Posługi współczesnego Kościoła

Zmierzając powoli do kresu Roku Pańskiego 2021 r., warto uczynić drobną refleksję na temat tego, co przez ten czas zmieniło się w Kościele. Jedną z takich rzeczy było niewątpliwie kilkukrotne poruszenie tematyki posług liturgicznych (ministerium) tak przez papieża Franciszka, jak i przez Konferencję Episkopatu Polski. Wielu pyta się dzisiaj, czy przez różnorakie zmiany w dziedzinie lektoratu i akolitatu, stopnie te są dalej tym samym, czym były niegdyś święcenia niższe (ordines minores). Inni zaś dysputują nad tym, czy wprowadzona posługa katechety jest w istocie czymś nowym, czy raczej kontynuacją innego stopnia niższego, który funkcjonował w Kościele przed 1972 r. Wreszcie padają pytania o relacje kobiet w urzędzie lektora (officium lectorum) i akolity (officium acolythorum) do starej liturgii rzymskiej. Warto sobie u progu Nowego Roku, odpowiedzieć na pytania, które zrodziły się w 2021 r.

Funkcja czy posługa? – Pytanie, które ma wielkie znaczenie

Zanim pozna się znaczenie poszczególnych posług i zmiany, które zaszły w nich między styczniem a grudniem 2021 r., należy poznać znaczenie samego nazewnictwa. Papież Paweł VI (+1978) ustalając nowe normy dot. lektoratu i akolitatu, odszedł od nazwy święcenia (ordinatio) na rzec posług (institutio). Jednakże bardzo szybko po tym wydarzeniu zaczęto stosować słowo posługa jako zamiennik wyrazu urząd, funkcja czy zadanie (w sensie liturgicznym). Obecny Kodeks Prawa Kanonicznego wzmiankuje jednak tylko o dwóch posługach: lektoracie i akolitacie[1]. To jest bardzo ważne dla opisywanego przedmiotu – tylko lektorat i akolitat (w kontekście służby świeckich) jest posługą (ministerium), podczas gdy wszystkie inne zadania świeckich są jedynie funkcjami (munus). Dużą uwagę poświęciła temu zagadnieniu Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów w Instrukcji o niektórych kwestiach współpracy wiernych świeckich w ministerialnej posłudze kapłanów z 1997 r. Zaznaczono tam ciekawą myśl, którą warto przedłożyć w całości:

,,Jeśli w niektórych przypadkach objęto terminem posługa (ministerium) także munera właściwe dla wiernych świeckich, to dlatego że i one są na swój sposób udziałem w jedynym kapłaństwie Chrystusa. Natomiast officia powierzane są im tymczasowo, wyłącznie na podstawie upoważnienia udzielonego przez Kościół. Jedynie trwała więź z jedyną i pierwotną <<posługą>> Chrystusa (…) pozwala w pewnej mierze stosować termin <<posługa>> także do wiernych świeckich bez popadania w dwuznaczność, to znaczy w taki sposób, że nie jest to odbierane i przeżywane jako wyraz nieuprawnionej aspiracji do posługi sakramentalnej albo jako stopniowe zanikanie jej odrębności”[2].

Z tego wynika, że tylko lektor i akolita może nazywać się ,,posługującym w liturgii” we właściwym tego słowa znaczeniu, gdyż pozostali ministranci pełnią funkcje liturgiczne na mocy błogosławieństwa, a nie ustanowienia[3]. Teraz staje się jaśniejsze, dlaczego nadzwyczajny szafarz Komunii św. nie pełni posługi, lecz funkcję, a młodzieniec czytający lekcje mszalne (najczęściej) nie jest lektorem, lecz ministrantem słowa Bożego.

Posługa lektora i akolity po styczniu 2021 r.

Na początku dywagacji nad tematem lektoratu i akolitatu warto pochylić się nad naturą święceń niższych (ordines minores) – dzisiejszych posług (ministerium), gdyż przez właściwe rozumienie ich istoty, możliwe będzie dobre zrozumienie decyzji papieskich. W ciągu wieków święcenia niższe, czyli stopnie od ostiariusza do subdiakonatu włącznie (do połowy średniowiecza), a następnie do akolitatu włącznie (od połowy średniowiecza), były rozumiane w różny sposób[4]. Obecnie zaś, gdy porówna się teksty ustanowienia (inistitutio) do posługi lektora i akolity z treściami święceń niższych i subdiakonatu (ordinatio), zauważy się, że obydwie ceremonie mają wspólną podstawę. Ta podstawa to błogosławieństwo, które towarzyszy obrzędom święceń od wczesnego średniowiecza[5]. Wystarczy tutaj przywołać, chociażby słowa Sakramentarza gelaziańskiego z V wieku:

,,Item benedictiones super eos, qui sacris ordinibus benedicendi sunt”[6].

