Rodzaje szat liturgicznych w rycie syriackim

Niniejszy artykuł przedstawi pokrótce szaty liturgiczne używane w rycie syriackim, znanym także jako zachodnio-syryjski, zachodnio-syriacki. Zostanie tu też zawarta jego tradycja malankarska (znana też jako syro-malankarska), czyli indyjska. Ryt syriacki jest stosowany zarówno przez prawosławne orientalne wspólnoty (Kościół syriacki działający na Bliskim Wschodzie, w diasporze i misjach oraz Kościół malankarski w Indiach i diasporze), jak i katolickie (Katolicki Kościół Syriacki – ostateczna unia w 1782 roku – oraz Kościół syro-malankarski, który powstał w wyniku unii z 1930 roku). Z tego rytu wywodzi sie także obrządek maronicki, jednak przeszedł on tak duże procesy latynizacyjne, iż wymaga osobnego omówienia. Na końcu podano ogólne różnice dwóch Kościołów unickich tego rytu z podanym poniżej porządkiem prawosławnym orientalnym.

Szaty syriackie mają sporo elementów wspólnych z tymi bizantyjskimi, ale można także dostrzec podobieństwa z porządkiem rzymskim. W podanej bibliografii można zobaczyć, jak wyglądają opisywane tu szaty. Kolejność jest alfabetyczna. Podano najpopularniejsze, ale nie jedyne transkrypcje wymowy.

OPIS SZAT

• Eskimo/skimo

Czarny kaptur z białymi lub złotymi krzyżykami; duży symbolizuje Chrystusa, zaś 12 małych apostołów. Oznacza czystość, powściągliwość, brak przywiązania do rzeczy materialnych – bo nawiązuje do cierni korony nałożonej na Zbawiciela przez rzymskich żołnierzy. Według tradycji aramejskiej i egipskiej jako pierwszy takie nakrycie nosił św. Antoni Wielki, stąd też występuje on w rycie koptyjskim, ale tylko w formie z białymi krzyżykami.

Kto nosi: mnisi (w tym biskupi) i mniszki.

• Hamnikho

Stuła bardzo szeroka, przekładana przez głowę. Dosłownie oznacza naszyjnik, nawiązanie do efodu Aarona. Symbolizuje kontrolę nad namiętnościami. Zazwyczaj w kolorze liturgicznym dnia. Zakładana na wszystkie nabożeństwa oraz każde modlitwy sprawowane publicznie oraz czytanie Ewangelii. W rycie bizantyjskim szata znana jako epitrachelion. Szczególną formę stanowi tu batraszil (batrashil) – to nieco dłuższe hamnikho, rozciąga się również na plecy, i jest bardziej ozdobne, noszone przez biskupów.

Kto nosi: archidiakon; prezbiter; biskup.

• Koobatho

Tłumaczony też jako turban, gdyż tak wygląda. Czarne nakrycie głowy biskupów przewidziane na sytuacje oficjalne i na niektóre celebracje. Według tradycji aramejskiej turban nosił apostoł Piotr – założyciel apostolskiej stolicy Patriarchatu Antiocheńskiego – który dostał od Jezusa Chrystusa. Wskazuje to też na godność hierarchów i aspekt królewski.

Kto nosi: biskup.

• Kuttino (malajalam: vella kuppayam/shushrusha kuppayam/srishrusha kupayam)

Biała szata, znana w rycie bizantyjskim jako sticharion, zaś w rzymskim jako alba. Aramejska nazwa nawiązuje do bawełny, z którego powinna być wykonana. Biel wskazuje, że każdy przysługujący przy nabożeństwach powinien to czynić w czystości i świętości. To także wskazanie na duchową radość. Może mieć formę prostą lub koronkową w przypadku święceń wyższych.

Kto nosi: wszyscy z jakimikolwiek święceniami, niższymi lub wyższymi, tj. wyznawcy, psalmiści, lektorzy, subdiakoni, diakonisy, diakoni, prezbiterzy, biskupi.

• M’sone

Specjalny rodzaj butów bez pięty zakładany do części ołtarzowej. Przeważnie białe, na znak czystości, hierarchowie ze względu na dostojeństwo częściej wybierają czerwone. Zdobione haftem. Nie mogą być wykonane ze skóry, gdyż do części ołtarzowej nie powinno się wnosić niczego pochodzenia zwierzęcego. Te buty nawiązują do sandałów, które Żydzi mieli przywdziać w Paschalną Noc; oznaczają podróż do Królestwa Niebieskiego, a także są symbolem zdeptania mocy nieczystych.

Kto nosi: wszyscy posługujący w ołtarzu (choć lokalnie może się zdarzyć, zwłaszcza w przypadku niższych święceń, przysługiwanie na bosaka).

