W pierwszej epoce językiem liturgicznym w Rzymie było [mówienie] greckie. Po grecku mówili chrześcijanie rzymscy (jak i w innych środowiskach kościelnych — w Aleksandrii, Antiochii, Jerozolimie itd.) przynajmniej przez dwa pierwsze wieki. Klemens rzymski pisze po grecku; najdawniejsze napisy w katakumbach są greckie. Nie wyłoniła się jeszcze myśl osobnego języka liturgicznego w owym czasie; modlitwy mówiły się w ojczystym języku.
Łaciny zaczęli pierwsi używać niechybnie chrześcijanie w Afryce. Papież Wiktor I (190—202) był Afrykańczykiem; on to uchodzi za pierwszego Rzymianina, który łaciną się był posługiwał[1]. Nowacjan (około r. 251) pisze po łacinie; od tego mniej więcej czasu, a więc od III wieku łacina wchodzi w ogólne użycie i zostaje językiem, którym jedynie mówią chrześcijanie w Rzymie; trudno zaś określić, kiedy łacina zastąpiła język grecki w rzymskim kościele i jego liturgii. Kattenbusch odnosi początki łaciny jako języka liturgicznego do drugiej połowy III wieku[2]. Watterich[3] Probst[4] Rietschel[5] mniemają, że greckie jeszcze się używało w liturgii rzymskiej aż do końca IV wieku. W każdym razie zamiana dokonywała się powoli i stopniowo.
Obydwa języki musiały obok siebie się używać przez dość długi czas przejściowy. Marius Victorinus Africanus pisze około r. 360 po łacinie, ale jeszcze po grecku przytacza modlitwy liturgiczne[6]. Pismo św. istniało przez pewien czas tylko po grecku, w tekście Septuaginty greckiej Stary Testament[7]. Lekcje czytały się po grecku w Rzymie, w każdym razie przez długie lata, aż do VIII wieku[8]; niejedne psalmy śpiewały się po grecku w tej samej epoce[9]. Mamy też nawet rzeczywiście ustępy greckie we mszy[10]. Amalary z Metz (około r. 857) (P. L. CV 1073) i Pseudoalkuin[11] wspominają jeszcze formuły greckie. Wyznanie wiary ma się mówić albo po grecku albo po łacinie, wedle woli nawracającego się; tak uczy sakramentarz Gelazjański[12].
Zmiana języka nie oznacza jeszcze zmiany rytu, chociaż może być sposobnością dla pewnych zmian liturgicznych. Świadectwa Nowacjana o liturgii po łacinie zgadzają się bardzo dobrze z greckimi Konstytucjami apostolskiemu Afrykańczycy (Tertullian, Cyprian i inni) opisują ten sam ryt łaciński, co Grek św. Justyn. Zupełnie to możliwe, przetłumaczyć bez zmian żadnych po prostu tylko te same formuły na inny język; i ryt bizantyński przełożony został na cały szereg języków bez żadnych zmian. Rzeczą to jednak niewątpliwą, że duch języka łacińskiego ostatecznie wpływał na kształtowanie się rytu rzymskiego. Łacina jest z istoty swej zwięzłym, surowym językiem w porównaniu do retorycznej rozwlekłości wyrażeń w greckim. Łacina więc niejako z istoty swej dążyła do tego, aby skracać zbyt rozwlekłe zwroty. A ta zwięzłość i surowa prostota jest wybitnym znamieniem mszy rzymskiej. Zdaniem też niejednych uczonych zmiana języka była najbliższą sposobnością do przekształcenia kanonu mszalnego wedle obrządku rzymskiego.
Adrian Fortescue
(Z książki autora: Dzieje Mszy św. Tłum. Hozakowski W. Poznań: 1914, s. 117-118).
[1] Jeśli jest autorem traktatu: de aleatoribus, który nieraz przypisuje się św. Cypryanowi. Por. Harnack w Texte und Untersuchungen VI; przeciw niemu Bardenhewer: Gesch. der altkirchl. Literatur (Freiburg 1903) II 416-447.
[2] Das apostoł. Symbol (Lipsk 1900) II 331 n. 108.
[3] Konsekrationsmoment, 1,31 ust.
[4] Abendlandische Messe, 5 nst.
[5] Lehrbuch der Liturgik I 337 — 338. C. P. Caspari zna świadectwa na liturgiczny język grecki w Rzymie jeszcze z końca III wieku. (Quellen zur Gesch. des Taufsymbols, Christiania 1879 III 267 — 466.
[6] Probst 1 c. sir. 5.
[7] Itala łacińska, przynajmniej jej nazwa, nie pojawia się z całą pewnością przed IV wiekiem; istniały wprawdzie przekłady łacińskie w Afryce już w II i III wieku. Por. Jacquier: Le Nouveau Testament II str. 118 ust.
[8] Pierwszy Ordo rzymski powiada, że lekcye w Wielką Sobotę czytają się najprzód po grecku, a potem po łacinie (P. L CXXVI1I 955).
[9] Tamże 966, 967, 968.
[10] Agios o Theos itd. Kyrie elejson nie można przytaczać na dowód.
[11] Caspari 1. c. 466 nst.
[12] Wyd. Wilson, 53—55.
situs toto situs gacor jacktoto jacktoto toto slot situs toto toto togel link slot gacor link slot slot gacor jacktoto toto togel link togel kawi898 jacktoto situs slot beasiswa akademi farmasi Indonesia situs slot
