Drugim okresem liturgicznym roku kościelnego jest Okres Narodzenia Pańskiego. Jest to czas radości przeżywanej z faktu Narodzenia Boga na ziemi.
2.1. Czas trwania
Okres Narodzenia Pańskiego rozpoczyna się I Nieszporami Uroczystości Narodzenia Pańskiego, a kończy się II Nieszporami Święta Chrztu Pańskiego (por. CR, 33).
2.2. Formularze i prefacje mszalne
Przez cały ten czas sprawuje się Msze św. ze specjalnych formularzy, zawartych w Mszale Rzymskim. Pierwsze osiem dni stanowi oktawę, która podobnie jak cały ten okres, posiada własne formularze (por. MRpol, 32-59). Wspominana oktawa nie dopuszcza celebrowania Mszy św. z jakiegokolwiek wspomnienia, lecz ulega wszelkim świętom i uroczystościom (por. CR, 59).
Dlatego w trakcie tych ośmiu dni celebruje się: Święto św. Szczepana (26 grudnia), Święto św. Jana (27 grudnia), Święto św. Młodzianków Męczenników (28 grudnia), Święto Świętej Rodziny: Jezusa, Maryi i Józefa (niedziela w oktawie lub 30 grudnia), Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi (1 stycznia). Prefacjami przypisanymi na ten czas, są trzy prefacje na Narodzenie Pańskie (por. MRpol, 20*-22*). Wyjątkiem jest tylko Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi, kiedy to prefacją jest pierwsza prefacja o Najświętszej Maryi Pannie (por. MRpol, 72*). W czasie Okresu Bożego Narodzenia Kościół celebruje Uroczystość Objawienia Pańskiego, która wypada w Polsce dnia 6 stycznia (w krajach, w których nie jest to dzień wolny od pracy, wstępuje ona w niedzielę pomiędzy 2 a 8 stycznia). Prefacją tego obchodu jest prefacja o Objawieniu Pańskim (por. MRpol, 25*). W dni powszednie następujące po wspomnianej uroczystości, odmawia się prefację o Objawieniu Pańskim lub którąś o Narodzeniu Pańskim. Decyduje o tym kapłan celebrujący. Dniem wieńczącym Okres Narodzenia Pańskiego jest Chrzest Pański, posiadający zestawy czytań na rok A, B i C (w lekcjonarzu). Liturgia wówczas celebrowana posiada własną prefację o Chrzcie Pana Jezusa (MRpol, 24*).
2.3. Charakterystyka tego okresu
We wszelkich Mszach świętych sprawowanych w czasie oktawy odmawia się hymn Chwała oraz w trzech pierwszych modlitwach eucharystycznych wspomina się tajemnicę dnia. W kolejnych dniach między zakończeniem oktawy a Epifanią nie wspomina się już tajemnicy dnia, stosując przy tym te same prefacje, co wyżej. Celebrując Uroczystość Objawienia Pańskiego wspomina się tajemnicę dnia.
2.4. Normy liturgiczne poszczególnych dni okresu Narodzenia Pańskiego
W Okresie Narodzenia Pańskiego w niedziele i święta dozwolone jest sprawowanie Mszy św. pogrzebowych oraz Mszy św. obrzędowych, w różnych potrzebach i wotywnych sprawowanych na polecenie ordynariusza (por. OWMR, 372, 374 i 380). W czasie Oktawy Narodzenia Pańskiego można również sprawować Msze św. za zmarłych, w dniu pogrzebu, rocznicę śmierci oraz po otrzymaniu wiadomości o zgonie (por. OWMR, 381). Natomiast w dni powszednie Okresu Narodzenia Pańskiego można odprawiać także Msze św. wotywne i w różnych potrzebach, jeśli wymaga tego szczególna konieczność, o czym decyduje rektor/proboszcz kościoła lub celebrans (por. OWMR, 376). Można wówczas sprawować całą liturgię słowa z lekcjonarza dostosowanego do danej Mszy św. (por. OWLM, 88). Zatem w żaden dzień tego okresu nie wolno celebrować Mszy codziennych za zmarłych, ani Mszy w różnych potrzebach i wotywnych, o których decyduje jedynie celebrans (por. OWMR, 373, 375 i 381).
