Najdłuższym okresem liturgicznym kalendarza rzymskiego jest okres zwykły. Dzieli się on na dwie części: krótszą, mającą miejsce między Świętem Chrztu Pańskiego a Środą Popielcową i dłuższą, mającą miejsce między Uroczystością Zesłania Ducha Świętego a I Niedzielą Adwentu (por. CR, 43-44).
1.1. Wskazania praktyczne
Pierwsza część tego czasu rozpoczyna się w poniedziałek po Święcie Chrztu Pańskiego i trwa do końca wtorku przed Środą Popielcową. Natomiast druga część rozpoczyna się w poniedziałek po Uroczystości Zesłania Ducha Świętego i trwa aż do nony w sobotę przed I Niedzielą Adwentu. Okres Zwykły posiada więc 34 lub 33 tygodnie (zależnie od roku).
1.2. Formularze i prefacje mszalne
Formularzy Niedziel Okresu Zwykłego jest w sumie trzydzieści cztery. Wszystkie te formularze mogą być wykorzystane w dni powszednie (por. MRpol, 241). Wyjątkiem jest tu pierwszy z nich, który ma odmienną nazwę: „I Tydzień Zwykły”, jako że jego tekstów nie wykorzystuje się w niedzielę poprzedzającą Poniedziałek I Tygodnia Okresu Zwykłego, gdyż wówczas ma miejsce Niedziela Chrztu Pańskiego (por. MRpol, 241). Podobna sytuacja ma miejsce z ostatnim tygodniem, którego niedziela jest Uroczystością Jezusa Chrystusa, Króla Wszechświata (por. MRpol, 275). Warto przy tym pamiętać, że w dzień powszedni, niezależnie którego tygodnia, można celebrować Mszę św. z formularza jakiegokolwiek tygodnia Okresu Zwykłego (por. MRpol, 241).
Spośród prefacji mszalnych, które zostały przeznaczone na ten okres liturgiczny, wyróżnia się osiem niedzielnych i sześć na dni powszednie (por. MRpol, 241 i 45*-58*). Ponadto, zgodnie z przepisami, odmawiając II lub IV Modlitwę Eucharystyczną, można (w przypadku II Modlitwy Eucharystycznej) lub trzeba (w przypadku IV Modlitwy Eucharystycznej) użyć ich własnej prefacji (por. OWMR, 365b i 365d).
Wśród tych formularzy i prefacji są jednak takie, które są przypisane do obchodów liturgicznych stale występujących w tym okresie liturgicznym. Tak więc w Niedzielę po Uroczystości Zesłania Ducha Świętego ma miejsce Uroczystość Najświętszej Trójcy, podczas której używa się prefacji o Najświętszej Trójcy wespół z własnym formularzem tego obchodu liturgicznego (por. MRpol, 276-277 i 59*). W czwartek po tej niedzieli ma natomiast miejsce Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej, podczas której używa się pierwszej lub drugiej prefacji o Najświętszej Eucharystii (por. MRpol, 63*-64*). Mszę również sprawuje się z własnego formularza (por. MRpol, 278). Natomiast w piątek po drugiej niedzieli, która następuje po Zesłaniu Ducha Świętego, celebruje się Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa (por. MRpol, 279-280). Sprawując wówczas Mszę św. z jej własnego formularza, odmawia się prefację o Najświętszym Sercu Pana Jezusa (por. 65*). W ostatnią Niedzielę Okresu Zwykłego ma natomiast miejsce Uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata (por. MRpol, 281-282). Prefacją mszalną jest prefacja o Jezusie Chrystusie, Królu Wszechświata (por. MRpol, 66*).
1.3. Charakterystyka tego okresu
Okres Zwykły jest szczególnym czasem w roku liturgicznym, którego główną charakterystyką jest ukazanie niedzieli w centralnym miejscu jako dnia Paschy, który stanowi pierwszy dzień tygodnia.
Na niektóre Niedziele Zwykłe jest przypisany odgórnie na stałe jakiś szczególny obchód liturgiczny. Tak więc w Niedziela Chrztu Pańskiego, Niedziela Zesłania Ducha Świętego, Niedziela Najświętszej Trójcy i Niedziela Chrystusa Króla Wszechświata zajmują miejsce Niedzieli Zwykłej, w której miejsce jest obchodzona dana uroczystość/święto (por. CR, 6). W każdą niedzielę odmawia się wspomnienie tajemnicy dnia w modlitwie eucharystycznej.
