Wpływ Piusa XII (+1958) i Soboru Watykańskiego II (1962-1965) na reformę święceń niższych i subdiakonatu

Pontyfikat Piusa XII (+1958) to czas, w którym dokonała się reforma Wielkiego Tygodnia, a więc również Triduum Paschalnego. Wielu upatruje w tym podwaliny przyszłej reformy liturgii w ogólności, lecz mało kto zauważa wkład Piusa XII (+1958) w promowanie i zmianę sposobu myślenia o funkcjach ministranckich, a więc również święceniach niższych i subdiakonach, gdyż to duchowni byli we właściwym tego słowa znaczeniu ministrantami. Warto zatem przyjrzeć się tej tematyce nieco bliżej.

Na początku należy sobie uzmysłowić, jak wyglądała sytuacja związana ze święceniami niższymi i subdiakonatem między Soborem Trydenckim (1545-1563) a pontyfikatem Piusa XII (+1958). Nieudana odnowa święceń niższych Soboru Trydenckiego (1545-1563), który co prawda obronił hierarchię kościelną przed nawałą błędów protestanckich heretyków, nie uchronił tych stopni przed ową wąską ramą, w którą zostały one włożone w V w., kiedy to zaczęły być one przeznaczone dla kleru[1]. Ojcowie soborowi dostosowali te stopnie do ówczesnych potrzeb Kościoła, lecz te nowe zadania wprowadzono znowu do tej wąskiej ramy kleru. Nic więc dziwnego, że już wtedy istniały głosy, świadczące o redukcji święceń niższych[2]. Jednakże do aż tak drastycznego zabiegu nie doszło, gdyż mogło to osłabić Kościół w walce przeciwko herezji. Ojcowie widzieli bowiem w tych stopniach pewien sens. Oni dostrzegali potencjał tych urzędów, lecz nie myśleli o tym, by były one powszechne, lecz raczej by zachować je w hierarchii kleru. Kiedy więc utworzono seminaria duchowne, minoryści i subdiakoni zniknęli z życia parafialnego kościołów. To też spowodowało trudności teologiczno-praktyczne: skoro wyświęceni przebywają przez kilka lat w seminarium i de facto nie spełniają swoich funkcji wynikających z przyjętych święceń, to po co udzielać ich po kolei? Odpowiedzią na to pytanie było masowe wyświęcanie duchownych, którzy podczas jednej Mszy św. przyjmowali kilka stopni na raz[3]. Natomiast brak ministrów wyświęconych przy ołtarzach w poszczególnych parafiach, rodził niepokój wśród tych kapłanów, którzy nie mieli nikogo do pomocy na parafii i przy liturgii. Stąd oddolne inicjatywy udzielania zezwoleń na służbę przy ołtarzu chłopców i mężczyzn świeckich, ubranych w stroje kleryckie[4]. To istne novum, które nie było propagowane przez Sobór Trydencki (1545-1563) stało się przyczyną gwałtownej reakcji niektórych biskupów, jak i samej Świętej Kongregacji Obrzędów, którzy mówili ,,nie” dla służby świeckich przy ołtarzu. Karol Boromeusz (+1584), kardynał świętego Kościoła rzymskiego, zobligował swoich kapłanów, aby pod żadnym pozorem nie sprawowali Mszy św. przy asyście świeckiego usługującego[5]. Podobnie orzekła w 1604 r. wspomniana Kongregacja[6]. Czy to jednak sprawiło, że świeccy przy ołtarzu nie służyli? Wręcz przeciwnie, wszak sam Karol Boromeusz (jeszcze przed wydaniem dekretu Kongregacji) zmienił swoje podejście do tego tematu i zezwolił służyć świeckim mężczyznom przy ołtarzu. Nałożył przy tym na nich warunek, aby ubierali wówczas szaty kleryckie na siebie[7]. Decyzję Stolicy Apostolskiej złagodził natomiast Benedykt XIV (+1758), który w swojej Konstytucji ,,Eo quamvis” orzekł, że do ołtarza mogą być dopuszczani mężczyźni świeccy, którzy rozumieją łacinę i mają m.in. skończone siedem lat życia[8]. Tego wynikiem było praktycznie całkowite zastąpienie duchownych przez świeckich, choć – co jest istotne – była to ciągle ,,nadzwyczajna sytuacja”, gdyż duchownych po prostu brakowało.

