano, gdyż nie poznano by Pana inaczej niż przez Tego, który od Niego przyszedł[26]. Natomiast od Ojca i Syna pochodzi Duch, który jest Miłością[27]. Choć wszyscy Trzej są Miłością, Mądrością i Wszechmocą, bo mają wspólną naturę, to jednak ze względu na pewne przymioty poszczególnych Osób, niektórych w sposób szczególny otacza się którymś z tych mian[28]. Od Niego bierze początek życie, którym dzieli się ze stworzeniem, pouczając je o tym, jak powinno żyć[29]. Dlatego cały wszechświat dziękuje za życie Bogu przez człowieka, wyśpiewując ku Niemu pieśń chwały: „Dziękuję Ci, że mnie stworzyłeś tak cudownie” (Ps 139, 14).

Dawid Makowski

[1] MRpol, s. 329*.

[2] Zob. Christianus Druthmarus: Expositio in Matthæum, XXX (PL, CVI, 1359).

[3] Zob. Adrianus II: Epistola ad Ludovicum Regem Germaniæ, IV (PL, CXXII, 1263).

[4] Zob. Petrus Comestor: Sermones, XLVII (PL, CXCVIII, 1837).

[5] Zob. Ælredus Rievallensis: Sermones de tempore, II (PL, CXCV, 227).

[6] Zob. Alanus de Insulis: De VI alis cherubim, IV (PL, CCX, 278).

[7] Zob. Augustinus: Enarratio in Psalmum, XXVIII, 9 (PL, XXXVI, 214).

[8] Zob. Iunillius: Instituta Regularia Divinæ Legis, I, 15 (ŹMT, XLVIII, 43).

[9] MRpol, s. 329*.

[10] Zob. Alcuinus: Confessio Fidei, I (PL, CI, 1039).

[11] Zob. Alcuinus: De fide S. Trinitatis, I, 3 (PL, CI, 16).

[12] Zob. Fulgentius Ruspensis Episcopus: Epistolæ, XIV (PL, LXV, 406).

[13] Zob. Gerhohus Reicherspergensis: Expositio in canticum Habacuc, III (PL, CXCIV, 1031).

[14] Zob. Augustinus: Enarratio in Psalmum, CL, 8 (PL, XXXVI, 1965-1966).

[15] Zob. Alcuinus: De usu Psalmorum, I (PL, CI, 482).

[16] Zob. Arnobius Junior: Commentarii in Psalmos, LXXVI (PL, LIII, 433).

[17] Zob. Haymo Halberstansis: Comnmentaria in Psalmos, LXXVI (PL, CXVI, 455).

[18] Zob. Ambrosius Mediolanensis: Enarrationes in XII psalmos Davidicos (PL, XIV, 1146).

[19] Zob. Anastasius Bibliothecarius: Collectanea (PL, CXXIX, 728).

[20] Zob. Godefridus Admontensis: Homiliæ dominicales, LXXXII (PL, CLXXIV, 580).

[21] MRpol, s. 329*.

[22] Zob. Augustinus: De Trinitate, V, 8 (PL, XLII, 1062).

[23] Zob. Eusebius Cremonensis: De morte S. Hieronymi, XXXII (PL, XXII, 260).

[24] Zob. Fulgentius Ruspensis Episcopus: Contra sermonem Fastidiosi Ariani, VI (PL, LXV, 514).

[25] Zob. Alulfus Tornacensis: Expositio Novi Testamenti, LXIV (PL, LXXIX, 1161).

[26] Zob. Ambrosiaster: Commentaria in Epistolam ad Corinthios Primam, I (PL, XVII, 190).

[27] Zob. Fulbertus Carnotensis: Sermones ad populum, I (PL, CXLI, 317).

[28] Zob. Gualterus de Castellione: Liber de Trinitate, XIII (PL, CCIX, 588-589).

[29] Zob. Henricus de Castro Marsiaco: De peregrinante civitate, I (PL, CCIV, 255).