Święcenia w średniowiecznej teologii – Izydor z Sewilli (+636)
Opisując sakrament święceń, nie można ominąć nauki poszczególnych uczonych na temat tego, co obecnie nazywa się sakramentem święceń. Średniowieczni uczeni zajmujący się tematyką sakramentu święceń, dzielili się na zwolenników tezy, iż wszystkie świecenia są pochodzenia Bożego i stanowią część sakramentu święceń oraz na tych, którzy opowiadali się za odmienną teorią, uważając, że o ile wszystkie święcenia w jakiejś mierze składają się na sakrament, o tyle nie wszystkie są pochodzenia Bożego. Dyskurs ten zadomowił się w Kościele, aż do czasu Soboru Watykańskiego II (1962-1965) i następującej po nim reformie święceń (1965-1972), którą spowolnił[1]. Warto więc zapoznać z tezami średniowiecznych teologów nt. sakramentu święceń. W pierwszej części artykułu zostanie przedstawiona teologia Izydora z Sewilli (+636).
Na początku warto zamieścić krótką notę o wspomnianym uczonym. Izydor z Sewilli (zwany również Sywilskim) był arcybiskupem Sewilli. Urodził się około 560 r. i zmarł w 636 r. Izydor był obrońcom katolickiego rozumienia Trójcy Świętej (w tym szczególnie Drugiej Osoby Trójcy), co wyrażał w trakcie walk z arianami. To właśnie on stworzył wykład prawd wiary oraz dokonał syntezy ówczesnej wiedzy teologicznej. Został również ogłoszony Doktorem Kościoła. W naukowym dorobku Izydora (+636) znalazło się m.in. dzieło O kościelnych obrzędach oraz Etymologie, w których ów uczony wzmiankował o duchowieństwie. Jego dzieła stały się podstawą dla większości rozdziałów dystynkcji o sakramencie święceń w Sentencjach Piotra Lombarda (+1164). Należy więc poznać szczegółowo to, co tam zostało zapisane.
Izydor z Sewilli (+636) swój wykład kościelnych urzędów rozpoczyna od wyjaśnienia samego terminu duchowny (łac. clericos). Uczony dokonuje tego poprzez zwrócenie uwagi na wybór Macieja w zastępstwie za Judasza do grona Dwunastu w Dziejach Apostolskich (Dz 1, 15-26). Poucza przy tym, że cleros lub clericos oznacza los. Maciej został wybrany przecież przez losowanie (Dz 1, 26). Zatem duchownym jest ten, którego los spoczywa w Panu, albo ten, dla którego Pan jest częścią dziedzictwa (EO, I, 1). Nic więc dziwnego, że duchowny to ten, który powierzył swe życie Panu i to Bóg stanowi dla niego część dziedzictwa, wedle słów Psalmu 15: ,,Dominus pars hæreditatis meæ” (Ps 15, 5)[2].
Później arcybiskup przedstawia reguły życia duchownych i ich podział (EO, II-III)[3]. Następnie zaczynają się nauki na temat poszczególnych stopni. Na początku hiszpański teolog przedstawia znaczenie tonsury, którą wywodzi od Nazirejczyków, golących swe głowy i brody po długim czasie postu, w celu poświęcenia ich Panu Bogu (EO, IV, 1). Jako dowód tego stanu rzeczy, Izydor (+636) cytuje słowa Księgi Ezechiela, w której prorok goli włosy i brodę (Ez 5, 1). Natomiast na kontynuowanie tego zwyczaju w Nowym Testamencie wskazuje przykład Akwilii i Pryscylii oraz św. Pawła (Dz 18, 18). Dlatego pojmowano ten obrzęd jako zwleczenie z siebie błędów i skaz starego człowieka (Ef 4, 22-23). Kształt zaś, w jakim tego dokonywano (obręcz/korona), wskazywał na to, iż dana osoba zaczyna należeć do urzędu Kościoła i królewskiego kapłaństwa (EO, IV, 3). Warto tutaj też przedstawić następujące słowa Izydora (+636): ,,Co oznaczała zasłona położona między twarzą Mojżesza a wzrokiem ludu, oznaczały również w tamtych czasach włosy świętych” (EO, IV, 4). To właśnie z tego przekonania Izydor wzmiankuje o tonsurze jako ceremonii praktykowanej już w Starym Zakonie, która jest właściwa także dla Nowego Prawa.
