Ostatnimi czasy na łamach tego portalu została zakończona seria o liturgii słowa, która zwieńczyła opis pierwszej części Mszy św. Tydzień temu został rozpoczęty opis drugiej części Mszy, którego pierwsza część – przygotowanie darów – została już opisana w formie wschodniej i zachodniej (w aspekcie historycznym, dostosowanym do dawnej liturgii rytu rzymskiego). Chcąc skompletować poprzednie rozważania, należy poznać znaczenie tego momentu liturgii w nowym rycie Kościoła rzymskiego. Poniższy artykuł nie będzie zatem zawierał całej historii kształtowania się tej części liturgii, co zostało uczynione w innym miejscu, lecz przybliży zmiany, jakie dokonywały się w tym aspekcie po Soborze Watykańskim II (1962-1965) oraz ukaże istotę przygotowania darów oraz prawodawstwo związane z tym elementem liturgii.
Soborowa Konstytucja o Liturgii Świętej ,,Sacrosanctum Concilium” z dn. 4 grudnia 1963 r. w numerze 50 polecała, aby obrzędy liturgii mszalnej zostały uproszczone lub (gdy to konieczne) opuszczone w celu jaśniejszego ukazania wiernym znaczenia poszczególnych elementów Mszy św[1]. To życzenie Soboru było później wprowadzane w życie na mocy różnych dokumentów wykonawczych, zwanych Instrukcjami. Na mocy pierwszej z nich (z dn. 26 września 1964 r.) zezwolono na głośne odmawianie sekrety (modlitwy nad darami)[2]. Natomiast druga z nich (z dn. 5 maja 1967 r.) usunęła możliwość mnożenia sekret, stwierdzając, że zawsze należy odmawiać tylko jedną (ewentualnie dwie pod jednym zakończeniem)[3]. Usunięto też pocałunek ołtarza, który kapłan czynił przed pozdrowieniem ludu na początku liturgii Mszy św. wiernych[4]. Nakazano również zaniechanie wykonywania znaku krzyża nad darami, po ich Ofiarowaniu oraz zamieszczono notę, że hostia ma odtąd leżeć na patenie, a nie na korporale[5]. Dość dużą zmianę w tej materii przyniosła promulgacja nowego Missale Romanum w 1969 r., który zaczął obowiązywać w kolejnym roku. W Ogólnym Wprowadzeniu do pierwszego wydania Mszału Rzymskiego z 1969 r. zamieszczono już nowy ryt przygotowania darów[6]. Odtąd ten obrzęd odbywał się w sposób, w jaki jest on znany we współcześnie sprawowanej Mszy św. Zmieniono więc obrzęd Ofiarowania i wprowadzono do niego nowe modlitwy (zastępujące stary ,,mały kanon”)[7]. W sposób szczególny rzuca się tutaj w oczy aspekt procesji z darami, obecnej już za czasów Justyna (+155) oraz w starej liturgii (m.in. w czasie Mszy św. święceń, a przede wszystkim w czasie konsekracji biskupiej)[8].
Obecny obrzęd przygotowania darów wygląda następująco. Po modlitwie powszechnej wszyscy siadają[9]. W liturgii śpiewanej wówczas rozpoczyna się śpiew, podczas którego diakon albo akolita (lub pod jego nieobecność inny ministrant) przygotowuje ołtarz[10]. Wtedy przynosi się do ołtarza mszał i kielich, który jest przykryty welonem[11]. Gdy ministrowie ołtarza przygotują wszystko tak, jak należy, to do ołtarza podchodzi kapłan, który rozpoczyna obrzęd Ofiarowania[12]. Jeśli w danej liturgii występuje procesja z darami, to kapłan podchodzi do wyznaczonego miejsca i odbiera dary od wiernych (może to jednak uczynić pośrednio przez diakona, akolitę lub ministranta)[13]. Następnie kapłan podnosi patenę z chlebem i odmawia słowa: ,,Błogosławiony jesteś Panie, Boże wszechświata…”, na którą to modlitwę w liturgii czytanej lud odpowiada: ,,Błogosławiony jesteś Boże teraz i na wieki”[14]. Następnie przygotowywany jest kielich. Diakon lub kapłan wlewa do niego wino i wodę, odmawiając przy tym ustalone modlitwy. Potem kapłan podnosi kielich i dokonuje Ofiarowania, mówiąc: ,,Błogosławiony jesteś Panie, Boże wszechświata…”. Słowa te w liturgii czytanej wieńczy aklamacja wiernych taka, jak w przypadku ofiarowania chleba. Następnie kapłan pochyla się przed ołtarzem i odmawia modlitwę, po której dokonuje obmycia rąk[15]. Jeśli w liturgii odbywają się okadzenia, to przed obmyciem rąk, kapłan zasypuje kadzidło, okadza dary, krzyż i ołtarz, a następnie sam jest okadzany. Wtedy też lud wstaje. Inna sytuacja ma miejsce, gdy nie dokonuje się okadzeń. Ludzie wówczas powstają na wezwanie kapłana: ,,Módlcie się, aby moją i waszą ofiarę przyjął Bóg Ojciec wszechmogący”[16]. Następnie kapłan odmawia modlitwę nad darami, która wieńczy obrzęd przygotowania darów[17].