• Masnaphto

Rodzaj kaptura zakładany na phayno – szatę Liturgii i innych nabożeństw. W kolorze liturgicznym dnia, w niektórych momentach celebracji zdejmowany z głowy, zostaje wówczas na karku. Symbolizuje płótno, którym owinięto głowę Chrystusa w trakcie pogrzebu.

Kto nosi: biskup.

• Moroneetho

Pastorał, niekiedy w formie pasterskiej laski, ale przeważnie to krzyż z dwoma wężami po bokach, co nawiązuje do Mojżesza (Lb 21,4-9) oraz słów Jezusa „Oto Ja was posyłam jak owce między wilki. Bądźcie więc roztropni jak węże, a nieskazitelni jak gołębie!” (Mt 10,16). Wykonany ze szlachetnego materiału, zazwyczaj złocony.

Kto nosi: biskup.

• Phayno

Dokładny odpowiednik felonionu w rycie bizantyjskim (na co wskazuje też nazwa), zaś ornatu i kapy w rycie rzymskim. Długa szata bez rękawów, nieco przypomina płaszcz, przeważnie w kolorze liturgicznym dnia, może mieć też na plecach wyhaftowany krzyż czy ikonę. Wskazuje na to, iż kapłan reprezentuje w swej posłudze liturgicznej Chrystusa Króla. Archiprezbiter i chor-biskup zakładają jeszcze na czubek phayno, na plecach, dodatkową niedużą szatę, formę kapy – tzw. goori.

Kto nosi: prezbiter; biskup.

• Phiro

Czapka symbolizująca koronę cierniową Chrystusa. Ma dwa wariantu kształtu: bardzo płaski, przypominający rzymską piuskę, lub też cylindryczny, przypominający skufię w rycie bizantyjskim. Noszona na nabożeństwa, jak też na co dzień. W wariancie indyjskim forma cylindryczna zawiera na górze dziurki dla przewiewu. Gdzieniegdzie biskupi, zwłaszcza na Bliskim Wschodzie, noszą czerwone phiro w formie cylindrycznej.

Kto nosi: osoby ze święceniami niższymi i diakoni (nie zawsze); prezbiter; biskup.

• Sakro

W rycie bizantyjskim szata znana jako palica. Kawałek materiału w kształcie rombu, przeważnie w liturgicznym kolorze dnia, noszony na prawym biodrze. Oznacza tarczę obrony wiary Kościoła.

Kto nosi: patriarcha i mafrian (katolikos).

• Uroro

Stuła osób ze święceniami poniżej prezbitera, w rycie bizantyjskim szata znana jako orarion. Symbolizuje anielskie skrzydła. Przeważnie czerwona. W zależności od rodzaju święceń, inaczej układa się ją na kuttino.

Kto nosi: psalmista (dwa pasy zwisają po bokach równolegle, utrzymywane przez pas w talii) – jednak w niektórych tradycjach lokalnych w ogóle nie nosi uroro); lektor (dwa pasy ułożone na krzyż, utrzymywane przez pas w talii); subdiakon (jeden pas jest na skos, a drugi zwisa horyzontalnie, po lewej stronie); diakonisa (pas na skos); diakon (pas zwisa z lewej strony, z przodu i z tyłu); archidiakon (dwa pasy zwisają po bokach równolegle).

• Thuyobo (malajalam: karathu kuppayam)

Codzienna szata kapłańska, po prostu sutanna. Przeważnie koloru czarnego, co oznacza wyrzeczenie się grzechu i pokajanie, śmierć dla świata na rzecz poświęcenia się Królestwu Niebieskiemu. Są jednak dwa wyjątki. Po pierwsze, w Indiach, ze względu na klimat, kapłani często zakładają białe sutanny. Po drugie, biskupi niekiedy noszą czerwone ze względu na godność, jak i szczególne poświęcenie dla owczarni Chrystusa; jednak biskup nie przyodziewa czerwonej sutanny w obecności patriarchy lub innego biskupa na terenie nie swojej diecezji, jeśli ten też ma na sobie szatę tego właśnie koloru.

Metropolita może mieć czarną sutannę z czerwonymi obszyciami i guzikami, zaś archiprezbiter sutannę z fioletowymi obszyciami lub czerwonymi guzikami.

Dopuszcza się, ze względu na lokalną praktykę i prawo danego kraju, by kapłan w życiu codziennym nosił inne ubranie, jednak zawsze winien mieć zarost.

Kto nosi: wszyscy po święceniach wyższych, mnisi i mniszki.

