Ryt zakonu franciszkanów, powstałego w 1209 r., jest jednym z kilku zakonnych obrządków Kościoła. Nie jest on co prawda odmienny do rytu rzymskiego w zakresie modlitw, lecz posiada własny kalendarz liturgiczny, a święci w nim zamieszczeni, mają przeważnie inną rangę obchodu liturgicznego niż w rycie rzymskim oraz posiadają własne modlitwy. Celem niniejszego tekstu będzie zatem ukazanie Mszy św. w odmianie franciszkańskiej, która w nowej, zreformowanej formie, może być odprawiana przez ojców franciszkanów z wydanego w 1974 r. Missale Seraphicum.
Na początku wspomnianej księgi, znajduje się wprowadzenie. Zamieszczono w nim informację, że obchody ku czci świętych posiadają swoje trzy odmiany: uroczystość, święto, wspomnienie (I, 1). Natomiast wspomnienia dzielą się na obowiązujące i dowolne (I, 2). W liturgii sprawowanej ku czci świętego w jego uroczystość, czytania bierze się spośród perykop podanych w mszale (II, 1). Natomiast we wspomnienia świętych lekcje mszalne bierze się z tekstów wspólnych, danego dnia lub z formularza (II, 2). Jeśli w niektórych miejscach podany w mszale obchód posiada wyższą rangę (np. nie jest świętem, lecz uroczystością), to do podanego czytania, dobiera się drugie tak, by w sumie były trzy lekcje (ze Starego Testamentu (pierwsze czytanie; w Okresie Wielkanocnym odczytuje się Dzieje Apostolskie), z Nowego Testamentu (drugie czytanie, zazwyczaj Epistoła) i kolejne czytanie z Nowego Testamentu (Ewangelia) (III).
Kolejnym elementem mszału jest kalendarz liturgiczny, wzmiankujący o obchodach liturgicznych, szczególnie celebrowanych przez zakon franciszkański. W sumie takich obchodów jest sześćdziesiąt cztery.
Później w mszale są przedstawione poszczególne obchody liturgiczne od stycznia do lipca. Każdy formularz zawiera antyfonę introitu, kolektę, lekcje mszalne, śpiew międzylekcyjny, modlitwę nad darami, antyfonę na Komunię i modlitwę po Komunii św. Niektóre formularze posiadają także wzmiankę o używanej prefacji lub zawierają w sobie samą prefację. Własną prefacje zamieszczone w swoim formularzu w tym okresie, ma jedynie Święto Dedykacji Bazyliki Św. Franciszka z Asyżu.
Kolejne karty księgi posiadają ryt ogólny Mszy św. Jest on tożsamy z rytem Mszy rzymskiej. Elementem różnicującym jest przede wszystkim ilość prefacji. Mszał ten posiada bowiem następujące przedmowy: O Narodzeniu Pańskim, Wielkanocną, O Wniebowstąpieniu, O Najświętszej Maryi Pannie, O Świętych (2x), O Świętych Męczennikach, O Świętych Kapłanach, O Świętych Dziewicach i Wyznawcach, Wspólna (3x), O Zmarłych (2x). Kolejną różnicą jest brak zróżnicowanych części Communicantes i Hanc igitur w kanonach mszalnych, których w tej księdze jest mniej niż w Missale Romanum, wszak tylko cztery.
Później zamieszczono ryt Mszy bez ludu. Różnice w tej Mszy są następujące: kapłan z ministrantem odmawiając Confiteor używają liczby pojedynczej (zamiast: ,,et vos/vobis, fratres”, mówią: ,,et tibi/te, frater”) oraz ministrant nie odpowiada: ,,Benedictus Deus in sæcula”, gdy kapłan skończy ofiarować chleb i wino.
Następne karty mszału to dodatek. Zamieszczono w nim wszelkie formy pozdrowienia wiernych, inne formy aktu pokuty niż spowiedź powszechna (oprócz aspersji), inne wersje aklamacji po konsekracji, uroczyste błogosławieństwa (na Okres Zwykły, przy Mszach związanych z obchodem ku czci Maryi, a także na obchody ku czci świętych).
Kolejne formularze mszalne rozpoczynają się zaraz po dodatku, wzmiankując o obchodach liturgicznych od sierpnia do grudnia. Tymi formularzami, które się wyróżniają, są: formularz na święto św. Klary, który posiada własną prefację oraz formularz na uroczystość św. Franciszka, zawierający własną sekwencję (w wersji krótszej i dłuższej) i prefację, a także formularz na święto Wszystkich Świętych Zakonu Franciszkańskiego, który posiada własną prefację.
Księgę liczącą 277 stron, wieńczy indeks świąt (według alfabetu) i indeks generalny (według kolejności zamieszczonych treści).
Niewątpliwym atutem księgi, którego nie posiada zreformowany mszał rytu rzymskiego, jest zawartość obrazów. Jest ich w sumie osiem. Poniżej przedstawiono ważniejsze spośród nich.
Omawiany wyżej Mszał Zakonu Franciszkańskiego, został uroczyście promulgowany dekretem Świętej Kongregacji Kultu Bożego dn. 14 listopada 1973 r. i jest przeznaczony do użytku dla tegoż zakonu. Jednakże nie różni się on zbytnio od obowiązującego Mszału Rzymskiego, stąd bardzo często ojcowie tegoż zakonu korzystają z księgi rzymskiej, co nie oznacza, iż nie mają możliwości sprawowania Mszy św. we własnym obrządku. Spośród wiernych mało kto wie o tym, że takowy mszał istnieje, stąd powyższy tekst został poświęcony właśnie tej tematyce.
Dawid Makowski
Na podstawie: Missale Seraphicum. Roma: 1974.