Bazyli Wielki: O raju (kontynuacja – 2)

Jak zostało powiedziane w poprzedniej części naszego tłumaczenia, liturgia staje się miejscem, gdzie wierni wyrażają swoją tęsknotę za rajem i umacniają swoją nadzieję na przyszłe życie w Bożej obecności. Druga część tłumaczenia dzieła O raju pióra Bazylego Wielkiego pozwala nam raz jeszcze zanurzyć się w uroku rajskiego piękna. Jak jednak zauważa sam autor, to zadanie graniczy z niemożliwym, ponieważ nasze ludzkie porównania są daleko niedoskonałe w obliczu tego bosko przygotowanego dla człowieka stanu.

Jednakże św. Bazyli Wielki podjął się tego zadania. Analizując jego mowę oraz uwzględniając fakt, że był znany z pisarskiego stylu, który łączył głęboką teologię z literackim pięknem, można stwierdzić, że zdołał je wykonać tak dobrze, jak było to możliwe. Tekst jest starannie skonstruowany, z wyraźnym podziałem na różne części, które rozwijają kluczowe idee i argumenty. Każda część płynnie przechodzi do następnej, co nadaje tekstowi spójność. Św. Bazyli używa bogatego, kwiecistego języka pełnego metafor i porównań. Na przykład, zestawia piękno kwiatów z przyjemnościami życia, jednocześnie wskazując na ich przemijający charakter. Tekst jest obfity w retoryczne pytania i kontrasty, co nadaje jego tonowi dynamiki i przekonania. Św. Bazyli wykorzystuje retoryczne pytania, aby wzmocnić swoje argumenty, jak w przypadku pytania o nadmiar przyjemności. Używa licznych symboli, takich jak róże i ciernie, aby zilustrować swoje myśli. Róża symbolizuje piękno i przyjemność, podczas gdy ciernie oznaczają trudności i cierpienie. Cały tekst ma wyraźny ton moralizatorski, akcentując przemijalność ziemskich przyjemności i zestawiając je z wiecznymi wartościami duchowymi.

Na sam koniec przypomnijmy więc raz jeszcze to pytanie, które stawia przed nami św. Bazyli Wielki: Jak mógłbym Ci jasno przedstawić piękno ojczyzny, z której zostałeś wygnany, abyś, bolejąc odpowiednio nad ich utratą, mógł kiedyś zdołać wyrwać się z wygnania, powrócić do tych pewnych, pięknych i radosnych miejsc, wolnych od tego co złe i bolesne?

Podstawą do dokonania przekładu był tekst redakcji Jacques-Paul’a Migne’a wydany w serii Patrologiae Cursus Completus, Series Graeca. Cytaty biblijne ujednolicono w tłumaczeniu z przekładem IV wydania Biblii Tysiąclecia.

dk. lic. Emanuel Kwiatkowski

TŁUMACZENIE

4. Tutaj rozpościerają się kwitnące łąki, a widoki zachwycają swoim pięknem; ale wyobraź sobie coś równie cudownego, jak to, że róża, ukryta pośród cierni, niesie zarówno przyjemność, jak i ból, pokazując nam, że wszystkie radości życia są zmieszane z cierpieniem. W rzeczywistości żadne ludzkie dobro nie jest całkowicie czyste ani wolne od wad. Każdej ziemskiej przyjemności nieuchronnie towarzyszy nuta smutku. Małżeństwu towarzyszy wdowieństwo, troska rodziców o dzieci, liczność potomstwa wiąże się z ich stratą, sława ze wstydem, rozkosze z rozpustą, a zdrowie z chorobą. Róża rozkwita, ale jednocześnie mnie przygnębia. Kiedy tylko widzę jej kwiat, przypominam sobie o moim grzechu, przez który ziemia została skazana na rodzenie cierni i ostów. A choć uroda wiosennych kwiatów jest krótkotrwała, opuszczają nas one, pozostawiając tęsknotę. Zanim zdążymy je zebrać, kwiaty więdną w naszych rękach. Tam jednak [w raju – przyp. tłum.] kwiat nie jaśnieje tylko chwilowo, by potem zniknąć, lecz przeciwnie – trwa wiecznie, przynosząc nieskończoną przyjemność i wieczną radość, stale ciesząc swoją pełnią. Jego zapach jest intensywny, a kolor nieprzerwanie lśni. Nie trapią ich tam gwałtowne wiatry, nie dusi zimny chłód ani nie spala słoneczny żar. Lecz delikatny wiatr, niosący łagodną i przyjemną bryzę, lekko i łaskawie na nie powiewa, zachowując ich urok nietknięty i niezmienny przez czas.
5. Piękno roślin odzwierciedla dzieło samego Stwórcy, który je zasadził. Krzewy i krzewinki, zarówno te o pojedynczych łodygach, jak i te rozgałęzione, wysokie i bujne, zrzucające liście i wiecznie zielone, nagie oraz pełne listowia, owocujące i nie. Niektóre są użyteczne, inne dostarczają estetycznych wrażeń. Każde różni się wielkością i urodą; ich gałęzie tworzą cień, a liście obfitość, dostarczając różnorodnych korzyści i radości. Chociaż owoce są piękne, ich użyteczność zwykle jest ważniejsza niż wygląd.
6. Jakie słowa mogą oddać nadmiar tamtej przyjemności? Jeśli ktoś porównałby to miejsce z tamtym [czyli to co ziemskie z rajem – przyp. tłum.], raczej obrazi przez porównanie, niż przedstawi jasny obraz, który daleki byłby od prawdy oryginału. Wszystko było doskonałe i dojrzałe, nie rozwijając się stopniowo (nie przechodziło przecież od kwiatka do pełnej formy w czasie), lecz natychmiast pojawiając się w swojej doskonałości jako rezultat natury, a nie ludzkiej pracy.

Bazyli Wielki