Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia 2023

Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego im. ks. Witolda Zdaniewicza SAC wydał kolejne już Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia, dotyczący roku 2023. Jest to kompleksowy zbiór danych statystycznych o Kościele katolickim w Polsce – podawana jest liczba udzielonych sakramentów w podziale na diecezje, także te greckokatolickie, ordynariat polowy Wojska Polskiego oraz ordynariat dla wiernych obrządków wschodnich pozbawionych własnej hierarchii. Dane pochodzą z różnych źródeł – z samych parafii, z odpowiednich gremiów zajmujących się męskimi oraz żeńskimi instytutami życia konsekrowanego czy też z portalu diakonat.pl, a także od partnerów zagranicznych. Ze względu na obszerność, w artykule skupimy się na danych ogólnopolskich, dane dla konkretnych diecezji można ujrzeć w samym raporcie. Dane realne mogą się różnić od podanych, gdyż nie wszystkie diecezje je udostępniły, zdarzały się też braki danych na poziomie parafii i ośrodków duszpasterskich – 8% ogółu.

Parafie

Liczba parafii w 2022 roku wynosiła 10 357 zaś rok później – 10 344. Parafii obsługiwanych przez księży diecezjalnych było w 2022 roku 9 681, rok później zaś 9 664. Pozostałe parafie to parafie zakonne – powstały w tym czasie 4 takie parafie – co spowodowane jest próbą uzupełnienia braków wśród kleru diecezjalnego za pomocą zgromadzeń. Spadek jest delikatnie rekompensowany rosnącą liczbą parafii obrządku bizantyjsko-ukraińskiego – z powodu rosnącej diaspory ukraińskiej na różnych terenach Polski są otwierane nowe punkty duszpasterskie, często działające gościnnie w świątyniach rzymskokatolickich, które po jakimś czasie stają się parafiami.

Siły apostolskie

Liczba księży inkardynowanych do diecezji/ordynariatów w Polsce spada – w 2018 roku było to jeszcze 24 876 – w 2023 roku zaś to już 23 612. Powody są złożone – od zgonów, po raczej rzadkie przechodzenie księdza diecezjalnego do zgromadzenia, wreszcie zaś dobrowolne albo karne opuszczenie stanu duchownego lub konwersja. W niektórych diecezjach przez te lata liczba księży zmniejszyła się o kilkadziesiąt, w niektórych utrzymała się na bardzo podobnym lub wręcz takim samym poziomie jak w 2018, aż wreszcie w eparchiach bizantyjsko-ukraińskich ta liczba delikatnie wzrosła – mało księży umarło, kilku zostało wyświęconych, a także kilku przybyło z Ukrainy.
Natomiast gorzej prezentują się dane dotyczący liczby księży pracujących duszpastersko w parafiach – tutaj w 2018 roku było 20 577 takich księży, zaś w 2023 roku 18 553 – zmiana o ponad 2000, kiedy zmiana ogólnej liczby księży diecezjalnych to tylko około 1200 – brakujące 800 księży to w dużej mierze księża którzy przeszli na emeryturę, rzadziej nowi kurialiści czy wykładowcy, którzy w parafiach są jedynie rezydentami.

Liczba alumnów diecezjalnych – tutaj mamy spadek między 2018 a 2023 rokiem aż o prawie połowę – 1 985 i 1039. W tym przypadku parafie greckokatolickie nie rekompensują tego spadku bo i tam doświadcza się kryzysu powołań.
Żeńskie zgromadzenia zakonne – w 2018 roku 17 553 sióstr i 2 150 domów zakonnych zakonów czynnych a 1 254 i 83 domy zakonne zakonów kontemplacyjnych – w 2023 roku zaś 15 632 siostry i 1 950 domów zakonnych zakonów czynnych i (dla 2022 roku z powodu braku danych na 2023) 1 165 sióstr i 83 domy zakonne zakonów kontemplacyjnych. Dane nie dotyczą aspirantek.

Męskie zgromadzenia zakonne – tu nie podano danych z poprzednich lat – jest 7 337 zakonników z czego 5999 to kapłani, 883 to bracia bez święceń, a 202 to alumni seminariów – z czego obcokrajowcy to odpowiednio 73 kapłanów, 6 braci i 32 alumnów – na to składa się częściowo aspekt misyjny, a częściowo prowincja obejmująca kilka krajów, jak jest w przypadku niektórych zgromadzeń. Aż 23 kapłanów obcokrajowców w Polsce to werbiści – zgromadzenie misyjne.

