Posługa liturgiczna diakona w czasie Triduum Paschalnego

Posługa diakona w liturgii sprawowanej przez prezbitera

Celebracja Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa jest fundamentem wszystkich świąt i wewnętrzną siłą chrześcijańskiej wiary. Teksty Mszy Wieczerzy Pańskiej przenoszą nas do Wieczernika, gdzie Jezus Chrystus ustanowił sakrament Eucharystii i kapłaństwa. Również tam, obmywając uczniom nogi, podkreślił jak ważna jest miłość bliźniego i zobowiązał do niej swoich uczniów. Msza Wieczerzy Pańskiej składa się z obrzędów wstępnych, Liturgii Słowa, Obrzędu umywania nóg, Liturgii Eucharystycznej oraz Przeniesienia Najświętszego Sakramentu. Mszał Rzymski nie wymienia jakichś szczególnych funkcji diakona w czasie Mszy Wieczerzy Pańskiej, zatem pełni on funkcje zgodne z zadaniami opisanymi w OWMR, czyli asystuje kapłanowi obrzędach i idzie obok niego, posługuje przy mszale, kielichu, głosi Ewangelię, a także pomaga w rozdawaniu Komunii świętej.

Liturgia Wielkiego Piątku składa się z czterech części: Liturgii Słowa, Adoracji Krzyża, Komunii świętej oraz Procesji do Grobu Pańskiego. Diakon ubrany w szaty liturgiczne koloru czerwonego udaje się z celebransem i asystą przed ołtarz. Tam duchowni padają na twarz lub klękają. Następnie po modlitwie kapłana rozpoczyna się Liturgia Słowa. Tak jak w czasie Eucharystii, zadaniem diakona jest odczytanie Ewangelii. Po homilii następuje modlitwa powszechna, podczas której diakon wygłasza jej intencje. Po każdej z nich kapłan odmawia odpowiednią modlitwę. Diakon również ma konkretne zadania w czasie Adoracji Krzyża, która może mieć jedną z dwóch form. Jeżeli odprawia się ją według pierwszej formy, usługujący przynoszą do ołtarza krzyż i świece. Kapłan odsłania krzyż śpiewając wezwanie „Oto drzewo krzyża”. W tym śpiewie może mu pomagać diakon. W przypadku gdy stosuje się drugą formę Adoracji Krzyża, kapłan lub sam diakon (albo ktoś z usługujących) może uroczyście wnieść już odsłonięty krzyż. Wtedy to przy wejściu, pośrodku kościoła i przy wejściu do prezbiterium zatrzymuje się i śpiewa wezwanie „Oto drzewo krzyża”. Potem duchowieństwo i wszyscy wierni oddają cześć krzyżowi przez przyklęknięcie lub w inny odpowiedni sposób. Obrzędy Komunii świętej rozpoczynają się od przygotowania ołtarza. Zadaniem diakona jest przeniesienie Najświętszego Sakramentu z miejsca przechowania do ołtarza. Jeżeli nie ma diakona, może to uczynić sam kapłan. Po udzieleniu Komunii świętej, jeżeli obecny jest diakon lub inny kapłan, może on od razu przenieść puszkę z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum Grobu Pańskiego. Po Modlitwie następującej po komunii przenosi się Najświętszy Sakrament do Grobu Pańskiego.