Pierwszym urzędem kościelnym wzmiankowanym przez Izydora (+636) jest kapłaństwo. Uczony wywodzi ten stan od Aarona (Wj 29, 4-9). Argumentuje to tym, że on jako pierwszy złożył ofiarę z mocy urzędu, zaś wcześniejsi (Melchizedek, Abraham, Izaak, Jakub) czynili to z własnej woli (EO, V, 1). Aaron jest również pojmowany jako biskup, zaś jego synowie jako prezbiterzy. Różnica między nimi wynika z szat (EO, V, 3). Stąd figurą Chrystusa jest Mojżesz, który w imieniu Boga ustanawia pierwszego kapłana Boga Jahwe (EO, V, 4). Ten urząd jest też obecny w Nowym Testamencie, w którym wziął on początek od Jezusa Chrystusa, a po Jego wniebowstąpieniu – od Piotra (Mt 16, 19). Wraz z Piotrem posługiwali też inni Apostołowie, po których śmierci opiekę nad wspólnotami przejmowali biskupi (EO, V, 6). Oni zaś zostali ustanowieni do doglądania roli Pana, a nie do rządzenia (EO, V, 8). Wybranym zaś do kapłaństwa można było być wówczas dopiero po trzydziestym roku życia, wedle tego, iż Chrystus wówczas rozpoczął głoszenie (EO, V, 10). Podczas ceremonii wyboru biskupa odbywało się nałożenie rąk, pochodzące ze starożytnych czasów (Lb 27, 23), którego dokonywało grono innych biskupów (min. trzech), by nikt nie uczynił niczego samodzielnie przeciw Kościołowi (EO, V, 12). W trakcie sakry wręczano: pastorał (znak władzy pasterskiej) i pierścień (znak godności kapłańskiej). Biskupem mógł być wówczas albo nieżonaty (wykazujący się świętością życia), albo ten, kto jest żonaty, lecz przed swoją obecną małżonką nie miał innej (EO, V, 11). Izydor (+636) zdecydowanie potępia praktykę udzielania święceń dzieciom przez ich ojców, czy podwładnym przez ich zwierzchników w zamian za podarunki (EO, V, 13-14). Tym samym arcybiskup wskazuje na to, że gdy jakiś duchowny popełnił grzech ciężki, zaciągając na siebie karę kanoniczną, powinien być oddalony z urzędu (EO, V, 20).
Następnie Izydor (+636) poucza o chorepiskopach. Byli to wikariusze biskupów (na wzór siedemdziesięciu starszych; EO, VI).
Później hiszpański uczony wskazuje na prezbiterów. Wywodzi ich rzecz jasna od synów Aarona, co zostało ukazane wyżej. Wyjaśnia przy tym, że greckie słowo presbyteroi oznacza starszych wiekiem. Jednakże w Kościele wyjaśnia się to poprzez starszych nie wiekiem, lecz mądrością (EO, VII, 4). To właśnie im wespół z biskupami powierzono sprawowanie Najświętszej Ofiary i szafowanie tajemnicami Bożymi (EO, VII, 1). Według Izydora (+636) różnicę między biskupem i prezbiterem stanowi władza konsekrowania i wyświęcania duchownych, której ci drudzy nie posiadają (EO, VII, 2). Początkowo zaś tej grupy duchownych nie rozgraniczano. Jedni i drudzy byli określani tymi dwoma nazwami. Obaj są bowiem kapłanami. Stąd nie należy się dziwić, że św. Paweł mówiąc o biskupie, pisze potem o prezbiterze (1 Tm 3, 2-10).
Kolejny rozdział Kościelnych Obrzędów jest poświęcony diakonom. Ich stan wywodzi się od Lewiego. Za czasów Izydora (+636) diakonat można było przyjąć po skończeniu dwudziestu pięciu lat życia (EO, VIII, 1-2). Ceremonia wyboru kolegium siedmiu w Dziejach Apostolskich (Dz 6, 1-7) jest pojmowana przez Izydora jako ceremonia święceń pierwszych diakonów (EO, VIII, 2). Zaś sam wybór siedmiu został przez hiszpańskiego teologa utożsamiony z siedmioma aniołami, którzy grają na trąbach (Ap 8, 2). Za czasów Izydora (+636) diakoni wykonywali następujące czynności: wzywali do modlitwy, zmiany postawy, śpiewu lub słuchania czytań; głosili Ewangelię; rozdawali Sakrament; przynosili dary; przygotowywali ołtarz (EO, VIII, 3-4). Ich strojem liturgicznym była alba (znak czystości cielesnej). Dlatego przymioty przedstawiane przez św. Pawła (1 Tm 3, 10), powinny cechować kandydatów na ten urząd, którzy od starożytnych czasów musieli przejść okres próby przed święceniami (EO, VIII, 4).
