Czym jest liturgia? – Rozważania o liturgii

Jak podczas średniowiecza i przed II Soborem Watykańskim na pierwszym planie znajdował się kultyczny wymiar liturgii (tzn. człowiek składał Bogu należny Mu kult w celebracji liturgii sprawowanej przez kapłana), tak od czasu Soboru został ponownie dowartościowany wymiar zstępujący [anabatyczny – przyp. tłum.] liturgii wraz z jednoczesnym powtórnym uznaniem Ludu Bożego jako podmiotu liturgii.

Jeśli w celu zdefiniowania liturgii wychodzimy od elementów podanych w Konstytucji o Liturgii Świętej „Sacrosanctum Concilium”, to wówczas obowiązują nas te słowa:

Liturgię uważa się za wypełnianie kapłańskiej funkcji Jezusa Chrystusa. W niej przez znaki dostrzegalne wyraża się i w sposób właściwy dla poszczególnych znaków dokonuje uświęcenie człowieka, a Mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa, to jest Głowa ze swymi członkami, sprawuje pełny kultu publiczny. Dlatego każda celebracja liturgiczna jako działanie Chrystusa-Kapłana i Jego Ciała, czyli Kościoła, jest czynnością w najwyższym stopniu świętą […][1].

Obok faktu prymatu działania Bożego w celu uświęcenia ludzi, celebrowanego w liturgii[2], każda celebracja liturgiczna jest dziełem Chrystusa-Kapłana i Jego Ciała – Kościoła. Zatem w idealnym przypadku całe mistyczne Ciało Chrystusa musi zostać odwzorowane w celebracji Eucharystii. Dlatego kapłan reprezentuje dla wspólnoty niewidzialnie obecnego Chrystusa (pierwszy, podstawowy podmiot liturgii) jako Głowę tego Ciała[3], którego odzwierciedleniem jest zgromadzenie liturgiczne (drugi, wtórny podmiot liturgii). Można więc powiedzieć, jeśli nie chce się pozostać w tym niekwestionowalnym użyciu języka teologii zachodniej[4], że kapłan ze wspólnotą staje przed Bogiem in persona Christi capitis, a wspólnota wraz ze swoim kapłan staje przed Bogiem in persona Christi corporis, przy czym Bóg zawsze pozostaje pierwszym działającym w liturgii, na którego działanie odpowiada wspólnota.

Również niemieckie słowo „Gottesdienst” w swoim podwójnym znaczeniu jasno uwypukla dwa kierunki liturgii: zstępujący i wstępujący. Liturgia jest naszą służbą przed Bogiem i jednocześnie służbą Boga wobec nas, czyli naszym uświęceniem. Wspólnota zwraca się do Boga Ojca przez Chrystusa w Duchu Świętym i począwszy od Boga Ojca przez Chrystusa w Duchu Świętym dokonuje się uświęcenie człowieka. Liturgiczne wymiary: wstępujący (anabatyczny) i zstępujący (katabatyczny), są nie do rozdzielnia, lecz zawsze działają jednocześnie.

Ks. prof. dr hab. Markus Tymister

[1] Sobór Watykański II, Konstytucja o Liturgii Świętej, nr 7.

[2] Pierwszorzędne działanie Boga jako warunek liturgii został jasno wyrażony w kolekcie Mszy XXXI Niedzieli w Roku Liturgicznym [XXXI Niedzieli Zwykłej – przyp. tłum.]: „Wszechmogący i miłosierny Boże, Ty sprawiasz, że wierni Twoi godnie Ci służą […]”. Mszał Rzymski dla diecezji polskich, wyd. I, Poznań 1986, s.  272. Zob. R. Malcherek, Werk Christi, des Priesters, und seines Leibes, der die Kirche ist (SC 7), w: „Protokolle zur Liturgie. Veröffentlichungen der Liturgiewissenschaftlichen Gesellsachft Klosterneuburg”, t. II, red. R. Pacik, A. Redtenbacher, Würzburg: 2008, s. 11-15.

[3] To „reprezentowanie” nie oznacza tutaj uobecniania kogoś, kto jest nieobecny, lecz chodzi o widzialne reprezentowanie (w sensie ikony) kogoś, kto jest niewidzialnie obecny i działający.

[4] Mowa o celebrującym Eucharystię kapłanie, który występuje in persona Christi, jest określone w łacińskiej, katolickiej teologii Eucharystii od XII w. W podobnej tematyce, zob. R. Taft, Eucharistic Concelebration Revisited: Problems of History, Practice, and Theology in East and West, „Orientalia Christiana Periodica”, 76 (2010), s. 278 (z przyp. 2).