Przeżywając ostatni tydzień roku liturgicznego, który jest dość mocno ukierunkowany na eschatologię, czego przykład widnieje, chociażby w czytaniach mszalnych proklamowanych w tym okresie w czasie Mszy św. w nowym rycie rzymskim (lekcje z Apokalipsy św. Jana lub proroctwa Daniela), warto przygotować się do przeżywania Adwentu, który rozpocznie się już za kilka dni[1]. Wyraźne nawiązanie do nadchodzącego nowego okresu liturgicznego jest widoczne w capitulum ostatniej niedzieli tygodnia liturgicznego (Dominica vicesima quinta), zawartego w ,,Kolektarzu wawelskim” sprzed 1526 r. Mimo tego, że dzieło jest dość stare i pochodzi jeszcze sprzed Soboru Trydenckiego (1545-1563), warto zagłębić się w treść i przesłanie capitulum ostatniej niedzieli, aby dostrzec owo nawiązanie do zbliżającego się oczekiwania na przybycie Pana.
Zanim zostaną przedstawione fragmenty biblijne, obecne w capitulum, warto na chwilę zapoznać się z samą księgą, aby zrozumieć, o czym w poniższym artykule będzie mowa. Kolektarz jest bowiem księgą liturgiczną, zawierającą zbiór kolekt, występujących podczas liturgia horarum. Natomiast kolektarze brewiarzowo-rytualne, do których zalicza się księgę wawelską, posiadają także oracje mszalne i rytualne[2]. Opisywana księga jest kolektarzem pochodzącym sprzed 1526 r. i była wykorzystywana przez duchowieństwo krakowskiej katedry, stąd właśnie księgę nazywa się: ,,Kolektarzem wawelskim”[3]. Jednakże funkcjonują także inne: Collectarium Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis (Kolektarz Kościoła katedralnego krakowskiego) czy Collectarium breviario-rituale Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis (Kolektarz brewiarzowo-rytualny Kościoła katedralnego krakowskiego)[4].
Znając już zarys znaczenia opisywanej księgi dla tematu, który jest teraz poruszany, należy przejść dalej – do poznania treści capitulum ostatniej niedzieli roku liturgicznego. Księga zawiera w sumie trzy czytania: jedno zatytułowane capitulum, drugie przeznaczone na sekstę (ad Sextam) i trzecie przeznaczone na nonę (ad Nonam). Każda z tych lekcji jest kolejnym wersem dwudziestego trzeciego rozdziału Księgi Jeremiasza:
- Capitulum: ,,Oto nadejdą dni – wyrocznia Pana – kiedy wzbudzę Dawidowi Odrośl sprawiedliwą. Będzie panował jako król, postępując roztropnie, i będzie wykonywał prawo i sprawiedliwość na ziemi” (Jr 23, 5).
- Ad Sextam: ,,W jego dniach Juda dostąpi zbawienia, a Izrael będzie mieszkał bezpiecznie. To zaś będzie imię, którym go będą nazywać: <<Pan naszą sprawiedliwością>>” (Jr 23, 6).
- Ad Nonam: ,,Dlatego oto nadejdą dni – wyrocznia Pana – kiedy nie będą już mówić: <<Na życie Pana, który wyprowadził synów Izraela z ziemi egipskiej>>” (Jr 23, 7)[5].
Przedstawione powyżej fragmenty Pisma Świętego były dla Amalariusza z Metzu (+850) jednymi z głównych źródeł, pod których kątem opisywał okres adwentu. Już na samym początku, w capitulum jest zawarty profetyzm: ,,Nadejdą dni”. Obecnie Kościół trwa jeszcze w okresie zwykłym (per annum), jednak lekcja Kolektarza już wprowadza zapowiedź tego, co za chwilę będzie elementem przewodnim czterech niedziel Adwentu – proroctwo przyjścia Pana. Bóg będzie królował, jak to przypomni wiernym w ostatnim tygodniu Adwentu szósta Wielka Antyfona (O Rex Gentium, et desideratus earum, lapisque angularis, qui fecis utraque unum: veni et salva hominem, quem de limo formasti”). Jednakże to proroctwo można odczytywać także w kontekście eschatologicznym: Bóg przyjdzie, aby sądzić ludzi za ich grzechy. Kiedy Izrael zgrzeszył, to dostał się do niewoli Babilończyków, jednak mimo to Bóg nie wyparł się swoich planów[6]. Dlatego w drugim czytaniu podczas seksty widnieje zapewnienie: ,,Izrael będzie mieszkał bezpiecznie”, a także: ,,Juda dostąpi zbawienia”. Amalariusz z Metzu (+850) rozumie te słowa w kontekście stanu świeckiego w Kościele. Dla tego światłego męża Babilonia jest symbolem grzechu i diabła, zaś Juda królestwem Boga. Dlatego powrót ludzi z Babilonu do Judy jest nawróceniem się na prawdziwą wiarę i oczyszczeniem się ze swych grzechów. Niewątpliwie chodzi tutaj o chrzest[7]. Dlatego prorok podkreśla jeszcze mocniej swój profetyzm: ,,Nadejdą dni!”. To powtórzenie zawarte w lekcji nony jest przypomnieniem, że to, o czym mówi prorok, zbliża się i nastąpi. Natomiast O. Casel wzmiankuje o tym, że przygotowanie do przyjścia Pana, rozpoczęło się już w XVIII Niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego:
,,W mszach od 18 niedzieli po Zesłaniu Ducha Świętego raz po raz rozbrzmiewają myśli o paruzji”[8].