Zgodnie z zarządzeniem polskiej Konferencji Episkopatu, w trzecim tygodniu września, który zawsze wypada w okresie zwykłym, Kościół w Polsce modli się za dzieci, młodzież i ich wychowanków (por. INM, 18d). Można wówczas odprawić którąś Mszę w różnych potrzebach, stosownie do okoliczności, chyba że przypada wówczas jakaś uroczystość (por. INM, 18).
1.4. Normy liturgiczne poszczególnych dni Okresu Zwykłego
Dni powszednie Okresu Zwykłego ulegają wszystkim obchodom liturgicznym (wspomnieniom, świętom i uroczystościom), podczas gdy niedziele tylko wszelkim uroczystościom i świętom Pańskim (por. CR, 59). W dni powszednie Okresu Zwykłego, choćby przypadły w nie wspomnienia dowolne, wolno sprawować jakąkolwiek Mszę św. (także okolicznościową), ale nie obrzędową (por. OWMR, 377). Mszę obrzędową wolno bowiem sprawować tylko wtedy, gdy rzeczywiście sprawuje się wewnątrz niej jakiś obrzęd związany z udzieleniem sakramentów lub sakramentaliów (por. OWMR, 372). Natomiast w niedzielę można sprawować zarówno Msze obrzędowe (gdy udziela się sakramentów lub sakramentaliów), jak też Msze pogrzebowe (por. OWMR, 372, 374 i 380). Jeśli poleci to ordynariusz (albo na to zezwoli), można sprawować także Mszę w różnych potrzebach lub wotywną, gdy wymaga tego potrzeba lub dobro dusz (por. OWMR, 374). W te niedziele nie wolno jednak sprawować takiej Mszy na podstawie decyzji rektora kościoła lub celebransa (por. OWMR, 376). Podobnie w tych dniach nie wolno sprawować takich Mszy ze względu na pobożność wiernych (por. OWMR, 373 i 375). Zabronione jest również sprawowanie Mszy za zmarłych innej niż pogrzebowa (por. OWMR, 381).
1.5. Możliwe adaptacje
Prawodawstwo liturgiczne zezwala również na to, aby w liturgii sprawowanej w ferie Okresu Zwykłego, odmawiać oracje z innego formularza Niedzieli Zwykłej, niż ta, której tydzień się przeżywa (por. OWMR, 363). Zawsze też w takich Mszach św. można odmówić kolektę, modlitwę nad darami i modlitwę po Komunii (oraz antyfony w Mszy czytanej) z formularzy Mszy św. w różnych potrzebach (por. OWMR, 363). Wreszcie celebrans może powziąć z innych formularzy tylko kolektę, zaś resztę odmówić z formularza dnia bieżącego (por. OWMR, 363). Dni powszednie Okresu Zwykłego posiadają bowiem wspólny formularz z poszczególnymi niedzielami.
Ordynariusz miejsca może zlecić sprawowanie w którąś z niedziel tego okresu jednej Mszy św. wotywnej ze względu na odpust drugorzędny (por. ZMW, 5).
W każdą Niedzielę Zwykłą można sprawować również tzw. ,,obchód zewnętrzny”, tj. odprawić liturgie mszalne z formularza o danym świętym, czczonym w ciągu konkretnego tygodnia, którego postać jest bliska danej wspólnocie (por. ZMW, 6).
1.6. Czytania mszalne
Czytania Okresu Zwykłego są ułożone w następujący sposób: w niedziele występuje trzyletni cykl czytań, a w dni powszednie pierwsze czytanie z psalmem responsoryjnym występuje w cyklu dwuletnim (por. OWLM, 66 i 69).