Ten moment Mszy św. jest bardzo ważny, choć często niedoceniany lub niezauważany przez wiernych. Procesja z darami, przygotowywanie kielicha i Ofiarowanie mają wielkie znaczenie duchowe, gdyż uwidaczniają, że to wszystko, co człowiek ofiaruje zewnętrznie (chleb, wino, rzeczy dla ubogich i Kościoła), ma symbolizować dar, który wierzący składa wewnątrz siebie. Jest to jeden z trzech elementów ,,Mszy mistycznej” chrześcijanina[18]. Człowieka ma się zatem złączyć z tymi darami i ofiarować Bogu to, co ma: swoje trudności, problemy, radości, uwielbienie itd. Cały ten moment liturgii bardzo dobrze podsumowuje J. Driscoll:
,,Zasadniczo chodzi o to, że mówimy Chrystusowi: <<Zrób z tym coś. Uczyń nasze życie tym, czym było i jest Twoje życie>>”[19].
Taki właśnie jest sens tego momentu Mszy św. Dlatego, gdy celebransi popełniają nadużycia, mówiąc przed modlitwą nad darami słowa: ,,naszą ofiarę”, ,,naszą i waszą ofiarę”, ,,naszą wspólną ofiarę”, zamiast: ,,moją i waszą ofiarę” wprowadzają wiernych w błąd, gdyż ofiara kapłana nie jest do końca tożsama z tą, którą składają wierni. Ci drudzy ofiarują Bogu samych siebie, kapłan zaś ofiaruje ich materialne dary in persona Christi[20]. Jest to zatem ta sama ofiara, lecz składana w dwóch wymiarach[21].
Warto też poznać znaczenie poszczególnych znaków, obecnych w tej części Mszy św. Po pierwsze: zmieszanie wody z winem oznacza połączenie się dwóch natur Chrystusa: Boskiej (wino) i ludzkiej (woda). Po drugie: okadzenie darów oznacza te dary jako rzeczy święte, poświęcone Absolutowi. Po trzecie: wezwanie Módlcie się… jest zachętą dla wiernych, aby wznieśli modlitwę do Boga, by Ten przyjął prośby i dary modlącego się Kościoła. Po czwarte: obmycie rąk przez kapłana oznacza przeznaczenie tych dłoni do wyższego, innego celu, jakim jest użyczenie tych rąk Chrystusowi, który w czasie kanonu dokona Ofiary[22].
Ofiarowanie darów jest więc tym momentem Mszy św., w którym wierni mogą złączyć się z kapłanem ofiarującym chleb i wino, aby stać się duchową hostią dla Boga Ojca wszechmogącego. Warto więc składać w darze Bogu całego siebie, aby spełniać wielkie, owocne i pożyteczne apostolstwo w świecie, który tak bardzo potrzebuje żywych i świętych hostii[23].
,,Przygotowanie darów jest przygotowaniem serca człowieka i całej wspólnoty do wejścia w misterium uobecniania Chrystusa pod Postaciami Eucharystycznymi, a gest ten wyraża również okadzenie nie tylko celebransa, ale również ludu. Kadzidło jest bowiem znakiem modlitwy wznoszącej się do Pana, ale także ofiary składanej na ołtarzu. Właściwe przeżycie przygotowania darów niech będzie okazją uczenia się składania w ofierze samego siebie. Misterium i ofiara, to bowiem dwie rzeczywistości, których nie można od siebie oddzielić”[24].
Dawid Makowski
Bibliografia:
- Astruck F.: Msza mistyczna. Przekł. Makowski D. Zielona Góra: 2022.
- Bakalarczyk I.: ,,Módlcie się, aby moją i waszą ofiarę…”. W: W: ,,Msza Święta – Rozumieć, aby lepiej uczestniczyć. Wykład Ofiary Mszy Świętej”. Red. Hadalski J. Poznań: Hlondianum 2013 (s. 265-270).
- Chalufour J.-D.: Przewodnik po Mszy św. Dębogóra: 2012.
- Driscoll J.: Co się wydarza podczas Mszy. Przekł. Nowakowska E. Wyd. II. Kraków: TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów, 2019.
- Institutio generalis Missalis Romani. Roma: 1969.
- Institutio generalis Missalis Romani. Roma: 2003.
- Janicki J. J.: Historia Eucharystii w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w świetle wybranych źródeł (II-IV w.). W: ,,Textus et Studia”. T. IV. Nr 15-16. Kraków: 2018 (s. 95-127).
