Czy we współczesnym Kościele istnieją święcenia niższe?

W sierpniu bieżącego roku minie pięćdziesiąt lat od reformy tonsury, święceń niższych i subdiakonatu. Wówczas papież Paweł VI (+1978) pozostawił przy istnieniu jedynie lektorat i akolitat, podczas gdy pozostałe święcenia niższe (oraz tonsura), a także subdiakonat z grupy święceń wyższych, zostały usunięte[1]. Jednakże przyglądając się działalności niektórych tradycjonalistycznych instytutów, można zauważyć, że święcenia niższe poprzedzone tonsurą, a także następującym po nich stopniem subdiakona, nadal są udzielane. Pada zatem istotne i nie dla wszystkich jasne pytanie: Czy legalne jest dzisiaj udzielanie święceń niższych i subdiakonatu tym, którzy o nie proszą w tradycyjnych instytutach? Z pytaniem tym łączy się także sama kwestia statusu prawnego wspólnot, które posługują się dzisiaj dawnym Pontificale Romanum przy udzielaniu takich urzędów. Poniższa publikacja będzie więc odpowiedzią na to jakże istotne pytanie.

Obecnie w Kościele istnieją trzy stopnie święceń: episkopat, prezbiterat i diakonat[2]. Zatem włączenie do grona duchownych, dokonuje się wraz z przyjęciem pierwszego spośród tych stopni, a więc diakonatu[3]. W tej perspektywie w Kościele istnieją tylko trzy stopnie: nie ma subdiakonatu, a stopnie niższe są samodzielnymi posługami, niepodporządkowanymi hierarchii kościelnej, spośród których istnieje tylko lektorat i akolitat. Tonsura była również usunięta. Tak przedstawiała się bowiem sprawa w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r. Jednakże wówczas udzielano święceń niższych i wyższych w tradycyjnych instytutach, czego najwyrazistszym przykładem jest Bractwo Kapłańskie Świętego Piusa X, które powstało jako opium dla reform soborowych[4]. Wszakże między 1970 a 1988 r. jedynym tradycyjnym instytutem było właśnie wspomniane Bractwo. Zostało ono dość szybko, bo już w 1975 r. zawieszone przez Stolicę Apostolską, lecz nie sprawiło to, iż zaprzestano tam święcić kleryków na jakikolwiek stopień[5]. Jednakże zignorowanie tego zakazu doprowadziło do tego, że każdy kto przyjmował tam święcenia, otrzymywał je ważnie, lecz niegodnie (stan ten przetrwał do dziś)[6]. Każdy przyjmujący w ten sposób święcenia otrzymywał od razu suspensę. Sytuacja zmieniła się diametralnie w 1988 r., kiedy to abp Lefebvre udzielił sakry biskupiej czterem kapłanom bez zgody Stolicy Apostolskiej, za co zasięgnął na siebie i tych, którzy brali w tym udział (tj. na współkonsekratora i konsekrowanych) ekskomunikę[7]. Wynikiem tych działań dla opisywanego tematu była nieprawidłowość w udzielaniu święceń przez tych, którzy zostali konsekrowani przez wspomnianego arcybiskupa. Wszakże Bractwo zerwało wówczas jakąkolwiek łączność z Kościołem (ekskomunikę zniesiono dopiero w 2009 r.). Nie wszyscy kapłani byli tej samej myśli, gdyż niektórzy cienili sobie łączność ze Stolicą Apostolską. W ten sposób powstało Bractwo Kapłańskiego Świętego Piotra, które w odróżnieniu od Bractwa Piusa X, posiada łączność z Rzymem, ma uregulowany status kanoniczny oraz działa na prawie papieskim, co (szczególnie dla tych, którzy nie za bardzo rozumieją, czym jest to stowarzyszenie życia apostolskiego) oznacza, iż to stowarzyszenie jest częścią Kościoła Rzymskiego. Dała temu wyraz w 1988 r. Papieska Komisja Ecclesia Dei[8]. Natomiast papież Benedykt XVI w dokumencie Universæ Ecclesiæ podkreślił, że wspólnoty podobne do Bractwa Kapłańskiego Św. Piotra (czyli te, które działają na prawie papieskim, zachowując łączność z biskupem Rzymu) mają prawo używać starego Pontyfikału przy udzielaniu święceń[9]. Zastrzeżono przy tym, że każdy, kto przyjmuje tonsurę, święcenia niższe i subdiakonat jest w istocie nadal świeckim, gdyż inkardynacja i włączenie do stanu duchownego dokonuje się w momencie przyjęcia święceń diakonatu[10]. Wydane ostatnio orzeczenie papieża Franciszka, zezwalające (mimo wydanych pytań i odpowiedzi do Traditionis Custodes Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów) udzielania święceń według wcześniejszego Pontyfikału, utwierdza w tym, że w Kościele istnieją obecnie święcenia niższe (oraz tonsura) i subdiakonat[11]. Święcenia te, jeśli są przyjmowane we wspólnocie działającej w zgodzie z Kościołem (m.in. Bractwo Kapłańskie Św. Piotra), nie niosą za sobą nieprawidłowości, ani suspensy. Jednakże wymagania dotyczące sprawowania święceń w starym rycie rzymskiej (o ile nie są ze sobą sprzeczne), są tożsame z wymaganiami stawianymi kandydatom do diakonatu i prezbiteratu w nowym rycie rzymskim[12].