Ówczesne realia można przyrównać do współczesnych czasów. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można orzec, że częstotliwość odwiedzania przeciętnej parafii przez jakiegoś duchownego z niższymi święceniami była tożsama z częstotliwością służenia w przeciętnej parafii dzisiejszych ustanowionych czy to lektorów, czy akolitów. Dlatego należało coś z tym zrobić. Pierwotne nadużycie polegające na służeniu przy ołtarzu świeckich, było już tak powszechne, że zachwiała się cała idea święceń niższych: po co osobne święcenia, skoro świecki spełnia czynności akolitów podczas każdej Mszy św.? To pytanie na pewno towarzyszyło Piusowi XII (+1958), który podjął przełomową decyzję, wpływającą na dalsze losy święceń w XX i XXI wieku. Chodzi rzecz jasna o zawarte w Encyklice ,,Mediator Dei et hominum” z 1947 r. stwierdzenie, że należy nie tyle tolerować, ile aprobować obecność świeckich chłopców i mężczyzn przy ołtarzu[9]. Decyzja papieża znalazła swoje odzwierciedlenie w wydanej dwa lata później Instrukcji o ministrancie do Mszy św. Świętej Kongregacji Obrzędów, która na mocy tych wytycznych zniosła dekret z 1604 r. i również zaaprobowała obecność świeckich przy ołtarzu – z wyłączeniem kobiet – wypełniających zadania liturgiczne wtedy, gdy nie ma wystarczającej ilości duchownych[10].

Te wytyczne zostały odzwierciedlone w Konstytucji o Liturgii Świętej ,,Sacrosanctum Concilium” z 1963 r., która nie tylko aprobowała czynne uczestnictwo świeckich mężczyzn przy ołtarzu, ale nazwała ich czynności prawdziwymi funkcjami, spełnianymi w ramach aktu liturgicznego[11]. Zaś znaczenie podejmowanych czynności liturgicznych przez świeckich jako zadań przysługujących im z mocy samego chrztu, przedstawiła Konstytucja dogmatyczna o Kościele ,,Lumen gentium” z 1964 r. Zostało tam wyeksponowane kapłaństwo chrzcielne -źródło specyficznego posługiwania świeckich w Kościele (w tym w liturgii)[12]. Te decyzje wpłynęły na późniejszą reformę święceń niższych oraz zezwolenie na przystępowanie do nich również kobiet, co ogłosił papież Franciszek w 2021 r.

Widać więc, że te wszystkie zmiany są takim ciągiem przyczynowo-skutkowym, zapoczątkowanym przez biskupów, którzy z potrzeby chwili swoich Kościołów, zezwalali na przystępowanie do ołtarza osób świeckich. Z perspektywy czasu widać, że zrobili dobrą rzecz, lecz Stolica Apostolska jej nie zauważyła. Można było przecież takich ministrantów włączać w poszczególne urzędy, a tego nie robiono, zatrzymując stopnie świętego posługiwania dla kleru, który de facto spełniał je tylko w swoim wąskim, seminaryjnym gronie. Ten zabieg nie został uczyniony do dziś, gdyż zamiast włączyć tych, którzy pełnią czynności lektora i akolity w grono osób posługujących, to omija się ich, a właściwych usługujących wybiera spośród grup, które nigdy takich zadań nie spełniały.