Wigilia Paschalna rozpoczyna Wielkanoc, to jest największe święto w całym roku liturgicznym. Już od początku chrześcijanie gromadzili się na nocne czuwanie wieczorem w Wielką Sobotę, podczas którego rozpalali ogień i dla rozproszenia ciemności zapalali swoje lampy. Światło, które rozprasza ciemności symbolizowało zmartwychwstałego Chrystusa. Podczas tych obrzędów czytano Pismo święte i śpiewano psalmy, a także udzielano chrztu świętego. Obecnie liturgia Wigilii paschalnej składa się z czterech części: z Liturgii Światła, Liturgii Słowa, Liturgii Chrzcielnej oraz Liturgii Eucharystycznej. Obrzędy te rozpoczyna się po zmroku. Zanim rozpocznie się Wigilia Paschalna, należy zakończyć adorację przy Grobie Pańskim. Może to uczynić kapłan lub diakon ubrany w komżę i stułę. Intonuje on śpiew na cześć Najświętszego Sakramentu, wyjmuje Hostię z monstrancji i chowa w tabernakulum Grobu Pańskiego. Figurę Chrystusa w grobie przykrywa się białą zasłoną i ustawia figurę Chrystusa zmartwychwstałego. W czasie Liturgii Światła, po poświęceniu ognia i zapaleniu paschału, diakon bierze go i rusza procesja do kościoła. Diakon zatrzymuje się przy bramie kościoła, na środku kościoła oraz przy ołtarzu, unosząc paschał i śpiewając wezwanie „Światło Chrystusa”. Jeżeli nie ma diakona, może go zastąpić celebrans. Po przyjściu do ołtarza, paschał stawia się na świeczniku. Diakon prosi celebransa o błogosławieństwo i po otrzymaniu go okadza księgę i paschał, a następnie śpiewa Orędzie Paschalne, które w razie nieobecności diakona, może śpiewać kapłan lub kantor. Kantor jednak nie prosi o błogosławieństwo kapłana i opuszcza niektóre części Orędzia. Po Orędziu następuje Liturgia Słowa, która może składać się nawet z 9 czytań. W czasie Ewangelii nie przynosi się świeczników, ale można użyć kadzidła. Tak jak podczas każdej Mszy świętej, głoszenie Ewangelii należy do diakona. Obrzędy Liturgii Chrzcielnej mają miejsce przy chrzcielnicy, gdzie udaje się kapłan wraz z usługującymi. Śpiewa się tam Litanię do Wszystkich Świętych, poświęca się wodę chrzcielną, a także można udzielić sakramentu chrztu. Jeżeli jednak nie ma kandydatów do chrztu i nie błogosławi się wody chrzcielnej, kapłan błogosławi wodę do pokropienia. Potem następuje odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych oraz pokropienie wiernych. Przebieg Liturgii Eucharystycznej jest taki sam, jak podczas każdej Mszy świętej. Po niej ma miejsce procesja rezurekcyjna, chyba że ma ona być odprawiana w Niedzielę Zmartwychwstania rano, przed pierwszą Mszą świętą.

Posługa diakona w liturgii sprawowanej przez biskupa

W trakcie Mszy Wieczerzy Pańskiej diakoni asystują biskupowi podczas obrzędu umywania nóg, a także przy przeniesieniu Najświętszego Sakramentu do miejsca przechowania. Gdy procesja dojdzie na miejsce, biskup podaje puszkę diakonowi, który stawia ją na ołtarzu lub chowa w tabernakulum.

Obrzędy wstępne Liturgii Wielkiego Piątku rozpoczynają się procesją zmierzającą do ołtarza w ciszy. Po dojściu do niego biskup i asystujący mu diakoni padają na twarz lub klękają. Wszyscy inni, niezależnie od postawy biskupa i diakonów, zawsze klękają. W czasie Liturgii Słowa diakoni w odpowiednim momencie proszą biskupa o błogosławieństwo do czytania męki Pańskiej i jak zwykle je otrzymują. Diakon podczas jej czytania opuszcza pozdrowienie ludu, znaki krzyża oraz ucałowanie księgi. Po homilii diakon lub sam biskup może wezwać wiernych do krótkiej modlitwy w ciszy. W czasie modlitwy powszechnej intencje wygłasza diakon, stojąc przy ambonie. Jeżeli diakoni są nieobecni, intencje również może wygłaszać świecki usługujący. Jeżeli stosuje się pierwszą formę ukazania krzyża podczas obrzędu Adoracji Krzyża, diakon przynosi go zasłoniętego do ołtarza i w razie czego wspiera biskupa w śpiewie wezwania „Oto drzewo krzyża”. Po adoracji diakon odnosi krzyż na miejsce przy ołtarzu, a następnie przenosi Najświętszy Sakrament z miejsca przechowania na ołtarz. Po Komunii świętej diakon wystawia na ołtarzu monstrancję z Najświętszym Sakramentem, okrywając ją białym, przezroczystym welonem. Biskup okadza Najświętszy Sakrament i przenosi Go do Grobu Pańskiego, gdzie diakon wystawia monstrancję na przygotowanym tronie.