- Kunzler M.: Liturgia Kościoła. Przekł. Balter L. Poznań: Pallottinum, 1999.
- Pałęcki W.: Pytanie o liturgię. Lublin: TN KUL, 2015.
- Pontificale Romanum. Editio typica. Libreria Editrice Vaticana: 1961-1962.
- Puszcz T.: Ofiarowanie czy przygotowanie darów? W: ,,Msza Święta – Rozumieć, aby lepiej uczestniczyć. Wykład Ofiary Mszy Świętej”. Red. Hadalski J. Poznań: Hlondianum 2013 (s. 261-263).
- Sacra Rituum Congregatio: ,,Inter Oecumenici”. Instructio (prima) ad executionem Constitutionis de sacra Liturgia recte ordinandam”. Roma: 1964. W: AAS, LVI, s. 877-900, dz. 26. IX. 1964.
- Sacra Rituum Congregatio: ,,Tres adhinc annos”. Instructio altera. Ad exsecutionem Constitutionis de sacra Liturgia recte ordinandam. Roma: 1967. W: AAS, LIX, s. 442-448, dz. 4. V. 1967.
- Sobór Watykański II (1962-1965): Konstytucja o Liturgii Świętej ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963. W: ,,Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje”. Przybył MPoznań: Pallottinum, 2002 (s. 48-77).
[1] Zob. Sobór Watykański II (1962-1965): Konstytucja o Liturgii Świętej ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963, nr 50. W: ,,Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje”. Red. Przybył M Poznań: Pallottinum, 2002 (s. 48-77).
[2] Zob. Sacra Rituum Congregatio: ,,Inter Oecumenici”. Instructio (prima) ad executionem Constitutionis de sacra Liturgia recte ordinandam”. Roma: 1964, nr 48e. W: AAS, LVI, s. 877-900, dz. 26. IX. 1964.
[3] Zob. . Sacra Rituum Congregatio: ,,Tres adhinc annos”. Instructio altera. Ad exsecutionem Constitutionis de sacra Liturgia recte ordinandam. Roma: 1967, nr 4-5. W: AAS, LIX, s. 442-448, dz. 4. V. 1967.
[4] Zob. Tamże, nr 8.
[5] Zob. Tamże, nr 9.
[6] Zob. Institutio generalis Missalis Romani. Roma: 1969, nr 49-53.
[7] Zob. Kunzler M.: Liturgia Kościoła. Przekł. Balter L. Poznań: Pallottinum, 1999, s. 357. Uczyniono to na wzór żydowskich modlitw ,,Beraka”. Zob. Puszcz T.: Ofiarowanie czy przygotowanie darów? W: ,,Msza Święta – Rozumieć, aby lepiej uczestniczyć. Wykład Ofiary Mszy Świętej”. Red. Hadalski J. Poznań: Hlondianum 2013, s, 263.
[8] Zob. Janicki J. J.: Historia Eucharystii w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w świetle wybranych źródeł (II-IV w.). W: ,,Textus et Studia”. T. IV. Nr 15-16. Kraków: 2018, s. 106-111; Pontificale Romanum. Editio typica. Libreria Editrice Vaticana: 1961-1962, s. 60.
[9] Zob. Institutio generalis Missalis Romani. Roma: 2003, nr 139.
[10] Zob. Tamże, nr 139. 178.
[11] Welon nie może jednak zostać odłożony na ołtarzu, lecz musi być z niego zabrany po rozłożeniu korporału, ustawieniu mszału i kielicha.
[12] Zob. Tamże, nr 141.
[13] Zob. Tamże, nr 140.
[14] Zob. Tamże, nr 141.
[15] Zob. Tamże, nr 143.
[16] Zob. Tamże, nr 146.
[17] Zob. Tamże.
[18] Zob. Astruck F.: Msza mistyczna. Przekł. Makowski D. Zielona Góra: 2022, s. 10-12.
[19] Zob. Driscoll J.: Co się wydarza podczas Mszy. Przekł. Nowakowska E. Wyd. II. Kraków: TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów, 2019, s. 117.
[20] Zob. Bakalarczyk I.: ,,Módlcie się, aby moją i waszą ofiarę…”. W: W: ,,Msza Święta – Rozumieć, aby lepiej uczestniczyć. Wykład Ofiary Mszy Świętej”. Red. Hadalski J. Poznań: Hlondianum 2013, s, 267.
[21] Zob. Chalufour J.-D.: Przewodnik po Mszy św. Dębogóra: 2012, s. 113.
[22] Zob. Driscoll J.: Co się wydarza podczas Mszy. Przekł. Nowakowska E. Wyd. II. Kraków: TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów, 2019, s. 117-121.
[23] Zob. Astruck F.: Msza mistyczna. Przekł. Makowski D. Zielona Góra: 2022, s. 11.
[24] Pałęcki W.: Pytanie o liturgię. Lublin: TN KUL, 2015, s. 107.