Błogosławieństwo nie było jednak formą święceń, lecz jedynie modlitwą konstytutywną całego obrzędu. Każde święcenie posiadało swoją formę, która towarzyszyła przekazaniu materii[7]. Gdyby bowiem święcenia niższe i subdiakonat były sakramentalne, a więc ich istotą byłoby nałożenie rąk, to Kościół niemiałby prawa do likwidacji tych stopni[8]. Nic więc dziwnego, że grono Concilium zanim podjęło się ich reformy, zbadało istotę stopni niższych i subdiakonatu. Abstrahując już od poszczególnych etapów reformy, na której temat zostanie niedługo opublikowana szeroka monografia, należy skupić się na kilku aspektach tych prac. Po pierwsze, stwierdzono, że święcenia niższe i subdiakonat nie są sakramentalne[9]. Po drugie, Sekretariat Stanu optował za tym, aby święcenia niższe zachować, lecz dostosować je do wymogów obecnego świata[10]. W ten sposób to, o czym pisał przed laty W. Croce, mogłoby w końcu wyjść z ciasnych ścian hierarchii na wolność tak, aby swobodnie się rozwijać[11]. Po trzecie, ostatecznie zachowano tylko dwa stopnie: lektora i akolity, którym powierzono zadania subdiakona i zmieniono ich nazwę ze święceń (ordines) przyjmowanych podczas obrzędu wyświęcenia (ordinatio) na posługi (ministerium) przyjmowane podczas obrzędu ustanowienia (institutio)[12]. Skoro zmieniono nazwę obrzędu, to również zmieniono samą ceremonię udzielania posług. Zreformowana księga ukazała się w 1972 r. pod nazwą: Pontificale Romanum. De institutione lectorum et acolythorum. De admisione Inter candidatos ad diaconatum et presbyteratum de sacro caelibatu amplectendo. Pada więc pytanie: czy zreformowane stopnie lektoratu i akolitatu są tym samym, co święcenia niższe? Odpowiedź na to zapytanie jest krótka – ,,nowy” lektorat i akolitat jest tym samym, co ,,stary” lektorat i akolitat. Wskazuje na to przede wszystkim kilka kwestii:

1. W obydwu przypadkach zwyczajnym szafarzem obrzędu jest biskup lub opat (tudzież przełożony zakonny).
2. Istotą obrzędu jest odmówienie modlitwy błogosławieństwa.
3. Przyjętą posługę pełni się dożywotnio[13].

Jednakże niektórzy mogą zadać pytanie: jak to jest możliwe, że święcenia lektoratu i akolitatu są tym samym, co posługi lektora i akolity, skoro te drugie mogą przyjmować nawet kobiety? Chcąc dobrze zrozumieć to, na co w styczniu 2021 r. zezwolił papież Franciszek, należy zagłębić się w dawną i obecną eklezjologię. Otóż dawniej siedem stopni święceń (a więc również urzędy niższe) były mniej więcej od połowy średniowiecza, a w Galii nawet od początku tej epoki, uważane za element hierarchii kościelnej i część sakramentu święceń[14]. W tym rozumieniu nie możliwe było, aby do lektoratu czy akolitatu przystępowała kobieta, gdyż ówczesne usytuowanie tych posług na to nie pozwalało. Obecnie zaś, gdy papież Paweł VI (+1978) w 1972 r. wyłączył z grona stopni święceń posługę lektora i akolity, nie jest niczym dziwnym, że przyjmować mogą je wierni świeccy, a więc również kobiety. Łączy się to z dzisiejszą eklezjologią, uwydatniającą bardzo mocno chrzcielne kapłaństwo wiernych[15]. Świadczy o tym sama Konstytucja dogmatyczna o Kościele ,,Lumen gentium” z 1964 r., która podaje:

,,Przez pojęcie <<świeccy>> rozumie się tutaj wszystkich wiernych, którzy nie są członkami stanu duchownego i stanu zakonnego prawnie ustanowionego w Kościele. Są to wierni, którzy wcieleni przez chrzest w Chrystusa, ustanowieni jako Lud Boży, stawszy się na swój sposób uczestnikami kapłańskiej, prorockiej i królewskiej misji Chrystusa, sprawują właściwe całemu ludowi chrześcijańskiemu posłannictwo w Kościele i w świecie”[16].

Stąd orzeczenie zawarte w 230 kanonie Kodeksu Prawa Kanonicznego, staje się w perspektywie myśli ojców soborowych niezrozumiałe, gdyż zamiast pojęcia ,,świeccy” zamieszczono tam dopisek, że chodzi tylko o mężczyzn świeckich[17]. To zresztą przyznał papież Franciszek w Motu Prorpio ,,Spiritus Domini” z 11. Stycznia 2021 r[18]. Dlatego można uznać, że istota tych urzędów jest taka sama, tylko zróżnicowana eklezjologia wpływająca na pojmowanie tych stopni jest nieco inna, przez co rzuca ona cień na stopnie niższe. Jest to jednak tylko cień.

