Kilka tygodni temu na łamach tej strony został umieszczony artykuł nt. posługiwania duchownych wyższych i niższych święceń w liturgii Mszy św. pomiędzy 1965 a 1972 r. Tamta publikacja ukazywała poszczególne funkcje lektorów, akolitów i subdiakonów (pozostali minoryści nie byli bowiem w ogóle wzmiankowani) w zreformowanej liturgii Mszy św. Efektem reformy liturgii mszalnej było wydanie w 1969 r. nowego Missale Romanum wraz z Institutio Generalis, które określało m.in. kształt służby ministrantów w nowej liturgii Mszy św., wzmiankując o zadaniach subdiakona także po 15 sierpnia 1972 r. (wówczas zapowiedziano usunięcie tego stopnia z życia Kościoła). Czy więc jego zadania mieli przejąć diakoni i prezbiterzy, ubierając jego szaty i pełniąc jego czynności, jak to bywało dawniej? A może diakoni i prezbiterzy mieli pełnić swoje własne zadania w szatach swojego stanu oraz (dodatkowo) czynności nieobecnego subdiakona? Te pytania towarzyszyły duchownym w 1972 r., kiedy powstało prawne zamieszanie, gdyż przepisy wymieniały funkcje (mającego za chwilę przestać istnieć) stopnia subdiakonatu. Warto zatem zagłębić się w dokument, który z tej przyczyny wydała Stolica Apostolska.
Dnia 28 grudnia 1972 r., a więc ponad cztery miesiące po promulgacji papieskiego Motu Proprio, na trzy dni przed wejściem tych przepisów w życie, Święta Kongregacja Kultu Bożego wydała Variationes zmieniające rubryki Missale Romanum i wprowadzenia do tej księgi. Na początku nowo wydanych przepisów uczyniono wzmiankę, że nie ma już możliwości wypełniania funkcji subdiakońskich przez diakona i kapłana, który miałby w ich szatach spełniać konkretne funkcje. Odtąd diakon i kapłan (pełniąc swoje własne funkcje we własnych szatach) mógł jedynie przejąć zadania lektora i akolity, gdy takowi nie brali udziału w liturgii. Natomiast to raczej lektor i akolita odziedziczyli dawne czynności subdiakonów, gdyż zmianie uległy następujące przepisy:
- Institutio Generalis de Missalis Romani
W numerze 34 usunięto wzmiankę o subdiakonie tak, iż odtąd odczytanie wszystkich lekcji mszalnych zostało powierzone lektorowi.
W numerze 65 usunięto cały przepis odnoszący się do czynności subdiakoński, zastępując go przedstawieniem czynności akolitów, którzy – zamiast subdiakonów – mieli odtąd pomagać diakonowi i kapłanowi podczas liturgii (zwłaszcza przy przygotowaniu ołtarza). Zaznaczono przy tym, że akolita może również komunikować wiernych.
W numerze 66 usunięto wzmiankę o subdiakonie, wskazując na to, że lektor pełni właściwe sobie funkcje, odczytując wszelkie perykopy Pisma w liturgii, za wyjątkiem Ewangelii.
W numerze 70 usunięto wzmiankę o subdiakonacie, zezwalając tym samym na to, aby świeccy (bez przyjęcia posług lektora i akolity) mogli wypełniać ich zadania.
W numerze 81 opuszczono podpunkt ,,c”, opisujący paramenta przygotowywane dla subdiakona w zakrystii.
W numerach: 167, 199, 206, 242, gdzie wzmiankowano o czynnościach subdiakona (asystowaniu przy ołtarzu w czasie kanonu i przyjmowaniu Komunii św.) usunięto wzmiankę o tym duchownym, wspominając jedynie o diakonie.
W numerach 203 i 204, gdzie czyniono wzmianki o puryfikowaniu naczyń liturgicznych i odnoszeniu łyżeczki w naczyniu z wodą po Komunii św. przez subdiakona, zmieniono wykonawcę tych czynności, powierzając je akolicie.
Do numeru 238, w którym wzmiankowano dotąd jedynie o diakonie i kapłanie puryfikującym naczynia liturgiczne, dodano także akolitę jako tego, kto może dokonać oczyszczenia kielicha i pateny.
W numerach: 244, 246, 249, 251 (wzmiankujących o obecności diakona lub innego kapłana w liturgii Mszy św.) dodano także akolitę (,,Jeśli obecny jest diakon lub inny kapłan asystujący lub akolita…”). To samo uczyniono w numerach: 245, 247, 250, 252 (wzmiankujących o nieobecności diakona lub innego kapłana w liturgii Mszy św.), dodając do tych osób nieobecnego akolitę.
Zniesiono przepis 301 nt. szat subdiakońskich.
- Missale Romanum
Natomiast zmiany rubryk w samym Mszale obejmowały zmianę sformułowań. Tak postąpiono w rubrykach: 250 (nr 4), 244 (nr 3), 257 (nr 15) i 266 (nr 6), gdzie zmieniono sformułowanie święci ministrowie na diakon. To pierwsze odnosiło się bowiem również do subdiakonów jako duchownych święceń wyższych. Usunięto również wszystkie wzmianki o subdiakonie czytającym lekcje, wpisując w jego miejsce lektora (234 (nr 22), 280 (nr 33)). Natomiast w rubryce 243 odnoszącej się do liturgii Wieczerzy Pańskiej, wskazano, że kapłani sprawują Mszę św. w asyście usługujących, spełniających czynności przyjętego urzędu.
Widać zatem, jak Stolica Apostolska wybrnęła z tego drobnego problemu nieścisłości prawnej. Późniejsze dokumenty Kościoła (na czele z kolejną wersją rubryk i norm wprowadzających) powtórzyły to, co pod koniec 1972 r. ogłosiła Święta Kongregacja Kultu Bożego.
Dawid Makowski
Bibliografia:
- Institutio Generalis Missalis Romani. Roma: 1969.
- Sacra Congregatio pro Culto Divino: Variationes in Institutionem Generalem Missalis Romani inducendæ. Roma: 1972.
