Czy kapłan może sprawować Mszę św. samemu? Zdania ze starożytności i średniowiecza – Rozważania o liturgii
Ojciec Kościoła, Cyprian z Kartaginy (zm. 258), biskup tego miasta od 248/249 aż do swego wygnania i śmierci, pierwszy raz w historii w swoich pismach zastosował do Eucharystii pojęcie ,,celebrare” (celebrować).
W jednym ze swoich Listów napisał:
„Sed cum cenamus, ad convivium nostrum plebem convocare non possumus, ut sacramenti veritatem fraternitate omni praesente celebremus”.
(Cyprianus, Ep. 63, 16, red. G. Hartel (CSEL 3/2), Wien 1871, 714.
„Ale kiedy wieczerzamy, na nasze zgromadzenie nie możemy zwołać ludzi, aby prawdę sakramentu celebrować ze wszystkimi we wspólnocie braterskiej” (tłum. tłumacza).
Na drugim planie tej dyskusji jest różnica zdań dotycząca tego, czy chrześcijanie mogą celebrować Eucharystię o poranku, używając od niej tylko wody (niektóre wspólnoty tak postępowały ze względów ostrożności, aby przez zapach wina chrześcijanie nie zostali zdemaskowani). Cyprian podkreśla, że chrześcijanie w czasie celebrowania Eucharystii muszą dokonywać tego, czego dokonał sam Jezus – tj. ofiarować kielich wypełniony winem i wodą. Odpiera on zarzut świadczący o tym, że mogą oni celebrować Eucharystię jedynie wieczorem, gdyż sam Chrystus dokonał tego o tej porze, wysuwając tu następujący argument: zebranie całej wspólnoty wieczorem nie jest możliwe poprzez wzgląd na obowiązki różnych osób, przez co chrześcijanie celebrują Eucharystię także rano, obchodząc ją jako pamiątkę zmartwychwstania. Dla niego prawda znaku w Eucharystii dotyczy chleba i kielicha (gdzie jest wino z wodą) oraz zgromadzenia całej wspólnoty (tj. obecność wszystkich braci).
Teodulf (zm. 821), teolog na dworze Karola Wilekiego i w latach 798-818 biskup Orleanu, pisał na początku IX w. do duchowieństwa swojej diecezji:
„Sacerdos missam solus nequaquam celebret, quia sicut illa celebrari non potest sine salutatione sacerdotis, responsione plebis, admonitione sacerdotis, responsione nihilominus plebis, ita nimirum nequaquam ab uno debet celebrari. Esse enim debent, qui ei circumstent, quos ille salutet, a quibus ei respondeatur. Et ad memoriam illi reducendum est illud dominicum: 'Ubicumque fuerint duo vel tres in nomine meo congregati, et ego in medio eorum.’ (Mt 18,20)”.
(Thedulf v. Orléans, 1. Kapitular VII, w Capitula episcoporum, t. 1, red. P. Bommer (MGH), Hannover 1984, 129).
„Kapłan nie może samemu sprawować Mszy św., ponieważ tak samo jak nie można jej celebrować bez pozdrowienia kapłana, odpowiedzi wiernych, wezwania kapłana i ponownej odpowiedzi wiernych, tak też z pewnością nie można jej celebrować samemu. Muszą być bowiem obecni ci, którzy stoją wokół niego, których on pozdrawia i którzy mu odpowiadają. Należy więc przypomnieć sobie słowa Pana: 'Gdzie dwóch lub trzech zebranych jest w imię moje, tam Ja jestem pośród nich'” (tłum. tłumacza).
Ten fakt, iż Teodulf dostrzegł konieczność upomnienia w jasny sposób swojego duchowieństwa w wyżej ukazanej kwestii, mówi nam, że niektórzy z jego kapłanów – prawdopodobnie dlatego, iż otrzymali potrzebne uposażanienie – celebrowali Mszę św. bez obecności zgromadzonego ludu, tj. sprawowali ją sami. Teodulf z całą pewnością zdawał sobie sprawę z celebrowania dodatkowych Mszy św. (na prośbę ich ofiarodawców) oprócz Mszy sprawowanej przez biskupa, gdy była taka konieczność. Jednak te Msze św. musiały być tak zorganizowane, że księża oraz inni uczestnicy takich liturgii brali potem udział w Mszy biskupa. Byli oni bowiem zobowiązani do uczestniczenia w tej liturgii. Teodulf stwierdza, że czymś powszechnym i naturalnym było, iż ofiarodawcy Mszy dodatkowych, brali udział także w Mszy biskupa (Teodulf z Orleanu, 1. rozdział XLV, w Capitula episcoporum , t. 1, red. P. Bommer (MGH), Hanower 1984, 141-142).
Wilhelm Durand (zm. 1296), od 1285 r. biskup Mende, w ,,Rationale divinorum officiorum” (dziele na temat architekturze kościołów i liturgii) napisał:
„Generaliter autem dicendum est quod illa est legitima missa in qua sunt sacerdos, respondens, offerens atque communicans, sicut ipsa precum compositio euidenti ratione demonstrat”
(G. Durandus, Rationale divinorum officiorum IV, 1,39, wyd. A. Davril – TM Thibodeau (CCCM 140), Tournhout 1995, 254).
„Ogólnie rzecz biorąc, należy powiedzieć, że Mszą świętą sprawowaną zgodnie z prawem jest ta, w której obecni są: kapłan, odpowiadający, ofiarujący i uczestniczący w Komunii — co zresztą ukazuje w jasny sposób struktura modlitw” (tłum. tłumacza).
Ks. prof. dr Markus Tymister
Autor: Ks. prof. dr Markus Tymister
Tłumaczenie: Dawid Makowski
Publikacja oryginału: 24 LUTY 2016 r.
Publikacja tłumaczenia polskiego: 16 SIERPNIA 2025 r.