Niektórzy badacze wysnuwają wniosek, że odnowiony akolitat jest czymś innym niż akolitat sprzed reformy[19]. Bardzo często wskazują tutaj na zakres funkcji. Rzeczywiście, ciężko się z nimi nie zgodzić, wszak ,,nowy” akolita ma więcej zadań do spełniania niż ,,stary”. W sposób szczególny rzuca się w oczy kwestia możliwości komunikowania wiernych oraz wystawienia Najśw. Sakramentu. To przejawia się również w innej materii nowego obrzędu. Czy to jednak sprawia, że ci słudzy są kimś innym od tych, którzy przyjmują święcenia akolitatu w tradycyjnych seminariach? Na pewno nie. Idąc tym tokiem myślenia, trzeba byłoby uznać akolitów za czasów Ordo Romanus I za innych od tych, którzy wiek później czy wcześniej przyjmowali ten sam obrzęd, lecz w innej formie[20]. Zmiana czynności i materii obrzędu nie wpływa bowiem na to, że osoba przyjmująca dany stopień jest kimś innym od tego, kto przyjmował ten sam urząd jakiś czas wcześniej[21]. Oczywiście, może on się różnić poszczególnymi elementami (i to w przypadku akolitatu ma miejsce), jednak nie może się różnić istotą, a ta się nie zmieniła.

Pada jednak tutaj dość istotne i ważne pytanie: czy to jest dzisiaj Kościołowi tak bardzo potrzebne? Zewsząd dochodzą przecież głosy o tym, że liczba wiernych się pomniejsza i wielu młodych przejawia ignorancję czy obojętność do Kościoła. Czy jest więc potrzebne wprowadzanie zmian i nowości w urzędach, które de facto od wielu wieków nie spełniają swojej roli? Tutaj należy zauważyć, że żadne wczesnochrześcijańskie źródła do V w., nie podają jasno informacji o tym, że przyjmowano kobiety do posług niższych, związanych wówczas m.in. z charyzmatami[22]. Jedyną posługą dostępną dla kobiet – oprócz tych, które wynikały ze stanu dziewiczego lub owdowiałego – była służba diakonisy[23]. Jednakże nie było to święcenie wyższe, a raczej swego rodzaju posługa niższa, niezaliczana jednak do hierarchii[24]. Niemniej przez wieki sytuacja wyglądała tak, że przeciętna parafia nie była odwiedzana przez żadnego kleryka z niższymi święceniami. Dlatego niektórzy biskupi podczas synodów, spośród których należy wyliczyć synod w Reims (1583) i w Avignon (1594), stwierdzali, że należy zaangażować do służby przy ołtarzu także świeckich, gdyż brakowało duchownych, mogących wypełniać właściwe sobie funkcje[25]. Tego przyczyna była następująca: posługi niższe powstały między II a IV wiekiem, lecz już w V w. została zatrzymana ich organiczna ewolucja oraz zmieniono ich znaczenie[26]. Włączenie tych stopni w wąskie ramy kleru, zatrzymało ich rozwój na piętnaście wieków i ograniczyło się udzielanie jedynie do wąskiej grupy kleru. Dopiero po wyłączeniu ich z tej wąskiej ramy przez papieża Pawła VI (+1978), odzyskały one szansę na swobodną ewolucję. Na pewno zakładała ona włączenie w nie świeckich i to rzeczywiście się udało. Jednakże czy miało to również dotyczyć świeckich kobiet? Nie ulega wątpliwości, że odnowa tych posług po Soborze Trydenckim (1545-1563) się nie udała. Dywagacje teologiczne poszły w inną stronę, niż praktyka. Można te zmiany porównać do ewangelicznych słów Chrystusa:

,,Nikt […] młodego wina nie wlewa do starych bukłaków. W przeciwnym razie wino rozerwie bukłaki; i wino przepadnie, i bukłaki. Lecz młode wino [należy wlewać] do nowych bukłaków” (Mt 2, 22).

Nowe wino (nowe podejście do tematyki święceń niższych) wlano do starych bukłaków (dawnej formy, polegającej na zakotwiczeniu tych stopni w hierarchii). Natomiast Sobór Watykański II (1962-1965), poprzedzony przez Piusa XII (+1958) podzielił los odnowy trydenckiej, gdyż przed samą reformą święceń, popełniono kilka błędów, które rozwinęła posoborowa grupa studyjna, zajmująca się tą tematyką[27]. Chodzi mianowicie o to, że zamiast dostosować te posługi do nowej rzeczywistości i udostępnić je młodym i starszym świeckim mężczyznom, to zatrzymano je dla nielicznych, ustanawiając poboczne błogosławieństwa, które wyparły wielowiekowe posługi z rzeczywistości liturgicznej[28]. Widać to szczególnie na przykładzie posoborowych dokumentów Stolicy Apostolskiej. Między rokiem 1965, gdy wprowadzono pierwsze zmiany do liturgii Mszy św. a 1972, kiedy to zreformowano święcenia niższe, dwukrotnie pojawiła się w dokumentach kwestia zastępstwa lektora przez świeckiego – w tym przez kobietę[29]. Natomiast już rok po wydaniu Motu Proprio ,,Ministeria quaedam” wydano zgodę na przyjmowanie kobiet do funkcji nadzwyczajnego szafarza Komunii św[30]. Papież Jan Paweł II (+2005) rok przed swoją śmiercią, wydał także zgodę na dopuszczanie kobiet do służby ministranckiej, gdy tylko ordynariusz miejsca zaaprobuje taką praktykę[31].