Ewangelie niedzielne przedstawiają najpierw tajemnicę Objawienia Pańskiego (II Niedziela Zwykła), a następnie zaczynają podkreślać życie i naukę Chrystusa (od III Niedzieli Zwykłej), aby w końcu dojść do tajemnicy eschatologicznej (ostatnie Niedziele Zwykłe). Czytania ze Starego Testamentu zostały tak dobrane, by wierni mogli poznać większość znaczniejszych historii biblijnych i by nawiązywały do Ewangelii (por. OWLM, 106). Czytania z Apostoła przewiduje się jako półciągłe odczytywanie listów św. Pawła i św. Jakuba Apostołów (por. OWLM, 107). Pomiędzy trzyletni cykl czytań został podzielony Pierwszy List do Koryntian, a List do Hebrajczyków został podzielony na dwie części: pierwszą, występującą w roku B i drugą, występującą w roku C (por. OWLM, 107).
Natomiast w dni powszednie Ewangelie zostały rozłożone następująco: najpierw odczytuje się Ewangelię według św. Marka (od I do IX Tygodnia Zwykłego), następnie ma miejsce proklamacja Ewangelii według św. Mateusza (od X do XXI Tygodnia Zwykłego), a na końcu według św. Łukasza (od XXII do XXXIV Tygodnia Zwykłego). Pierwsze czytanie jest natomiast tak dobrane, aby przedstawić zarys dziejów zbawienia przed przyjściem na świat Chrystusa (Stary Testament), albo aby ukazać główny temat listów apostolskich (Nowy Testament). Wyjątek stanowią tylko ostatnie tygodnie tego okresu liturgicznego, gdy ma miejsce odczytywanie Księgi Daniela i Apokalipsy (por. OWLM, nry 103-110).
1.7. Wskazania praktyczne
Warto jeszcze pamiętać, że:
- Jeśli w danym roku występują 33 Tygodnie Zwykłe, to wówczas opuszcza się jeden tydzień, przypadający po Uroczystości Zesłania Ducha Świętego. W innym przypadku po powyższym obchodzie kontynuuje się sprawowanie Mszy św. od tygodnia następującego po tym, w którym wypadła w danym roku Środa Popielcowa (por. MR/08, 451).
- Jeśli w Mszale Rzymskim podano dwie antyfony na Komunię do wyboru, to pierwszeństwo ma ta, która nawiązuje do Ewangelii dnia (por. MRpol, 241).
- Trzecia Niedziela Okresu Zwykłego jest zawsze celebrowana jako Niedziela Słowa Bożego (AI, 3; DPD).
- Jeśli w Okresie Zwykłym spotkają się ze sobą dwie uroczystości, to pierwszeństwo ma ta, która posiada wyższe miejsce w wykazie pierwszeństwa dni liturgicznych (por. CR, 59).
- Jeśli w Okresie Zwykłym zgodnie z decyzją Konferencji Episkopatu Polski udziela się klerykom wieńczącym czwarty rok formacji posługę akolitatu, to gdy celebracja ma miejsce poza wszelkimi niedzielami, uroczystościami i świętami, można sprawować Mszę św. z formularza liturgii Za pełniących służbę w Kościele z czytaniami własnymi tego obrzędu (por. CEpol, 828; OLA, V, 2; ZIP, 10). W innym wypadku sprawuje się Mszę św. z bieżącego dnia. Jeśli takim dniem jest jakieś święto lub niedziela zwykła, można jedno spośród czytań wziąć z lekcji przeznaczonych do odczytywania w czasie sprawowania obrzędu ustanowienia do posługi akolitatu (por. OLA, V, 2).
- Jeśli między wrześniem a listopadem w Okresie Zwykłym zgodnie z decyzją Konferencji Episkopatu Polski dopuszcza się alumnów piątego roku do grona kandydatów do święceń, to wówczas poza wszelkimi niedzielami, uroczystościami i świętami można sprawować Mszę św. z formularza liturgii Za pełniących służbę w Kościele z czytaniami własnymi tego obrzędu (por. OLA, V, 3; ZIP, 27). W innym wypadku sprawuje się Mszę św. z bieżącego dnia. Jeśli takim dniem jest jakieś święto lub niedziela zwykła, można jedno spośród czytań wziąć z lekcji przeznaczonych do odczytywania w czasie sprawowania obrzędu dołączenia do grona kandydatów do święceń.