Niedziele Okresu Narodzenia Pańskiego mają rangę równą świętom i ulegają jedynie Uroczystościom Pańskim, Uroczystościom Najświętszej Maryi Panny i Uroczystościom Świętych oraz Uroczystościom własnym (por. CR, 59). Dni Oktawy ulegają dodatkowo Świętom Najświętszej Maryi Panny i Świętych, które są zamieszczone w ogólnym kalendarium, a także Świętom własnym (por. CR, 59). Natomiast dni powszednie tego okresu ulegają także wszelkim wspomnieniom obowiązkowym (por. CR, 59).
2.5. Możliwe adaptacje
Kapłan odprawiający Mszę św. w Okresie Narodzenia Pańskiego z ludem:
- We wszelkie uroczystości, święta i wspomnienia obowiązkowe musi stosować się do kalendarza miejsca, w którym celebruje.
- We wszelkie wspomnienia dowolne wypadające w czasie Oktawy Narodzenia Pańskiego celebruje według bieżącego dnia liturgicznego (formularz dnia powszedniego), ewentualnie odmawiając kolektę ze wspomnienia dowolnego.
- We wszelkie wspomnienia dowolne wypadające w dni powszednie po Oktawie Narodzenia Pańskiego może ją sprawować z bieżącego dnia liturgicznego lub ze wspomnienia przypadającego na dany dzień (wybierając niekiedy spośród kilku wspomnień), albo celebrować liturgię o innym świętym, wpisanym na dany dzień do Martyrologium (por. OWMR, 355a-355b).
Sprawując jednak Mszę bez ludu lub celebrując ją z tylko jednym usługującym, kapłan może stosować się do kalendarza kościoła, w którym celebruje, albo do kalendarza własnego (por. OWMR, 354b).
2.6. Czytania mszalne
Liturgia słowa Okresu Narodzenia Pańskiego w sposób szczególny zwraca uwagę na: dzieciństwo Jezusa i Jego rodzinę (Święto Świętej Rodziny); Boże macierzyństwo Matki Bożej i samo Imię Jezus (Święto Świętej Bożej Rodzicielki Maryi); tajemnicę Wcielenia (II Niedziela po Narodzeniu Pańskim); zbawienie, które przyszło do pogan (Uroczystość Objawienia Pańskiego). Natomiast czytany w ferie tego czasu List św. Jana poucza wiernych o prawdach Bożych, zaś Ewangelie wówczas odczytywane przedstawiają jakieś wydarzenia z dzieciństwa Zbawiciela (por. OWLM, 95-96). Proklamacja epistoły ze św. Jana jest cyklem ciągłym. Jeśli więc ten cykl zostanie przerwany, kapłan może połączyć dwa czytania w jedno lub zrezygnować z któregoś z nich na rzecz innego (por. OWLM, 82).
2.7. Wskazania praktyczne
Warto jeszcze pamiętać, że:
- Przed Mszą św. w Uroczystość Narodzenia Pańskiego wolno – zgodnie ze zwyczajem – zaśpiewać uroczyste ogłoszenie Narodzin Pańskich według melodii z Martyrologium Rzymskiego (por. DPL, 111; MAR, 9). Podobnie w Uroczystość Objawienia Pańskiego można wygłosić poprzez śpiew daty świąt ruchomych (por. DPL, 118).
- Msza św. w nocy Narodzenia Pańskiego winna być odprawiana około północy[1].
- Jeśli w czasie Oktawy Narodzenia Pańskiego nie wypada niedziela, to wówczas Święto Świętej Rodziny należy celebrować dnia 30 grudnia.