Dopuszczanie kobiet do posług lektoratu i akolitatu – choć jest zrozumiałe przez wzgląd na eklezjologię i posoborowe podejście Kościoła do funkcji liturgicznych – staje się wątpliwe pod względem historycznym. Chodzi więc o to, czy sensowne jest dopuszczenie kobiet do posług, które ciągle są utożsamiane z klerem i – przynajmniej w Polsce – nierozumiane przez samych biskupów, skoro zamiast powoływać szkoły dla stałych lektorów i akolitów, tworzą ciągle kursy dla ministrantów słowa Bożego i nadzwyczajnych szafarzy Komunii św. Patrząc pod kątem historycznym, decyzja papieża nie jest dobra. Posługa lektora i akolity powinna być bowiem powierzana tym, którzy faktycznie od lat pełnią ich zadania – młodszym i starszym ministrantom. Ktoś jednak powie: zadań lektora nie można powierzać osobie ze szkoły podstawowej, gdyż nie rozumie ona tego, co miałaby pełnić. Oczywiście, jest to racjonalny i dobry argument. Jednak pierwotnymi lektorami byli tylko tacy chłopcy, gdyż stosunek Kościoła – wyrażony przez papieża Zozyma (+418) – był następujący: młodzież wstępująca do służby lektorskiej miała w niej posługiwać do skończeniu dwudziestu lat życia (dziś: do skończenia szkoły średniej) i później zdecydować się czy zostaje w tym stopniu, czy chce przyjąć akolitat, czy może rezygnuje z angażowania się w dzieło Kościoła[32]. Być może to rozwiązanie byłoby lepsze. Dzięki niemu każda parafia świata posiadałaby grono lektorów (nie ministrantów słowa Bożego, lecz lektorów). Tym samym spośród nich – zakładając nawet, że połowa rezygnowałaby z służby Bożej po zakończeniu szkoły średniej – znalazłoby się i tak kilku, którzy formowaliby się do posługi stałego akolity i trwali w niej dożywotnio. Wystarczyłoby tylko wprowadzić dwa warianty lektoratu: stały (szczególnie dla dorosłych) i przejściowy/czasowy (dla tych, co formowaliby się do akolitatu lub służyli jako młodzi ministranci). Jednakże wówczas należałoby usunąć funkcję ministranta słowa Bożego i inne podrzędne funkcje. Zresztą, gdyby była wystarczająca liczba ustanowionych ministrantów, to wówczas te nowe funkcje nie miałyby racji bytu. Dzięki temu stopień lektora i akolity byłby również odseparowany od święceń. Być może byłoby to widoczne jeszcze bardziej niż w przypadku kobiet. Wówczas osoby przyjmujące taką posługę mogłyby ją wypełniać w nowej i starej Mszy św. oraz w innych rytach liturgicznych Zachodu, a nie tylko w jednym, nowym rycie rzymskim[33]. Zatem powyższe rozwiązanie na pewno byłoby dobrym rozwinięciem ewolucji stopni niższych, która być może – ocenę podejmie się za parę lat – właśnie teraz podąża w niewłaściwą stronę[34].

Widać zatem, że dopuszczenie kobiet do urzędów lektora i akolity nie było czymś niezgodnym z nauczaniem Kościoła, gdyż obecna eklezjologia wprost wymuszała ten ruch[35]. Jest to jednak wątpliwe pod względem historycznym.

Posługa katechety – Nowa forma zaangażowania się świeckich w Kościele

W 2021 r. światło dzienne ujrzało także Motu Proprio ,,Antiquum ministerium” papieża Franciszka, na mocy którego ustanowił posługę katechety[36]. Dla wielu osób to pewna nowość. Niektórzy uważają, że jest to wprost wprowadzenie czegoś nowego poza myśl reformy święceń. W rzeczywistości decyzja ta jest bardzo prosta do uargumentowania. Posługa katechety jest bowiem kontynuacją święceń egzorcystatu. Warto sobie przypomnieć, że pierwotnym ich zadaniem – oprócz egzorcyzmowania – było pouczanie katechumenów o prawdach wiary i uczenie ich modlitw[37]. Tutaj też warto zauważyć, że od 1972 r. do dziś, zadanie to w pewnej mierze przysługuje również lektorom[38]. Decyzja papieża nie wykracza jednak poza ramy reformy święceń, gdyż sam zespół ,,Concilium” stwierdzał:

,,Katecheta pełniący stałe officium wymaga misji kanonicznej połączonej ze specjalnym błogosławieństwem”[39].