[Izydor wzmiankuje również o tych, którzy strzegą świątyni (EO, IX)].Subdiakoni są usytuowani pod diakonami, gdyż mają im służyć. Ich stan wywodzi się ze Starego Testamentu od Natynejczyków (Ezd 8, 19-20). Subdiakoni przyjmują ofiary ludu, służą diakonom i przynoszą do ołtarza naczynia z Ciałem i Krwią Chrystusa (EO, X, 2). Do nich Izydor (+636) odnosi polecenie Izajasza (Iz 52, 11), którego wykonanie jest możliwe, gdy nie będą oni współżyli z żonami. W ceremonii święceń subdiakonów nie było nałożenia rąk, lecz jedynie przekazanie pateny i kielicha (przez biskupa) oraz naczynia do obmycia rąk i ręczniczka (przez archidiakona).
Pod subdiakonami w dziele Izydora (+636) są ulokowali lektorzy. Uczony wywodzi tę posługę od proroków, do których odnosi się słowo Izajasza (Iz 58, 1). To właśnie oni mieli uczyć się godnego i właściwego czytania (EO, XI).
Następnie arcybiskup wskazuje na psalmistów (czyli kantorów), których wywodzi od Dawida (EO, XII, 1).
Kolejni w opisie są umieszczeni egzorcyści, których Izydor (+636) wywodzi od sług Salomona (Ezd 2, 55-58). Egzorcyści nie służą przy ołtarzu, lecz poza nim. Mieli oni bowiem naprawiać wnętrza ludzkie i pomagać wiernym walczyć ze złym duchem. Egzorcyści nakładali również ręce na ochrzczonych i katechumenów, co wynikało z obrzędu święceń, podczas którego otrzymywali egzorcyzmy (EO, XIII, 4).
Pod egzorcystami zostali opisani akolici (gr. acolythi, łac. ceroferarii). To właśnie oni mieli oświecać kościół podczas czytania Ewangelii lub składania Ofiary (EO, XIV; E, VII, 12, 29).
Na końcu Izydor poucza o ostiariuszach, wskazując, że pochodzą oni ze Starego Testamentu i strzegą bram kościoła (EO, XV).
W teologii Izydora z Sewilli (+636) widać zatem dość mocne spokrewnienie urzędów Nowego Testamentu z instytucjami Starego Przymierza, które były swego rodzaju figurami rzeczy przyszłych. Każdy stopień (poza akolitatem) posiada adnotację nt. swego pochodzenia. Do tej myśli kilkadziesiąt lat później Amalariusz z Metzu (+850) doda naukę na temat życia Chrystusa, w którym Ten pełnił poszczególne urzędy Kościoła. Aczkolwiek nie będzie to nowatorska metoda. Wszakże takie pojmowanie urzędów trwało już za czasów Izydora (+636), który – być może – tej myśli nie podzielał.
Dawid Makowski
Bibliografia:
- Lécuyer J.: Les Ordres mineurs en question. W: LM-D. Nr 102. Paris: 1970, s. 99 (s. 97-108).
- Isidorus Hispalensis: De Ecclesiasticis Officiis. W: MPL. Vol. LXXXIII. Paris: 1850 (s. 737-826).
- Isidorus Hispalensis: W: MPL. Vol. LXXXIII. Paris: 1850 (s. 73-728).
- McManus R. F.: Thirty Years of Liturgical Renewal. Statements of the Bishops’ Committee on the Liturgy. Washington: 1987, s. 121.
[1] Zob. Lécuyer J.: Les Ordres mineurs en question. W: LM-D. Nr 102. Paris: 1970, s. 99; McManus R. F.: Thirty Years of Liturgical Renewal. Statements of the Bishops’ Committee on the Liturgy. Washington: 1987, s. 121.
[2] Psalm ten towarzyszył ceremonii tonsury.
[3] Jedni byli duchownymi wędrownymi, a inni przynależeli do konkretnego biskupa.
