Eucharystia jako ofiara chwały
List do Hebrajczyków mówi […] o „ofierze chwały”, którą składamy Bogu „ustawicznie przez Chrystusa” (Hbr 13, 15). Podobne wymaganie przedstawia św. Piotr w swoim Pierwszym Liście, gdy mówi: „Wy również, niby żywe kamienie, jesteście budowani jako duchowa świątynia, by stanowić święte kapłaństwo, dla składania duchowych ofiar, przyjemnych Bogu przez Jezusa Chrystusa” (1 P 2, 5). Lud Boży ma więc to ofiarować jako „święte kapłaństwo przez Jezusa Chrystusa”, który go „wezwał z ciemności do przedziwnego swojego światła” (1 P 2, 9).
Ofiarę uwielbienia, która była złączona z kielichem, znajdujemy już w Psalmach Hallelu, które były śpiewane podczas szczególnie uroczystych wieczerzy żydowskich i przypuszczalnie także podczas Ostatniej Wieczerzy: „Podniosę kielich zbawienia i wezwę imienia Pańskiego […]. Tobie złożę ofiarę pochwalną” (Ps 116, 13. 17a).
Orygenes odnośnie do tego mówi: „Ofiara Kościoła jest zesłanym jak kadzidło słowem przez święte dusze”. Tertulian zaś mówi w związku z tym następujące słowa: „Hæc est enim hostia spiritalis, quæ pristina sacrificia delevit”.
Ta szczególna „duchowa ofiara” stanowi od początku w Kościele wschodnim i zachodnim pierwszą część modlitwy eucharystycznej z dziękczynieniem za darowaną łaskę Bożą. Ta anafora nazywa się formalnie „Berakha”, a zwana jest ponownie żydowską formułą modlitewną i zaczyna się w większości liturgii stereotypowo słowami: „Zaprawdę godną i słuszną jest rzeczą dziękować Tobie zawsze i wszędzie…”.
Starsze jest natomiast samo proste wprowadzenie: „Dziękujemy Ci, Boże…”, które znajdujemy w Apokalipsie (por. Ap 11, 17), Didache (por. IX, 1) czy w modlitwie eucharystycznej Hipolita. Zna ją w tej formie także liturgia synagogalna, gdzie formułą wprowadzenia są słowa: „Błogosławiony jesteś…” (por. 2 Kor 1, 3; Ef 1, 3; 1 P 1, 3).
Kościół ofiaruje „sacrificium laduis” – jak nazywano niejednokrotnie Mszę św.: zarówno Paulin z Noli i kanon rzymski, jak również niektóre modlitwy mszału – „przez Chrystusa” (Hebr 13, 15; 1 P 2, 5) Ojcu jako dziękczynienie zarówno za stworzenie, jak też za odkupienie, tj. uwolnienie „spod władzy ciemności” (Kol 1, 13) i powołanie do Królestwa Bożego (por. 1 P 2, 9). Ten temat można znaleźć we wszystkich wczesnych modlitwach eucharystycznych. Niestety w większości przypadków aspekty te zostały utracone w późniejszych rzymskich prefacjach, lecz można je znaleźć do dziś we wschodnich anaforach.
Jeszcze u Justyna (Dial. XLI, 1) jest napisane: „Ofiara z mąki pszennej (nazywanej Mincha)… była obrazem chleba eucharystycznego. Jezus Chrystus, nasz Pan, nakazał sprawować tę ofiarę eucharystyczną na pamiątkę swojej męki… On chciał mianowicie, abyśmy dziękowali Bogu zarówno za stworzenie świata i wszystkiego, co w nim żyje dla dobra człowieka, jak też za uwolnienie od grzechu, w którym żyliśmy”.