Widać zatem, że w Kościele istnieją do dziś święcenia niższe i subdiakonat oraz tonsura. Co więcej, są one udzielane legalnie i prawomocnie, jeśli tylko wspólnota życia apostolskiego ma zatwierdzony status kanoniczny i działa w łączności z Rzymem. Dlatego wszelkie komentarze czy osądy, świadczące o tym, że obecnie w Kościele nie ma takowych stopni, są po prostu fałszywe, a wynikają z nie wiedzy.

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. Benedykt XVI: Universae Ecclesiae. Rzym: 2011.
2. Codex Iuris Canonici. Roma: 1983.
3. Gerosa L.: Prawo Kościoła. Przekł. Pękalski I. Poznań: 1999.
4. Paweł VI: Motu Proprio ,,Ministeria Quaedam”. Rzym: 1972.
5. Pietras D.: Nadzwyczajna Forma Rytu Rzymskiego. Status kanoniczny liturgii i wspólnot. Dębogóra: 2021.
6. Sorrentino A.: Zreformować reformę. Przekł. Żądło A. Kraków: 2019.

[1] Zob. Paweł VI: Motu Proprio ,,Ministeria Quaedam”. Rzym: 1972, nr 1 i 4.

[2] Zob. Gerosa L.: Prawo Kościoła. Przekł. Pękalski I. Poznań: 1999, s. 251.

[3] Zob. Codex Iuris Canonici. Roma: 1983, kan. 266 §1.

[4] Zob. Sorrentino A.: Zreformować reformę? Przekł. Żądło A. Kraków: 2019, s. 47.

[5] Zob. Pietras D.: Nadzwyczajna Forma Rytu Rzymskiego. Status kanoniczny liturgii i wspólnot. Dębogóra: 2021, s. 422.

[6] Zob. Tamże, s. 422-423.

[7] Zob. Tamże, s. 433.

[8] Zob. Tamże, s. 361.

[9] Zob. Benedykt XVI: Universae Ecclesiae. Rzym: 2011, nr 31.

[10] Zob. Tamże, nr 30.

[11] Zob. Papież potwierdził prawo Bractwa św. Piotra do sprawowania liturgii tradycyjnej. W: ,,Stacja7” [online] https://stacja7.pl/ze-swiata/papiez-potwierdzil-prawo-bractwa-sw-piotra-do-sprawowani-liturgii-tradycyjnej/, [dostęp: 2022].

[12] Zob. Pietras D.: Nadzwyczajna Forma Rytu Rzymskiego. Status kanoniczny liturgii i wspólnot. Dębogóra: 2021, s. 310.