Wówczas mówiono o tym w kontekście lektoratu, gdyż – jak wyżej wzmiankowano – połączono funkcje egzorcystatu z lektoratem. Teraz zaś to jedno zadanie, niezwiązane z liturgią, stało się tak istotne, że papież postanowił ustanowić oddzielną posługę. Jest to niewątpliwie dobry ruch, gdyż dzięki niemu osoby rzeczywiście pełniące daną służbę, otrzymają błogosławieństwo do tego zadania oraz zostaną prawnie włączone w grono tych, którzy głoszą prawdy wiary. Jest to wyjście naprzeciw przedsoborowych znawców opisywanego tematu, którzy uważali, że święceń niższych należy poszukiwać w zadaniach, które stawia przed Kościołem samo życie[40]. Niektórzy badacze zwracają jednak uwagę na to, że dokument ten jest ekumenicznym krokiem uczynionym względem Kościołów wschodnich[41]. Warto tutaj przedstawić też ważną i podstawową kwestię, o której nie wszyscy wiedzą – Kościół w sprawie stopni przed diakonatem ma całkowite prawo zmian, a więc może on je powiększać lub pomniejszać czy też dokonywać jakichś przemian w ich strukturze czy zakresie zadań[42].

***

Zmiany dokonane w kwestii posług liturgicznych, od wielu miesięcy są tematem rozmów, artykułów czy prac naukowych. Nic w tym dziwnego, wszak stanowią one ważną część liturgii i historii Kościoła. Zmiana dokonana przez papieża Franciszka w kontekście lektoratu i akolitatu, jakkolwiek ugruntowana w prawie i teologii, niesie za sobą pewne skutki, które można pomału wypatrywać. Jednakże nie powinno się spoglądać na te zmiany jako na powolne dążenie do diakonatu kobiet, gdyż tego Kościół uczynić nie może[43]. Wyświęcanie kobiet sprawiłoby, że Kościół sprzeciwiłby się woli Jezusa, więc wówczas osoby to aprobujące i biorące w tym udział, znalazły by się de facto poza wspólnotą kościelną. Natomiast utworzenie urzędu katechety jest niewątpliwe czymś dobrym, gdyż poprzez ten ruch, przywrócono tak naprawdę główne zadanie dawnych egzorcystów w formie ustanowienia i uprawomocniono to, co od dawna niektórzy wierni wypełniają.

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. Bilder M.: Wymiar prawno-liturgiczny stałej kobiecej posługi akolitatu w świetle nowelizacji kan. 230 §1 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku. W: ,,Kościół i Prawo”. T. 10(23). Nr 1. 2021 (s. 69-88).
2. Bugnini A.: The Reform of the Liturgy (1948-1975). Tłum. O’Connell J. M. Cllegebille-Minnesota: The Liturgical Press, 1990.
3. Catechismus de Tonsura et obligationibus status ecclesiastici ad usum juniorum ecclesiasticorum. Wyd. II. Mechliniæ: 1822.
4. Constitutiones Apostolorum. Przekł. Kalinowski S. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007.
5. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: Zeitschrift für Katolische Theologie”. T. LXX. Nr 3. 1948 (s. 257-314).
6. Części stałe Mszy świętej. Do użytku wiernych. Poznań: Pallottinum, 1968.
7. Górski E.: Święcenia niższe i wyższe. Studium historyczno-liturgiczne. Sandomierz: 1954.
8. Hamperek P.: Reforma święceń niższych i subdiakonatu. W: ,,Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny”. 16/3-4, 1973 (s. 209-228).
9. Kodeks Prawa Kanonicznego. Przekł. pol. Poznań: Pallottinum, 2008.
10. Konferencja Episkopatu Polski: Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej. Warszawa: 2008.
11. Kongregacja ds. Dyscypliny Sakramentów: Immensae caritatis. Rzym: 1973. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. Vol. LXV. Typis Polyglotis Vaticanis: 1973 (s. 264).
12. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja o niektórych kwestiach dotyczących współpracy wiernych świeckich w ministerialnej posłudze kapłanów. Rzym: 1997. W: ,,Notitiae”. Vol. XXXIV. 1998 (s. 9-42).
13. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Trzecia Instrukcja wykonawcza do Konstytucji o liturgii ,,Liturgicae instaurationes”. Rzym: 1970. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. Vol. LXII. Typis Polyglotis Vaticanis: 1970 (s. 692-704).
14. Kongregacja Obrzędów: Druga Instrukcja wykonawcza do Konstytucji
    o liturgii ,,Tres abhic annos”. Rzym: 1967. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. Vol. LIX. Typis Polyglotis Vaticanis: 1967 (s. 442-448).
15. Konstytucja dogmatyczna o Kościele ,,Lumen gentium”. Rzym: 1964. W: ,,Sobór Watykański II. Konstytucje, Konstytucje, dekrety, deklaracje”. Przybył MPoznań: Pallottinum, 2002 (s. 99-166).
16. Konstytucja o Liturgii Świętej ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963. W: ,,Sobór Watykański II. Konstytucje, Konstytucje, dekrety, deklaracje”. Przybył MPoznań: Pallottinum, 2002 (s. 48-77).
17. Kowalczyk M.: Lektorat i akolitat nowymi posługami „laikatu” dla kobiet. W: ,,Colectanea Theologica”. T. XCI. Nr 1. 2021 (s. 155-166).
18. Krakowiak C.: Święcenia niższe. Posługi i funkcje wiernych w liturgii. Lublin: TN KUL, 2019.
19. Kunzler M.: Neubelebung der ,,Niederen Weihen”? Zur kirchlichen Beauftragung der Laien. W: IDdG. Hg. Demel S., Gerosa L., Krämer P., Müller L. Münster: LIT, 2002 (s. 217-231).
20. Milcarek P.: Reformowanie liturgii: rewizja czy metamorfoza? Przypadek posoborowej modyfikacji w obrzędach święceń i święceń niższych. W: ,,Christianitas”. 56-57. 2014 (s. 114-160).
21. Nadolski B.: Wprowadzenie do liturgii. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004.
22. Nowakowski P.: Liturgiczna eklezjologia sakramentu kapłaństwa w obrządku wschodnim. W: ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny”. R. LXIII. Nr 2. 2010 (s. 127-145).
23. Paweł VI: Motu Proprio ,,Ministeria Quaedam”. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. Vol. LXIV. Typis Polyglotis Vaticanis: 1972 (s. 529-534).
24. Pius XII: Encyklika ,,Mediator Dei et hominium“. Rzym: 1947. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. Vol. XIV. Typis Polyglotis Vaticanis: 1947 (s. 547-563).
25. Pontificale Romanum. Editio typica. Libreria Editrice Vaticana: 1961-1962.
26. Sobór Nicejski I (325): Kanony. W: ,,Dokumenty Soborów Powszechnych”. T. I. Opr. Baron A., Pietras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2002 (s. 27-46).
27. Sobór Trydencki (1545-1563): Kanony o sakramencie święceń, kan. VI. W: ,,Dokumenty Soborów Powszechnych”. T. IV. Opr. Baron A., Piteras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004 (s. 685-687).
28. The Gelasian Sacramentary.Liber sacramentorum romanae ecclesiae. Wilson H. A. Oxford: 1894.
29. Tomaszz Akwinu: Suma teologiczna. XXXI. Przekł. Kostecki R. Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy ,,Veiritas”, 1975.
30. Wolański Ł.: Wypełnianie funkcji liturgicznych we Mszy Świętej w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego – współczesne problemy teologiczno-praktyczne. W: ,,Vademecum liturgii gregoriańskiej”. Red. Wulgaris P. Wyd. II. Poznań: Hlondianum, 2021 (s. 545-582).