• Zende/zendo (malajalam: kai-urrakkal)

Dwa narękawniki, występujące także w rycie bizantyjskim. Wskazują na to, że ręce kapłana maja być narzędziami prawości oraz dobrych dzieł. Mają również zastosowanie praktyczne. Zakładane na Boską Liturgię, przeważnie w liturgicznym kolorze dnia.

Kto nosi: archidiakon; prezbiter; biskup.

• Zunoro/zenoro (malajalam: arrakettu)

Pas symbolizujący miecz zwycięstwa oraz przepasanie się prawdą. Pełni też rolę praktyczną. Zakładany na hamnikho lub pod nim na Boską Liturgię. Przeważnie w kolorze liturgicznym dnia.

Kto nosi: archidiakon; prezbiter; biskup.

Biskupi ponadto noszą w formie wisiora ikonę (w rycie bizantyjskim znany jako engolpion, zaś z Bogurodzicą jako panagija) oraz krzyż. Patriarcha i mafrian (katolikos) ma prawo do dwóch engolpionów. Archiprezbiter może być nagrodzony prawem noszenia krzyża, ale zakłada go tylko wtedy, gdy reprezentuje swojego biskupa oraz na święta Pańskie. Biskup także na niektóre momenty, np. głoszenie kazania czy błogosławieństwo, w prawej ręce trzyma ręczny krzyż wykonany z materiałów szlachetnych. Indyjscy biskupi czasem noszą pierścień.

KATOLICKI KOŚCIÓŁ SYRIACKI

Eskimo, tj. kaptur mniszy, ma tylko krzyż na czole.

Koobatho, tj. turban, został usunięty z użytku, za to wprowadzono łacińską mitrę – już patriarcha Ignacy Michał III Jarweh, który zawarł ostateczną unię, nosił taką.

M’sone, czyli specjalne pantofle, praktycznie wycofano, dopuszczono zwykłe skórzane buty w części ołtarzowej.

Masnaphto, czyli biskupi kaptur, zmienił nieco kształt, i już biskup nie zarzuca go na głowę w niektórych momentach, bo rolę tego kaptura przejęła łacińska mitra.

Moroneetho, czyli pastorał, występuje tylko w formie laski pasterskiej, bywa wykonany nie tylko z metali szlachetnych, lecz również z drewna.

Phiro w formie cylindrycznej jest niemalże identyczne z tym z tradycji greckiej rytu bizantyjskiego, czyli z daszkiem dłuższym, niż podstawa.

Sakro, czyli dodatek do szaty patriarszej (mafrianów-katolików nie ma w tym Kościele sui iuris), został usunięty.

Biskupi noszą tylko krzyż, nie zakładają engolpionów (wisiorów z ikoną). Hierarchowie noszą pierścień.

KATOLICKI KOŚCIÓŁ SYRO-MALANKARSKI

Koobatho, tj. turban, zachowano. Jednak gdy katolikos-arcybiskup większy zostaje mianowany kardynałem, jego koobatho ma czerwoną nakładkę zwieńczoną złotym krzyżykiem.

Z racji założenia różnych zakonów – w miejsce ogólnego stanu mniszego, jak to jest w Kościołach prawosławnych – szaty mniszek, a właściwie zakonnic, są łacińskie.

Dominika Kovačević-Younes

Bibliografia:

1. Antonios Lahdo, Constitution of the Syriac Orthodox Church, https://www.malankara.com/constitution_of_Syriac_orthodox_church.html [08.07.2024].
2. Different Orders of Priesthood in Malankara Orthodox Syrian Church, https://mannaghaziabad.com/post/44/different-orders-of-priesthood-in-malankara-orthodox-syrian-church-explaining-the-responsibilities-and-vestments-of-each-order [08.07.2024].
3. Jacob P. Varghese, Liturgical Vestments of Deacons and Priests, https://oneinchrist.in/liturgical-vestments-of-deacons-and-priests/ [08.07.2024].
4. Strona Katolickiego Kościoła Syro-Malankarskiego https://malankaracatholicchurch.in/
5. Strona Syriackiego Patriarchatu Katolickiego https://www.syr-cath.org/
6. Syriac Liturgics, http://jacobitechurchny.com/wp-content/uploads/2015/03/Syriac-Liturgics-the-liturgical-calendar.pages.pdf [08.07.2024].
7. بقلم الاب انطونيوس لحدو, https://www.facebook.com/AlknystAlmsyhytAlalktrwnyt/photos/a.512207335503282.1073741828.512164222174260/1449525088438164/?type=3&theater [08.07.2024].
8. رجات الشمامسة في الكنيسة السريانية الأرثوذكسية الأنطاكية, https://www.facebook.com/OurSyriacChurch/photos/a.364825333654191/820832828053437/?type=3 [08.07.2024].
9. ملابس الكهنة الطقسية – الجزء الثاني.