- Jeśli w Okresie Zwykłym spotykają się ze sobą dwie równe sobie uroczystości, to wieczorne oficjum i Msza św. są sprawowane z bieżącego dnia liturgicznego (por. CR, 61).
- W pierwsze czwartki miesiąca wolno odprawić jedną Mszę św. wotywną o Chrystusie Wiecznym Kapłanie lub o powołania do kapłaństwa. Jest to jednak zabronione, gdy w te dni przypada jakieś Święto Pańskie lub uroczystość (por. INM, 1).
- W pierwsze piątki miesiąca wolno odprawić jedną Mszę św. wotywną o Najświętszym Sercu Pana Jezusa. Rektor kościoła może jednak wyrazić zgodę na więcej niż jedną wotywę w te dni. Jest to jednak zabronione, gdy wówczas przypada jakieś Święto Pańskie lub uroczystość (por. INM, 2).
- W pierwsze soboty miesiąca wolno odprawić jedną Mszę św. wotywną o Niepokalanym Sercu Najświętszej Maryi Panny. Rektor kościoła może jednak wyrazić zgodę na więcej niż jedną wotywę w te dni. Jest to jednak zabroniono, gdy wówczas przypada jakieś Święto Pańskie lub uroczystość (por. INM, 3).
Opr. Dawid Makowski
Objaśnienie skrótów:
AI – Francesco, Lettera Apostolica in forma di Motu Proprio “Aperuit illis” con la quale viene istituita la Domenica della parola di Dio, Roma 2019.
CEpol – Ceremoniał Liturgicznej Posługi Biskupów, Katowice 2013.
CR – Calendarium Romanum, Civitate Vaticana 1969.
DPD – Congregatio de Cultu Divino et Disciplina Sacramentorum, Nota sulla Domenica della Parola di Dio, Roma 2020.
DPL – Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Poznań 2003.
INM – Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski w związku z wydaniem nowego mszału ołtarzowego, 1987.
MRpol – Mszał Rzymski dla diecezji polskich (wyd. 2, popr.), Poznań 2013.
MR/08 – Missale Romanum editio typica tertia emendata, Civitate Vaticana 2008.
OLA – Pontyfikał Rzymski. Obrzędy ustanowienia lektorów i akolitów oraz przyjęcia kandydatów do diakonatu i prezbiteratu, Katowice 2014.
OWLM – Ogólne Wprowadzenie do Lekcjonarza Mszalnego, Poznań 2022.
OWMR – Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, Poznań 2022.
ZIP – Zmodyfikowana instrukcja Konferencji Episkopatu Polski w sprawie posług oraz święceń udzielanych w seminariach duchownych, Częstochowa 1982.
ZMW – Zarządzenie Konferencji Episkopatu Polski w sprawie Mszy wotywnych, Warszawa 1971.
AI – Francesco, Lettera Apostolica in forma di Motu Proprio “Aperuit illis” con la quale viene istituita la Domenica della parola di Dio, Roma 2019.
CEpol – Ceremoniał Liturgicznej Posługi Biskupów, Katowice 2013.
CR – Calendarium Romanum, Civitate Vaticana 1969.
DPD – Congregatio de Cultu Divino et Disciplina Sacramentorum, Nota sulla Domenica della Parola di Dio, Roma 2020.
DPL – Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Poznań 2003.
INM – Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski w związku z wydaniem nowego mszału ołtarzowego, 1987.
MRpol – Mszał Rzymski dla diecezji polskich (wyd. 2, popr.), Poznań 2013.
MR/08 – Missale Romanum editio typica tertia emendata, Civitate Vaticana 2008.
OLA – Pontyfikał Rzymski. Obrzędy ustanowienia lektorów i akolitów oraz przyjęcia kandydatów do diakonatu i prezbiteratu, Katowice 2014.
OWLM – Ogólne Wprowadzenie do Lekcjonarza Mszalnego, Poznań 2022.
OWMR – Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, Poznań 2022.
ZIP – Zmodyfikowana instrukcja Konferencji Episkopatu Polski w sprawie posług oraz święceń udzielanych w seminariach duchownych, Częstochowa 1982.
ZMW – Zarządzenie Konferencji Episkopatu Polski w sprawie Mszy wotywnych, Warszawa 1971.