- Dnia 29 grudnia można sprawować wspomnienie dowolne św. Tomasza Becketa, a dnia 31 grudnia wspomnienie dowolne św. Sylwestra, korzystając przy tym z kolekt właściwych formularzy oraz modlitwy nad darami i po Komunii św. z formularzy o świętych lub z dnia Oktawy Narodzenia Pańskiego (por. MR/08, 887).
- W pierwszy czwartek miesiąca wolno odprawić jedną Mszę św. wotywną o Chrystusie Wiecznym Kapłanie lub o powołania do kapłaństwa. Jest to jednak zabronione, gdy w ten dzień przypada jakieś Święto Pańskie lub uroczystość (por. INM, 1).
- W pierwszy piątek miesiąca wolno odprawić jedną Mszę św. wotywną o Najświętszym Sercu Pana Jezusa. Rektor kościoła może jednak wyrazić zgodę na więcej niż jedną wotywę tego dnia. Jest to jednak zabronione, gdy w ten dzień przypada jakieś Święto Pańskie lub uroczystość (por. INM, 2).
- W pierwszą sobotę miesiąca wolno odprawić jedną Mszę św. wotywną o Niepokalanym Sercu Najświętszej Maryi Panny. Rektor kościoła może jednak wyrazić zgodę na więcej niż jedną wotywę w ten dzień. Jest to jednak zabroniono, gdy wówczas przypada jakieś Święto Pańskie lub uroczystość (por. INM, 3).
- W ostatni dzień roku kalendarzowego można sprawować Mszę św., zakończoną adoracją eucharystyczną, podczas której – przy zachowaniu norm dotyczących wystawienia i adoracji – będzie miało miejsce nabożeństwo na zakończenie roku z odmówieniem hymnu Te deum.
Opr. Dawid Makowski
Objaśnienie skrótów:
CR – Calendarium Romanum, Civitate Vaticana 1969.
DPL – Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Poznań 2003.
INM – Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski w związku z wydaniem nowego mszału ołtarzowego, 1987.
MAR – Martyrologium Romanum editio typica, Civitate Vaticana 2004.
MRpol – Mszał Rzymski dla diecezji polskich (wyd. 2, popr.), Poznań 2013.
MR/08 – Missale Romanum editio typica tertia emendata, Civitate Vaticana 2008.
OWLM – Ogólne Wprowadzenie do Lekcjonarza Mszalnego, Poznań 2022.
OWMR – Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, Poznań 2022.
ZMW – Zarządzenie Konferencji Episkopatu Polski w sprawie Mszy wotywnych, Warszawa 1971.
CR – Calendarium Romanum, Civitate Vaticana 1969.
DPL – Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Poznań 2003.
INM – Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski w związku z wydaniem nowego mszału ołtarzowego, 1987.
MAR – Martyrologium Romanum editio typica, Civitate Vaticana 2004.
MRpol – Mszał Rzymski dla diecezji polskich (wyd. 2, popr.), Poznań 2013.
MR/08 – Missale Romanum editio typica tertia emendata, Civitate Vaticana 2008.
OWLM – Ogólne Wprowadzenie do Lekcjonarza Mszalnego, Poznań 2022.
OWMR – Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, Poznań 2022.
ZMW – Zarządzenie Konferencji Episkopatu Polski w sprawie Mszy wotywnych, Warszawa 1971.
[1] Mówią o tym odpowiedzi na wątpliwości, opublikowane w czasopiśmie obecnej Dykasterii ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów:
Missa ,,in nocte Nativitatis” celebranda est ad mediam circiter noctem, ut veritas temporis servetur. Ad Missam vero, quae ad satisfaciendum praecepto vespere vigiliae anticipatur, adhibendum erit formularium Missae in vigilia, prout a rubrica Missalis indicatur (p. 153: ,,Наес Missa adhibeatur vespere diei 24 decembris sive ante sive post | Mszę w ,,noc Narodzenia Pańskiego”, aby zachować prawdę czasu, należy sprawować około północy. Zatem w przypadku Mszy, która jest antycypowana celem wypełnienia nakazu wieczornych nieszporów, należy stosować formularz Mszy w wigilię, zgodnie |