Netografia:

1. Dufour S.: La sacramentalitė du sous-diaconat et des ordes mineurs. W: ,,Salve Regina” [online] http://salveregina.com/index.php?title=La_sacramentalit%C3%A9_du_sous-diaconat_et_des_ordres_mineurs, [dostęp: 15.08.2021].
2. Eholzer T.: Der Dienst der Ministranten. W: ,,Pfarrei st. Willibald Oberwiesenacker“ [online] https://oberwiesenacker.bistumeichstaett.de/fileadmin/pfarreien/pfarrei/oberwiesenacker/Ministrantendienst_korr.pdf, [dostęp: 26.04.2021].
3. Franciszek: List Apostolski Motu Proprio ,,Antiquum ministerium”. Rzym: 2021, nr 1. W: ,,Vatican” [online] https://www.vatican.va/content/francesco/pl/motu_proprio/documents/papa-francesco-motu-proprio-20210510_antiquum-ministerium.html, [dostęp: 03.06.2021].
4. Franciszek: List Apostolski Motu Proprio Spiritus Domini. Rzym: 2021.
   W: ,,L’Osservatore Romano” [online] https://www.osservatoreromano.va/en/news/2021-01/ing-003/spiritus-domini.html, [dostęp: 26.04.2021].
5. Ołdakowski K.: Papież ustanawia w Kościele posługę katechety. W: ,,Vatican News” [online] https://www.vaticannews.va/pl/papiez/news/2021-05/papiez-ustanawia-posluge-katechety.html, [dostęp: 03.06.2021].

[1] Zob. Kodeks Prawa Kanonicznego. Przekł. pol. Poznań: Pallottinum, 2008, kan. 230.

[2] Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja o niektórych kwestiach dotyczących współpracy wiernych świeckich w ministerialnej posłudze kapłanów. Rzym: 1997, art. I §2.

[3] Zob. Tamże, art. I §3.

[4] Na ten przykład św. Tomasz z Akwinu (+1236) uważał, iż każde święcenie wyciska znamię, a więc każdy stopień hierarchii na swój sposób jest stopniem świętym. Doktor Anielski argumentował to faktem niemożności powtórzenia ceremonii święceń. Owo znamię było związane z władzą (potestas), którą powierzano wyświęcanemu. Dotyczyła ona sakramentu Eucharystii. Zob. Tomasz z Akwinu: Suma teologiczna. T. XXXI. Przekł. Kostecki R. Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy ,,Veiritas”, 1975, s. 66. Sobór Trydencki (1545-1563) również obstawał za tym, że wszystkie święcenia są święte. Zob. Sobór Trydencki (1545-1563): Kanony o sakramencie święceń, kan. VI. W: ,,Dokumenty Soborów Powszechnych”. T. IV. Opr. Baron A., Piteras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004, s. 685-686. Natomiast niektórzy spośród współczesnych badaczy wzmiankują o tym, że stopnie niższe przez to, iż nie powstały na jednym terenie, pochodzą z czasów późniejszych niż era apostolska oraz różniły się one od siebie ilościowo i znaczeniowo w różnych wspólnotach, nie są sakramentalne. Zob. Hamperek P.: Reforma święceń niższych i subdiakonatu. W: ,,Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny”. 16/3-4, 1973, s. 210-211.

