Pierwsze obrzędy pogrzebowe zaczynają się w momencie potwierdzenia zgonu i złożenia ciała do trumny. Te ceremonie stanowią istotę pierwszej stacji pogrzebowej.
Kiedy papież umrze, Dyrektor Dyrekcji Zdrowia i Higieny Państwa Watykańskiego przystępuje do sporządzenia raportu, wynikającego z badania zwłok. On również jest odpowiedzialny za potwierdzenie zgonu i podanie jego przyczyny. Gdy to zrobi, musi on odpowiednio przygotować ciało, aby mogło być ono przez kilka następnych dni eksponowane w sposób godny i z szacunkiem. Gdy ciało zostanie przygotowane, przywdziewa się je w białą sutannę i przenosi do kaplicy prywatnej.
Urząd Papieskich Celebracji Liturgicznych winien wówczas podać godzinę rozpoczęcia celebracji pierwszej stacji pogrzebu papieża. W porze wyznaczonej przez ten organ zaczyna się ją bowiem celebrować w prywatnej kaplicy papieża. Biorą w niej udział: Kardynał Kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego, Dziekan Kolegium Kardynalskiego, Mistrz Papieskich Ceremonii Liturgicznych, krewni papieża i Dyrektor Departamentu Zdrowia i Higieny. Obrzędowi przewodniczy Kardynał Kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego w szatach chórowych, na które nakłada czerwoną stułę.
Obrzęd rozpoczyna się od uczynienia znaku krzyża, po którym nie ma pozdrowienia zebranych, ale od razu celebrans wygłasza słowa błogosławieństwa względem Boga. Mówi w nich o Jego miłosierdziu, podkreśla że jest On dawcą wszelkiej pociechy i uwypukla fakt, że każdy z wierzących jest dzieckiem Bożym i przez to nikt nie żyje i nikt nie umiera dla siebie. Odpowiedzią zebranych jest również błogosławieństwo względem Boga.
Następnie Dyrektor Departamentu Zdrowia i Higieny odczytuje zgromadzeniu raport, który wcześniej przygotował. Chodzi tu o raport na temat przyczyny, okoliczności oraz stwierdzenia śmierci papieża.
Gdy Dyrektor zakończy swoją przemowę, celebrans uroczyście oświadca, że papież nie żyje i pokrzepia zgromadzonych, podkreślając nadzieję na spotkanie się z nim w wieczności tam, gdzie Bóg króluje ze swymi świętymi. Jako podstawę tej nadziei ukazuje misterium paschalne Jezusa Chrystusa. Po tych słowach następuje chwila ciszy. Po niej celebrans wzywa zgromadzonych do modlitwy.
Następuje responsorium z Graduału Rzymskiego: „Venite, Santi di Dio, accorrete, Angeli del Signore…”/”Subvenite, Sancti Dei, occurite, Angeli Domini…”. W tym śpiewie prosi się o to, aby Święci Pańscy wespół z Aniołami i Abrahamem przyjęli duszę zmarłego papieża i przedstawili ją przed tronem Najwyższego Boga. Wyraża się w nim również prośbę do Chrystusa, by raczył przyjąć do siebie tego, którego powołał. Na końcu zaś prosi się o wieczny odpoczynek dla papieża.
Gdy zakończy się ten obrzęd, ciało zostaje ubrane w czerwone szaty mszalne razem z mitrą i paliuszem, ale bez pastorału. Następnie zwołki umieszcza się w trumnie z drewna i cynku. Obok trumny stawia się paschał.
Celebrans zapala świecę paschalną. Wówczas śpiewa się kolejną antyfonę: „Splena a lui la luce perpetua…”/”Lux aeterna luceat ei, Domine…”. Prosi się w niej o to, by zmarły przez dobroć Boga mógł przebywać tam, gdzie na wieki świeci światło.
Po tym śpiewie celebrans wzywa do modlitwy i następuje chwila ciszy. Po niej odmawia modlitwę błagalną, w której prosi, aby przez wzgląd na zasługi papieża i jego wiarę, mógł on zostać dołączony do grona świętych w niebie. Zgromadzenie odpowiada na tę modlitwę: „Amen”.
Następnie celebrans z duchownym, mającym w rękach wodę pobłogosławioną i kropidło, podąża do trumny i rectuje słowa, wskazująca na znaczenie obrzędu pokropienia ciała zmarłego: ten, który w chrzcie został pogrzebany z Chrystustem, aby z Nim również powstać w chwale, jest teraz przedstawiany Bogu jako podmiot modlitwy, w której dziękuje się Stwórcy za to, że udzielił mu daru wiary i prosi się Go o to, by teraz dopuścił Go do wiecznej kontemplacji w niebie. Po tych słowach celebrans kropi ciało zmarłego papieża. Wówczas śpiewa się antyfonę z Psalmem 41(42).
Po śpiewie antyfony, celebrans wzywa do modlitwy Pańskiej (podkreślając aspekt ufności w Bożą Opatrzność) i wespół ze zgromadzonymi odmawia tę orację. Po modlitwie Pańskiej odmawia się orację wieńczącą celebracje pierwszej stacji pogrzebu. W niej prosi się (za przyczyną zasług Chrystusa w misterium paschalnym) o zjednoczenie papieża ze wspólnotą wybranych przez Pana w niebie. Na tę modlitwę zgromadzenie odpowiada: „Amen”.
Potem celebrans wieńczy obrzęd, mówiąc: „Benediciami il Signore”/”Benedicamus Domino”, na co zgromadzenie odpowiada: „Rendiamo grazie a Dio”/”Deo gratias”.
Na koniec śpiewa się lub recytuję antyfonę do Matki Bożej: „Salve Regina” lub inną.
Po zakończeniu obrzędu Kardynał Kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego sporządza ostateczny akt zgonu, do którego dołącza dokumenty Dyrektora Departamentu Zdrowia i Higieny Państwa Watykańskiego. Mistrz Papieskich Ceremonii Liturgicznej ustala natomiast godzinę otwarcia kaplicy dla wszystkich, którzy pragną się modlić za zmarłego papieża (może on także podjąć decyzję o prywatnym przwiezieniu trumny do jakiegoś innego miejsca, nim rozpoczną się obrzędy przeniesienia ciała do Najświętszej Papieskiej Bazyliki Watykańskiej). Przy zwłokach odmawia się następujące modlitwy: rózaniec, modlitwa w ciszy (krótka chwila), celebracja Liturgii Godzin lub celebracja Słowa Bożego.
Dawid Makowski
Na podstawie: Officium de Liturgicis Celebrationibus Summi Pontificis, Ordo exsequiarum Romani Pontificis, Editio typica altera, Typis Vaticanis, E Civitate Vaticana 2024, nry 21-39.