Liczba diakonów stałych – między 2022 a 2023 rokiem wzrosła z 99 do 102. Ta statystyka jako jedna z niewielu będzie systematycznie wzrastała – w diecezjalnych ośrodkach formacji diakonów stałych dalej są nowi kandydaci, a dodatkowo kilka diecezji jest w trakcie przygotowań do rozpoczęcia formacji. Ponadto, ze względu na stosunkowo krótki czas formalnego istnienia diakonatu stałego w Polsce, diakoni nie zdążyli osiągnąć wieku emerytalnego czy też masowo umierać. W większości są to żonaci mężczyźni, dodatkowo jest 3 diakonów wdowców i 4 celibatariuszy – tak diecezjalnych jak i zakonnych.

Życie sakramentalne

Liczba udzielonych chrztów między 2019 a 2023 rokiem zmalała o prawie 30 procent – z 372 851 do 267 150. Nakłada się na to zarówno niż demograficzny, jak i utrata wiary przez ludzi w wieku produkcyjnym, którzy rzadziej przekazują ją swoim dzieciom już nie tylko na co dzień, ale także przez nieochrzczenie dziecka. Wzrosty w tej statystyce widać jedynie u grekokatolików – z powodu przybyłej diaspory uciekającej przed wojną na Ukrainie lub z powodów ekonomicznych. W latach pandemicznych nieco mniejszy niż zwykle odsetek chrztów stanowiły chrzty dzieci do 1. roku życia – w 2023 roku zaś powróciło to do odsetka około 90% wszystkich chrztów udzielonych w danym roku w Polsce.
I Komunia Święta – tu mamy wzrost – 248 785 w 2019 roku i 324 982 w 2023, z jeszcze wyższymi wskaźnikami w 2021 i 2022. Trudno dopatrzyć się jakiegoś szczególnego trendu rok do roku ze względu na specyfikę diecezji. Mimo obowiązującego od jakiegoś czasu powrotu do tradycji udzielania wszystkich trzech sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego w jednym czasie niemowlętom, dalej istnieje tradycja tzw. Uroczystej Komunii Świętej – udzielanej w podobnym wieku co I Komunia Święta u dzieci rzymskokatolickich – najprawdopodobniej dlatego liczby podane dla eparchii greckokatolickich bardzo się różnią od tych dla chrztu i bierzmowania.
Bierzmowanie – 382 471 w 2019 roku i 293 984 w 2023 roku – ten spadek można z kolei wytłumaczyć wzmożonym wypisywaniem się z lekcji religii w przypadku starszych dzieci. Tutaj dla dwóch eparchii greckokatolickich liczby są bardzo zbliżone do tych dla chrztu – co jest zgodne z tradycją bizantyjską, o której wspomnieliśmy wyżej w przypadku Komunii świętej.
Małżeństwo – 125 032 w 2019 roku i 77 244 w 2023 roku – tutaj mamy do czynienia z odchodzeniem od wiary – pary wybierają konkubinat, albo też ślub cywilny, szczególnie gdy któreś z partnerów jest po rozwodzie. W 2019 roku zostało zawartych 183 371 małżeństw ogółem (także cywilnych i niekatolickich wyznaniowych), zaś w 2023 roku 145 898 – widać zatem, że małżeństwa katolickie to coraz mniejszy odsetek wszystkich zawieranych małżeństw.
Dominicantes – ponownie widać lekki spadek procentowy – jak zwykle na czele tej statystyki jest diecezja tarnowska, a na końcu diecezje z zachodnich terenów tzw. Ziem Odzyskanych oraz diecezja sosnowiecka. Podobnie w przypadku communicantes. W 2018 roku było 38,2% dominicantes i 17,3% communicantes, w 2023 roku odpowiednio 29% i 14%. Wskaźniki te powoli zbliżają się do siebie, rośnie zatem tzw. wskaźnik communicantes względny, co wskazuje na stopniowy zanik powierzchownego katolicyzmu – coraz częściej ci co już przyszli, przyjmują także Komunię w czasie mszy. Te trzy statystyki pochodzą z corocznego badania w okolicach października, kiedy to parafie liczą na mszach niedzielnych ile osób przyszło i ile przystąpiło do Komunii. 59,35% dominicantes stanowią kobiety.
Dodatkowo podano statystyki jaki odsetek parafii jest miejski, jaki miejsko-wiejski, a jaki wiejski – wyłącznie w podziale na diecezje. W większości diecezji przeważają parafie wiejskie, ale są też takie jak archidiecezja gdańska czy katowicka – niewielkie powierzchniowo, ale na silnie zurbanizowanych terenach. Jeszcze mocniej widać to w Ordynariacie Polowym WP – większość parafii wojskowych jest w miastach, a czysto wiejskie parafie to zaledwie 1% ogółu. Dla grekokatolików te dane są różne – dla eparchii wrocławsko-koszalińskiej ich nie podano, w olsztyńsko-gdańskiej prawie wszystkie parafie są miejskie lub miejsko-wiejskie, natomiast w archieparchii przemysko-warszawskiej prawie 1/3 parafii to parafie wiejskie – może to wynikać z tradycyjnego występowania katolików tego obrządku na tamtych terenach od dziesięcioleci czy nawet setek lat.