[5] Zob. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: ZKT. T. LXX. Nr 3. 1948, s. 371.

[6] Sacramentarium gelasianum, XCVI.

[7] Zob. Pontificale Romanum. Editio typica. Libreria Editrice Vaticana: 1961-1962, s. 25, 27, 28, 29, 35-36.

[8] Należy tutaj odróżnić nakładanie rąk na duchownych niższych święceń w starożytności i na początku średniowiecza. Wówczas ten gest oznaczał wybór kogoś na dany urząd, a nie przekazanie mocy Ducha Świętego. Zob. Nowakowski P.: Liturgiczna eklezjologia sakramentu kapłaństwa w obrządku wschodnim. W: ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny”. R. LXIII. Nr 2. 2010, s. 128.

[9] Zob. Bugnini A.: The Reform of the Liturgy (1948-1975). Tłum. O’Connell J. M. Cllegebille-Minnesota: The Liturgical Press, 1990, s. 734.

[10] Zob. Tamże, s. 739.

[11] Zob. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: ,,Zeitschrift für Katcholische Theologie”. T. LXX. Nr 3. 1948, s. 278.

[12] Zob. Paweł VI: Motu Proprio ,,Ministeria Quaedam”. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. Vol. LXIV. Typis Polyglotis Vaticanis: 1972, s. 529-534.

[13] Zob. Wolański Ł.: Wypełnianie funkcji liturgicznych we Mszy Świętej w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego – współczesne problemy teologiczno-praktyczne. W: ,,Vademecum liturgii gregoriańskiej”. Red. Wulgaris P. Wyd. II. Poznań: Hlondianum, 2021, s. 560.

[14] Zob. Nadolski B.: Wprowadzenie do liturgii. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004, s. 154-155.

[15] ,,Cette substitution de nouvelles dénominations aux anciennes connote l’idée d’un changement de signification des fonctions, qui, dans le Motu proprio, répond mieux à ce qu’il appelle rei veritatem. En effet, les charges rattachées à ces ministères ne relèvent pas en propre du ministère ordonné, mais du ‘sacerdoce commun des fidèles’ (…) Le passage du vocabulaire de l’ordination au vocabulaire de l’institution signifie qu’on a remplacé les anciens ordres mineurs, compris comme des participations au ministère sacerdotal, par des ministères institués, qui ont leur fondement dans le ‘sacerdoce commun des fidèles”. Cyt. za: Dufour S.: La sacramentalitė du sous-diaconat et des ordes mineurs. W: ,,Salve Regina” [online] http://salveregina.com/index.php?title=La_sacramentalit%C3%A9_du_sous-diaconat_et_des_ordres_mineurs, [dostęp: 15.08.2021]. Na temat relacji posług i funkcji liturgicznych do kapłaństwa chrzcielnego, zob. Krakowiak C.: Święcenia niższe. Posługi i funkcje wiernych w liturgii. Lublin: TN KUL, 2019, s. 55-60.

[16] Konstytucja dogmatyczna o Kościele ,,Lumen gentium”. Rzym: 1964, nr 31.

[17] Zob. Kodeks Prawa Kanonicznego. Przekł. pol. Poznań: Pallottinum, 2008, kan. 230.

[18] Zob. Franciszek: List Apostolski Motu Proprio Spiritus Domini. Rzym: 2021.
W: ,,L’Osservatore Romano” [online] https://www.osservatoreromano.va/en/news/2021-01/ing-003/spiritus-domini.html, [dostęp: 26.04.2021].

[19] Zob. Milcarek P.: Reformowanie liturgii: rewizja czy metamorfoza? Przypadek posoborowej modyfikacji w obrzędach święceń i święceń niższych. W: ,,Christianitas”. 56-57. 2014, s. 150.

[20] Akolici za Ordo Romanus I przyjmowali podczas święceń krzyżmo św. i wielki lniany płaszcz. Zob. Górski E.: Święcenia niższe i wyższe. Studium historyczno-liturgiczne. Sandomierz: 1954, s. 35.

[21] Zob. Wolański Ł.: Wypełnianie funkcji liturgicznych we Mszy Świętej w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego – współczesne problemy teologiczno-praktyczne. W: ,,Vademecum liturgii gregoriańskiej”. Red. Wulgaris P. Wyd. II. Poznań: Hlondianum, 2021, s. 561.

[22] W Constitutiones Apostolorum z IV w. podając informacje o lektoracie czy subdiakonacie, używają w stosunku do tych sług rodzaj męski: ,,Ustanawiając subdiakona” (biernik, liczba pojedyncza, rodzaj męski); ,,Lektora ustanowisz” (biernik, liczba pojedyncza, rodzaj męski). Zob. Constitutiones Apostolorum, VIII, 21-22.