Liturgia Światła, podczas której poświęca się ogień, rozpoczyna Wigilię Paschalną. Gdy biskup wraz z duchowieństwem i usługującymi dojdą do miejsca poświęcenia ognia, po pozdrowieniu diakon lub jeden z koncelebransów wprowadza wiernych w liturgię słowami podanymi w Mszale. Po poświęceniu ognia diakon pomaga biskupowi przy zapaleniu paschału. Diakon następnie bierze paschał i wyrusza procesja, podczas której diakon zatrzymuje się trzykrotnie i śpiewa wezwanie „Światło Chrystusa”, zgodnie z rubrykami w Mszale rzymskim. Dalsze czynności diakona, które mają miejsce aż do zakończenia śpiewu orędzia, są takie same, jak podczas liturgii sprawowanej przez kapłana: udziela się błogosławieństwa diakonowi, który następnie okadza księgę i paschał, a następnie śpiewa orędzie wielkanocne. Liturgia Słowa składa się z siedmiu czytań ze Starego Testamentu (ze względów duszpasterskich ilość ta może zostać zmniejszona) oraz dwóch   z Nowego Testamentu, to jest z Epistoły i Ewangelii. Wprowadzenie do Liturgii Słowa w formie zachęty może skierować do wiernych sam biskup albo może to zlecić diakonowi lub koncelebrantowi. Po zakończeniu Epistoły diakon może skierować do biskupa, zależnie od uznania lub jeżeli jest taki zwyczaj, następujące słowa: „Czcigodny ojcze, zwiastuję ci radość wielką, rozpoczynamy śpiew wielkanocnego Alleluja”. Może to uczynić również lektor. Po tym wezwaniu biskup intonuje uroczyste „Alleluja” i, jeżeli jest taka potrzeba, jeden z diakonów lub koncelebransów wspiera biskupa w śpiewie. Przed głoszeniem Ewangelii biskup jak zwykle błogosławi diakona. Można użyć kadzidła, lecz nie przynosi się świeczników. Po Ewangelii wygłasza się homilię, a po niej następuje Liturgia Chrzcielna. Jeżeli podczas tej liturgii udziela się chrztu, diakoni i prezbiterzy mogą wspomagać biskupa w udzielaniu tego sakramentu, zgodnie z obowiązującymi przepisami zawartymi w odpowiednich obrzędach. Liturgię Eucharystyczną sprawuje się według porządku Mszy wspólnotowej. Po udzieleniu błogosławieństwa, diakon odsyła lud, dodając jednak podwójne „Alleluja”. Jeżeli procesja rezurekcyjna następuje od razu po Mszy świętej, opuszcza się błogosławieństwo. Duchowieństwo i usługujący udają się do Grobu Pańskiego. Diakon lub kapłan wystawia Najświętszy Sakrament, po czym biskup Go okadza. Śpiewa się teraz uroczystą pieśń na cześć Chrystusa Zmartwychwstałego, następnie biskup poucza wiernych o znaczeniu procesji lub zleca to zadanie diakonowi. Może to również uczynić komentator. Diakon lub koncelebrans podaje biskupowi monstrancję z Najświętszym Sakramentem i rusza procesja. Diakoni asystują biskupowi, idąc za nim. Gdy procesja dojdzie do prezbiterium, biskup przekazuje monstrancje jednemu z diakonów lub koncelebrantów, a ten stawia ją na ołtarzu. Następnie śpiewa się hymn „Ciebie Boga wysławiamy”, po którym biskup śpiewa odpowiednie wezwanie i modlitwę. Na końcu błogosławi lud Najświętszym Sakramentem, po czym diakon lub prezbiter umieszcza Hostię w kustodii i zamyka w tabernakulum. Na zakończenie śpiewa się antyfonę do Najświętszej Maryi Panny. Zadania diakona są podobne, gdy procesja rezurekcyjna ma miejsce w poranek Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego.

Dariusz Jaskólski

Powyższy tekst jest fragmentem książki „Posługa liturgiczna diakona” (Ridero, 2020).