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: ,,Zeitschrift für Katolische Theologie”. T. LXX. Nr 3. 1948 (s. 257-314).
2. Górski E.: Święcenia niższe i wyższe. Studium historyczno-liturgiczne. Sandomierz: 1954.
3. Hamperek P.: Reforma święceń niższych i subdiakonatu. W: ,,Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny”. 16/3-4, 1973 (s. 209-228).
4. Instrukcja Świętej Kongregacji Obrzędów o ministrancie do Mszy świętej. Rzym: 1949. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. XLI. 1949 (s. 506-508).
5. Konstytucja dogmatyczna o Kościele ,,Lumen gentium”. Rzym: 1964. W: ,,Sobór Watykański II. Konstytucje, Konstytucje, dekrety, deklaracje”. Przybył M. Poznań: Pallottinum, 2002 (s. 99-166).
6. Konstytucja o Liturgii Świętej ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963. W: ,,Sobór Watykański II. Konstytucje, Konstytucje, dekrety, deklaracje”. Przybył MPoznań: Pallottinum, 2002 (s. 48-77).
7. Krakowiak C.: Święcenia niższe. Posługi i funkcje wiernych w liturgii. Lublin: TN KUL, 2019.
8. Pius XII: Encyklika ,,Mediator Dei et hominium“. Rzym: 1947. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. Vol. XIV. Typis Polyglotis Vaticanis: 1947 (s. 547-563).
9. Sobór Trydencki (1545-1563): Kanony o sakramencie święceń, kan. VI. W: ,,Dokumenty Soborów Powszechnych”. T. IV. Opr. Baron A., Piteras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004 (s. 685-687).
10. Szwagrzyk T.: Ministrant do Mszy św. i jego ubiór. W: RBL. T. X. Nr 4-5. 1957 (s. 317-322).

Netografia:

1. Dufour S.: La sacramentalitė du sous-diaconat et des ordes mineurs. W: ,,Salve Regina” [online] http://salveregina.com/index.php?title=La_sacramentalit%C3%A9_du_sous-diaconat_et_des_ordres_mineurs, [dostęp: 15.08.2021].
2. Eholzer T.: Der Dienst der Ministranten. W: ,,Pfarrei st. Willibald Oberwiesenacker“ [online] https://oberwiesenacker.bistumeichstaett.de/fileadmin/pfarreien/pfarrei/obe-rwiesenacker/Ministrantendienst_korr.pdf, [dostęp: 26.04.2021].

3. Minor Orders. W: ,,New Advent” [online] https://www.newadvent.org/cathen/10332b.htm, [dostęp: 10.05.2021].

[1] Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: Zeitschrift für die Katolische Theologie”. T. LXX. Nr 3. 1948, s. 278.

[2] Zob. Krakowiak C.: Święcenia niższe. Posługi i funkcje wiernych świeckich w liturgii. Lublin: TN KUL, 2019, s. 34.

[3] Zob. Rittner E.: Prawo Kościelne Katolickie. T. I. Lwów: 1878, s. 88. 109.

[4] Zob. Zob. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: ,,Zeitschrift für die Katolische Theologie”. T. LXX. Nr 3. 1948, s. 308.

[5] Zob. Szwagrzyk T.: Ministrant do Mszy św. i jego ubiór. W: ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny“. T. X. Nr 4-5. 1957, s. 319.

[6] Zob. Eholzer T.: Der Dienst der Ministranten. W: ,,Pfarrei st. Willibald Oberwiesenacker“ [online] https://oberwiesenacker.bistumeichstaett.de/fileadmin/pfarreien/pfarrei/oberwiesenacker/Ministrantendienst_korr.pdf, [dostęp: 26.04.2021].

[7] Zob. Szwagrzyk T.: Ministrant do Mszy św. i jego ubiór. W: ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny“. T. X. Nr 4-5. 1957, s. 319.

[8] Minor Orders. W: ,,New Advent” [online] https://www.newadvent.org/cathen/10332b.htm, [dostęp: 10.05.2021].

[9] Zob. Pius XII: Encyklika ,,Mediator Dei et hominium“. Rzym: 1947, IV, 2. W: ,,Acta Apostolica Sedis“. Vol. XIV. Typis Polyglotis Vaticanis: 1947, s. 547-563.

[10] Zob. Instrukcja Świętej Kongregacji Obrzędów o ministrancie do Mszy świętej. Rzym: 1949, nr III-V. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. XLI. 1949, s. 506-508.

[11] Zob. Konstytucja o Liturgii Świętej ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963, nr 29. W: ,,Sobór Watykański II”. Red. Przybył M Poznań: Pallottinum, 2002, s. 56.

[12] Zob. Konstytucja dogmatyczna o Kościele ,,Lumen gentium”. Rzym: 1964, nr 31-33. W: ,,Sobór Watykański II”. Red. Przybył M. Poznań: Pallottinum, 2002, s. 135.

jacktoto link togel situs slot toto slot toto togel jacktoto jacktoto toto slot toto togel jacktoto situs toto toto slot situs toto kawi898 toto togel situs toto link slot link slot jacktoto jacktoto toto togel jacktoto jacktoto