W piątym wieku galijska wspólnota Kościoła przeżywała trudności, które były związane m.in. z podmiotowością prawną duchownych zamieszkujących w Galii. Chcąc przeciwdziałać podporządkowaniu ich państwu, stworzono spis duchowieństwa, do którego oprócz diakonów i kapłanów dołączono również niższych posługujących (subdiakonów, akolitów, egzorcystów, lektorów, ostiariuszy oraz psalmistów). Znaleźli się więc tam wszyscy ci, którzy wówczas piastowali jakieś urzędy we wspólnocie Kościoła galijskiego. Dokument ten jest ważny również z tego względu, że po raz pierwszy w historii przedstawiono obrzęd święceń. Niektórzy badacze, jak np. W Croce, uważają, że dzieło to zaszkodziło posługom niższym[1]. Nie sposób się z tym nie zgodzić. O ile ten dokumenty stworzył podwaliny do późniejszych obrzędów święceń niższych, o tyle stał się przeszkodą do właściwej ewolucji posług niższych. W tej publikacja uwaga zostanie skupiona na tym pierwszym (pozytywnym) wymiarze tego spisu.
Na samym początku spisu badacz spotyka się z wymaganiami, jakie są stawiane kandydatom do biskupstwa. Dokument przewiduje bowiem zbadanie kandydata pod kątem: umiejętności, roztropności, umiarkowania, czystości życia, trzeźwości, ostrożności, postępowania zgodnie z prawami Bożymi. Jednakże najistotniejsze było potwierdzenie przez kandydata wiary w Trójjedynego Boga, we wcielenie, mękę, śmierć i zmartwychwstanie Syna Bożego oraz w zmartwychwstanie umarłych i sąd Boży. Ważne było również wyznanie wiary w to, że Bóg jest autorem obu Testamentów. Istotne było również to, co dotyczyło wszystkich duchownych, że osoba posługująca w Kościele nie powinna mieszkać z kobietami.
W dalszych częściach dokumentu znajdują się przepisy obrzędowe dotyczące święceń, konsekracji biskupiej i błogosławieństwa psalmisty. Te wskazania przedstawiają jedynie zarys obrzędu. Należy więc przyjrzeć się im:
- Konsekracja biskupa polegała na trzymaniu nad głową konsekrowanego księgi Ewangelii przez dwóch innych biskupów i wypowiedzeniu modlitwy błogosławieństwa przez głównego konsekratora oraz nałożeniu rąk na głowę elekta przez wszystkich obecnych biskupów.
- Święcenia prezbiteratu polegały na błogosławieństwie biskupa i nałożeniu rąk na głowę wyświęcanego przez biskupa i przez wszystkich prezbiterów.
- Święcenia diakonatu polegały na błogosławieństwie biskupa i nałożeniu rak na głowę wyświęconego jedynie przez biskupa na znak tego, że diakon jest wyświęcany do posługi, a nie do kapłaństwa.
- Święcenia subdiakonatu polegały na przekazaniu wyświęcanemu przez biskupa pustej pateny i pustego kielicha oraz zestawu do obmycia rąk przez archidiakona.
- Święcenia akoliatu polegały na przekazaniu wyświęcanemu przez biskupa ampułek. Obrzęd ten był poprzedzony wytłumaczeniem wyświęcanemu znaczenia posługi akoliatatu. Formą święceń były słowa: Accipiat et urceolum vacuum ad surggerendum vinum in eucharistiam sanguinis Christi.
- Święcenia egzorcystatu polegały na przekazaniu wyświęcanemu księgi egzorcyzmów ze słowami: Accipe et commendata, et habeto potestatem imponendi manus super energumenum sive baptizatum sive catechumenum.
- Święcenia lektoratu polegały na przedstawieniu ludowi wiary i dobrych cech kandydata oraz przekazaniu wyświęcanemu księgi lekcji, w słowach: Accipe et esto uerbi dei delator, habitu rus si fideliter et utiliter impleueris officium, partem cum his qui verbum dei ministraverunt.
- Święcenia ostiariatu polegały na wytłumaczeniu przez archidiakona wyświęcanemu tego, jak należy się troszczyć się o dom Boży. Następnie biskup przekazywał mu klucze do kościoła, w słowach: Sic age, quasi redditurus deo kationem pro his rebur quae istis clavibus recluduntur.
- Błogosławieństwo psalmisty polegało na poleceniu wygłoszonym do kandydata przez prezbitera: Vide ut quod ore cantas, corde credas, et quod corde credit operibus probes.
Z podanych opisów widać, że wszystkie niższe stopnie – poza subdiakonatem, który wówczas jeszcze nie był święceniem wyższym – posiadały jasno określone słowa formy święceń. Ich materia również była znana. Tak naprawdę modlitwy zawarte w tym dokumencie staną się później – jak to będzie można zaobserwować w sakramentarzach i pontyfikałach – trwałymi częściami święceń.
Dawid Makowski
Bibliografia:
- Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: ZKT. T. LXX. Nr 3. 1948 (s. 257-314).
Netografia:
- Statuta Ecclesiae Antiqua. W: [online] http://www.documentacatholicaomnia.eu/04z/z_0475 0475__Concilia_Galliae__Statuta_Ecclesiae_Antiqua-__LT.doc.html, [dostęp: 20.11.2021].
[1] Zob. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: ZKT. T. LXX. Nr 3. 1948, s. 278.