Dodatkowe statystyki

W 2023 roku istniało 655 bibliotek parafialnych – częściowo obsługiwanych przez pracowników, a częściowo przez wolontariuszy – w większości kobiety. Istnieją diecezje, w których takich bibliotek nie ma – świdnicka lub Ordynariat Polowy, albo były ale zostały zamknięte – np. łowicka.
Odsetek uczniów uczęszczających na katechezę – z 88% w roku szkolnym 2018/2019 zmalał do 78.6% w roku szkolnym 2023/2024 – przyczyny są analogiczne do tych wspomnianych przy bierzmowaniu. Widać rozbieżność – tam gdzie diecezje są silnie miejskie ten odsetek jest mniejszy, a tam gdzie są bardziej wiejskie – większy. W diecezji drohiczyńskiej zdarzył się nawet wzrost o 0,7 punkta procentowego na przestrzeni podanych lat. Ordynariat nie prowadzi katechez szkolnych, a parafie greckokatolickie zazwyczaj robią to w salkach przy parafii.

Siły apostolskie globalnie

Na przestrzeni lat od 1970 roku do 2022 roku można zaobserwować, że liczba księży i osób zakonnych maleje, w przypadku sióstr zakonnych to spadek z nieco ponad miliona zakonnic do około 600 tysięcy. Delikatnie wzrosła liczba księży diecezjalnych, natomiast zupełnie odrębny trend ma miejsce w przypadku diakonatu stałego – z 309 diakonów stałych w 1970 roku, czyli krótko po jego wprowadzeniu, w 2022 roku było już 50 150 takich diakonów – istnieją diecezje gdzie w prawie każdej parafii jest taki diakon, a ponadto cały czas nowe diecezje otwierają się na formowanie takowych. Na świecie w 2022 roku było 159 026 parafii diecezjalnych z rezydującym proboszczem, za to aż 42 852 parafie bez rezydującego proboszcza – czyli sytuacja typowa na terenach misyjnych lub skrajnie zsekularyzowanych. Dodatkowo było wówczas 23 900 parafii zakonnych z rezydującym proboszczem. Odsetek katolików wg tych danych, wziętych z Annuarium Statisticum Ecclesiae, to 17,7%. Wszystkie te globalne dane wahają się w zależności od kontynentu. Odsetek pozostaje względnie stały na przełomie wspomnianych lat – liczba parafii urosła z 191 398 do 225 778 a liczba katolików z 653,6 mln do 1 390 mln. Ostatnimi danymi jakie wymieniono to liczba udzielonych sakramentów w podziale na – chrzest dzieci do 7. roku życia, chrzest pozostałych osób, śluby między katolikami, śluby między katolikiem i niekatolikiem, bierzmowania i I Komunia Święta. Na przestrzeni lat wzrosła jedynie liczba z drugiej kategorii – stopniowo coraz więcej osób poznaje katolicyzm, nie będąc chrześcijaninem i decyduje się na konwersję.

Opr. Tomasz Sudoł