[23] Zob. Tamże, VIII, 19.

[24] Szerzej na ten temat, zob. Sobór Nicejski I (325): Kanony, kan. XIX.

[25] Zob. Eholzer T.: Der Dienst der Ministranten. W: ,,Pfarrei st. Willibald Oberwiesenacker“ [online] https://oberwiesenacker.bistumeichstaett.de/fileadmin/pfarreien/pfarrei/oberwiesenacker/Ministrantendienst_korr.pdf, [dostęp: 26.04.2021].

[26] Zob. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: ,,Zeitschrift für Katcholische Theologie”. T. LXX. Nr 3. 1948, s. 278.

[27] Zob. Kunzler M.: Neubelebung der ,,Niederen Weihen”? Zur kirchlichen Beauftragung der Laien. W: IDdG. Hg. Demel S., Gerosa L., Krämer P., Müller L. Münster: LIT, 2002, s. 217.

[28] Zob. Bugnini A.: The Reform of the Liturgy (1948-1975). Tłum. O’Connell J. M. Cllegebille-Minnesota: The Liturgical Press, 1990, s. 730; Kongregacja Obrzędów: Druga Instrukcja wykonawcza do Konstytucji
o liturgii ,,Tres abhic annos”. Rzym: 1967, nr 18. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. Vol. LIX. Typis Polyglotis Vaticanis: 1967, s. 442-448; Konstytucja o Liturgii Świętej ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963, nr 30; Pius XII: Encyklika ,,Mediator Dei et hominium“. Rzym: 1947, IV, 2. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. Vol. XIV. Typis Polyglotis Vaticanis: 1947, s. 547-563.

[29] Zob. Części stałe Mszy świętej. Do użytku wiernych. Poznań: Pallottinum, 1968, s. 9. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Trzecia Instrukcja wykonawcza do Konstytucji o liturgii ,,Liturgicae instaurationes”, nr 7a. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. Vol. LXII. Typis Polyglotis Vaticanis: 1970, s. 692-704.

[30] Zob. Kongregacja ds. Dyscypliny Sakramentów: Immensae caritatis. Rzym: 1973, nr I. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. Vol. LXV. Typis Polyglotis Vaticanis: 1973, s.  264.

[31] Zob. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja o niektórych kwestiach dotyczących współpracy wiernych świeckich w ministerialnej posłudze kapłanów. Rzym: 1997, art. I §2. W: ,,Notitiae”. Vol. XXXIV. 1998, s. 24.

[32] Zob. Górski E.: Święcenia niższe i wyższe. Studium historyczno-liturgiczne. Sandomierz: 1954, s. 9.

[33] Kobiety nie mogą bowiem wykonywać swej posługi w liturgii Vetus Ordo Missae.

[34] Niepokojem napawa fakt, że papież Franciszek wprowadzając nowe posługi, bazuje m.in. na swoim doświadczeniu Synodu w Amazonii. Jest to niepokojące z tego względu, że Kościół amazoński jest różny od innych wspólnot Kościoła na świecie (m.in. pod względem kulturowym) i adoptowanie czy wprowadzanie zmian pod kątem tej konkretnej wspólnoty, przedkładając dane orzeczenia na inne Kościoły, nie zawsze będzie dobre dla tych wspólnot.

[35] Zob. Bilder M.: Wymiar prawno-liturgiczny stałej kobiecej posługi akolitatu w świetle nowelizacji kan. 230 §1 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku. W: ,,Kościół i Prawo”. T. 10(23). Nr 1. 2021, s. 85.

[36] Zob. Franciszek: List Apostolski Motu Proprio ,,Antiquum ministerium”. Rzym: 2021, nr 1. W: ,,Vatican” [online] https://www.vatican.va/content/francesco/pl/motu_proprio/documents/papa-francesco-motu-proprio-20210510_antiquum-ministerium.html, [dostęp: 03.06.2021].

[37] Zob. Catechismus de Tonsura et obligationibus status ecclesiastici ad usum juniorum ecclesiasticorum. Wyd. II. Mechliniæ: 1822, s. 41.

[38] Zob. Konferencja Episkopatu Polski: Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej. Warszawa: 2008, nr 37.

[39] Krakowiak C.: Święcenia niższe. Posługi i funkcje wiernych w liturgii. Lublin: TN KUL, 2019, s. 67.

[40] Zob. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: Zeitschrift für Katolische Theologie”. T. LXX. Nr 3. 1948, s. 312.

[41] Zob. Ołdakowski K.: Papież ustanawia w Kościele posługę katechety. W: ,,Vatican News” [online] https://www.vaticannews.va/pl/papiez/news/2021-05/papiez-ustanawia-posluge-katechety.html, [dostęp: 03.06.2021].

[42] Zob. Hamperek P.: Reforma święceń niższych i subdiakonatu. W: ,,Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny”. 16/3-4, 1973, s. 210-211.

[43] Zob. Kowalczyk M.: Lektorat i akolitat nowymi posługami „laikatu” dla kobiet. W: ,,Colectanea Theologica”. T. XCI. Nr 1. 2021, s. 160.