Kolejnym centralnym tematem wczesnych modlitw eucharystycznych jest podziękowanie za otrzymaną wiedzę. Tę myśl spotykamy w formule Berakha z Didache (IX, 3): „Dziękujemy Ci, Ojcze nasz, za życie i za wiarę, którą nam poznać dałeś, przez Jezusa, Syna Twego…”. Podobny aspekt posiada modlitwa eucharystyczna pod koniec pierwszego listu Klemensa: „(Dziękujemy Ci, o Boże,) Stworzycielu wszystkiego, przez Twojego umiłowanego Syna Jezusa Chrystusa, przez którego wezwałeś nas z ciemności do światła, z niewiedzy do poznania Twojego imienia…”.
Jako przykład dotyczący brzmienia modlitwy eucharystycznej w zgromadzeniach Apostoła Pawła, podajemy „Hymn” z Listu do Kolosan, który rozpoczyna się od fragmentu Kol 1, 3: „Dzięki czynimy Bogu, Ojcu Pana naszego Jezusa Chrystusa […], który uzdolnił nas do uczestnictwa w dziale świętych w światłości. On uwolnił nas spod władzy ciemności i przeniósł do królestwa swego umiłowanego Syna, w którym mamy odkupienie – odpuszczenie grzechów” (Kol 1, 3. 12-14). Po tej części Berakha zaczyna się fragment chrystologiczny, odnoszony do mistycznego ciała Chrystusa i przelanej krwi na Krzyżu: „On jest obrazem Boga niewidzialnego – Pierworodnym wobec każdego stworzenia, bo w Nim zostało wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co na ziemi, byty widzialne i niewidzialne […]. On jest przede wszystkim i wszystko w Nim na istnienie. I On jest Głową Ciała – Kościoła. On jest Początkiem, Pierworodnym spośród umarłych, aby sam zyskał pierwszeństwo we wszystkim (por. Ap 1, 5). Zechciał bowiem Bóg, aby w Nim zamieszkała cała Pełnia, i aby przez Niego znów pojednać wszystko z sobą: przez Niego – i to, co na ziemi, i to, co w niebiosach, wprowadziwszy pokój przez krew Jego krzyża” (Kol 1, 15-20).
Bardziej szczegółowy powód, dla którego cytowane teksty pochodzą z celebracji eucharystycznej, można znaleźć w moim opracowaniu „Sacraficium laudis”. Znajdujący się tutaj tekst paralelny (por. Ef 1, 3), jak też merytoryczna i formalna nazwa treści Kiddush i wspominanej wyżej modlitwy Mincha, zwraca uwagę na modlitwy żydowskie. Ten ostatni zaczyna się od następującej Berakha: „Błogosławiony jesteś, Adonai, nasz Boże i Boże naszych ojców…, wielki, mocny i straszny Boże, Najwyższy Boże, który okazujesz łaskę i czynisz wszystko, a także pamiętasz o obietnicy naszych ojców i posyłasz Wybawcę do wnuków ze względu na swoje imię w miłości”.
W ten sposób tekst ten jest bardzo podobny do powyższego, tylko jego początek według cytowanej modlitwy eucharystycznej na końcu listu Klemensa (LIX, 3) brzmi: „Ty jesteś potężny, odwieczny Panie, obfitujący w pomoc, opiekujący się żywymi, wskrzeszający z wielkim miłosierdziem, podtrzymujący upadających, uzdrawiający chorych, odkupujący związanych, wierny dla śpiącego w prochu ziemi… Ty jesteś święty i święte jest twoje imię, a święci wychwalają cię cały dzień”.
W Didache (IX, 9) i u Justyna (Apol. I, 67) modlitwy dziękczynne odmawiane nad chlebem i winem nazywane są słowem, odpowiadającym hebrajskiemu „Barakha”. Co więcej, na początku celebrację, jak i także posiłek, nazywano „Eucharystią”.
Ks. Klaus Gamber
(Tłumaczenie stron 29-32 dziełka autora, pt. “Das Opfer der Kirche nach dem Neuen Testament und den frühesten Zeugnissen”. Regensburg: 1982).