Ten czas, który Kościół przeznaczał i przeznacza na poświęcenie uwagi kwestiom eschatologicznym, jest momentem, w którym wierni mają dostrzec, że kiedyś nastąpi powrót Syna Człowieczego na ziemię. Kościół pragnie przygotować wiernych na ten moment, poprzez sakramenty, przepowiadanie słowa oraz wzywanie do nawrócenia, zgodnie ze słowami Pana:
,,Czuwajcie więc, bo nie wiecie, w którym dniu Pan wasz przyjdzie” (Mt 24, 42).
Właśnie dlatego lekcje prorockie w Kolektarzu wskazują na to, że ten dzień nieustannie się zbliża, o czym świadczy dwukrotne podkreślenie tego, że te dni nadejdą. Potrzeba zatem czujności i przygotowywania się na ten moment.
Widać więc, że teksty liturgiczne zawarte w ostatniej niedzieli roku liturgicznego Kolektarza wawelskiego, zwracają uwagę na Adwent, który rozpocznie się za kilka dni. Nic więc dziwnego, że modlitwą przypadającą na ten dzień, są słowa:
,,Wzbudź, błagamy Cię, Panie, moc swoją i przyjdź oraz czyń to, co obiecałeś swojemu Kościołowi, aż do końca świata” (CW 121)[9].
Dawid Makowski
Bibliografia:
- Amalariusz z Metzu: Dzieła. I. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2016.
- Biguniowski J. W.: Collectarium breviario-rituale Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis. W: ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny”. T. XLVII. Nr 4. 1995 (s. 271-274).
- Casel O.: Misterium świąt chrześcijańskich. Przekł. Ziernicki A. Wyd. II. Kraków: TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów, 2014.
- Fedorowicz S.: I. Kolektarz jako księga liturgiczna. W: ,,Kolektarz wawelski sprzed 1526 roku. Świadek liturgii Kościoła krakowskiego w XV, XVI i XVII wieku”. Opr. Tenże. Kraków: 2007 (s. 17-26).
- Kolektarz wawelski sprzed 1526 roku. Świadek liturgii Kościoła krakowskiego w XV, XVI i XVII wieku. W: ,,Monumenta Sacra Polonorum”. T. III. Opr. Fedreowicz S. Kraków: 2007.
- Loska T.: Komentarz organiczny do czytań niedzielnych i świątecznych. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2010.
- Superson J.: Wersety psalmiczne w ,,preces” godzin kanonicznych. Studium historyczno-liturgiczne. I. Kraków: TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów, 2015.
[1] Zob. Ogólne Wprowadzenie do Drugiego Wydania Lekcjonarza Mszalnego. Poznań: Pallottinum 2011, pkt. 110.
[2] Zob. Biguniowski J. W.: Collectarium breviario-rituale Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis. W: ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny”. T. XLVII. Nr 4. 1995, s. 271.
[3] Szerzej nt. kolektarzy w Polsce, zob. Fedorowicz S.: Opracowanie. I. Kolektarz jako księga liturgiczna. W: ,,Kolektarz wawelski sprzed 1526 roku. Świadek liturgii Kościoła krakowskiego w XV, XVI i XVII wieku”. Opr. Tenże. Kraków: 2007, s. 17-26; Biguniowski J. W.: Collectarium breviario-rituale Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis. W: ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny”. T. XLVII. Nr 4. 1995, s. 271-274.
[4] Zob. Superson J.: Wersety psalmiczne w ,,preces” godzin kanonicznych. Studium historyczno-liturgiczne. Wyd. I. Kraków: TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów, 2015, s. 214-215.
[5] Przekł. za: Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Wyd. IV. Poznań: Pallottinum, 2003.
[6] Loska T.: Komentarz organiczny do czytań niedzielnych i świątecznych. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2010, s. 24.
[7] Zob. Amalariusz z Metzu: Dzieła. T. I. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2016, s. 421.
[8] Casel O.: Misterium świąt chrześcijańskich. Przekł. Ziernicki A. Wyd. II. Kraków: TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów, 2014, s. 22.
[9] Tłum. własne.