Czy posługa katechisty jest aktualizacją święceń egzorcystatu?

Jakiś czas temu papież Franciszek powołał do istnienia posługę katechisty, co do której Stolica Apostolska wydała ostatnio obrzęd ustanowienia i dokument dot. wstępnych wymogów stawianych kandydatom. Warto więc przyjrzeć się tej posłudze z bliska pod kątem dawnego święcenia egzorcystatu, aby dowiedzieć się, czy posługa ta jest w rzeczywistości czymś nowym, czy raczej kontynuacją czegoś, co już było – w tym przypadku dawnego trzeciego stopnia święceń. Zostanie to uczynione w trzech aspektach: zadań powierzanych danym posługującym; celu, w którym zaistniała konkretna posługa; obrzędzie przekazania danego urzędu.

Zadania i cel

Na początku warto pochylić się nad tematyką święceń egzorcystatu. Pierwotnym celem przyjmowania tej posługi (wydaje się, że pisząc na temat niższych urzędów do V/VI w. należy używać właśnie tego sformułowania) była pomoc przy przygotowaniu katechumenów do chrztu świętego. W dawnym obrzędzie święceń zostało to dość mocno uwypuklone, gdyż biskup, przekazując kandydatowi materię święceń, mówił:

,,Accipite et commendate memoriae, et habete potestatem imponendi manus super energumenos, sive baptizatos, sive catechumenos”[1].

Te słowa były zawarte już w obrzędzie udzielenia tego urzędu w Starożytnych Statutach Kościoła z okolic V wieku[2]. To właśnie egzorcystom powierzano odmawianie modlitw nad katechumenami, wypędzenie złych duchów z ciał opętanych oraz pouczania ich o prawdach wiary[3]. To ostatnie zadanie zostało później uwypuklone przez Kościół, który po Soborze w Trydencie (1545-1563) postanowił, że dostosowanie święceń egzorcystatu do ówczesnych potrzeb, musi polegać na zobligowaniu tych sług do pouczania/nauczania ludu i głoszenia katechez liturgicznych[4]. Widać zatem, że głównym zadaniem egzorcystów (jak i celem tego urzędu) było katechizowanie wiernych i kandydatów do chrztu.

Znając już cel i główne zadania dawnego trzeciego stopnia święceń, warto pochylić się nad posługą katechisty, o której utworzenie prosili już w czasie Soboru Watykańskiego II (1962-1965) ojcowie z tzw. krajów Trzeciego Świata[5]. Jednakże w głównym owocu posoborowej reformy święceń niższych i subdiakonatu, nie zawarto informacji o tej posłudze. Zostawiono bowiem przy życiu tylko dwa stopnie: lektora i akolity[6]. Zmianę w tej materii przyniósł pontyfikat papieża Franciszka, który na mocy Motu Propiro ,,Antiquum ministerium” z 10 maja 2021 r. zmienił kanon 230 ust. 1 Kodeksu Prawa Kanonicznego, wprowadzając do życia Kościoła posługę katechisty. Ojciec święty podkreślił przy tym obecność tej posługi w Kościele od czasów apostolskich i wskazał, że głównym zadaniem tych sług będzie katechizowanie ludu[7]. Natomiast Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów wydała trzeciego grudnia br. dokument pod nazwą Lettera della Congregazione per il Culto Divino e la Disciplina dei Sacramenti ai Presidenti delle Conferenze dei Vescovi sul Rito di istituzione dei Catechisti. Na mocy tego tekstu dookreślono znaczenie posługi katechisty w życiu Kościoła. Można więc wypunktować kilka najważniejszych cech tego urzędu:

1. Świeckość i stałość – Stwierdzono, że posługę katechistatu będą przyjmowały osoby świeckie na stałe.
2. Stabilność – Stwierdzono, że posługa katechistatu nie jest przejściowym stopniem w drodze do jakiegoś innego urzędu, lecz tak, jak lektorat i akolitat, przyjmuje się ją na stałe, a nie przejściowo. Stąd wynika obrzęd ustanowienia.
3. Dwuwymiarowość – Stwierdzono, że posługa katechistatu może być udzielona tak tym, którzy podejmują pracę w apostolacie, jak i tym, którzy to zadanie będą wypełniali w innym, specyficznym wymiarze[8].

Dookreślono tutaj również zadania powierzone katechistom, są nimi m.in: troska o ubogich, wskazywanie wartości człowieka wedle wskazań Kościoła, pouczanie katechumenów o prawdach wiary, tajemnicach historii zbawienia, znaczenia Ewangelii w życiu człowieka oraz odmawianie nad kandydatami do chrztu mniejszych egzorcyzmów. Widać tutaj bardzo duże nawiązanie do dawnych święceń egzorcystatu w zadaniach katechistów.

Obrzęd przekazania urzędu

Wyżej już wspomniano co nieco o obrzędzie święceń egzorcystatu, gdyż zacytowano formę tej ceremonii. Jednak należy to nieco rozszerzyć, uwzględniając przy tym ryt ustanowienia do posługi katechistów. Obywa obrzędy mogą być sprawowane przez biskupa podczas Mszy św[9]. W trakcie tych ceremonii przekazuje się materię: księgę dla egzorcystów i krzyż dla katechistów[10]. Istotą obydwu rytów jest błogosławieństwo[11].

***

To krótkie przedstawienie posługi katechisty jako analogii i kontynuacji święceń egzorcystatu ukazuje, że posługa ta nie jest niczym nowym. Papież Franciszek, poszukując posług w zadaniach, które stawia życie (to jest bowiem nadrzędne przeznaczenie urzędów niższych), znalazł lukę dotyczącą katechezy. Zespół posoborowego ,,Concilium” zauważał już taką potrzebę, lecz zadania wyżej prezentowane złączył z posługą lektora. Obecny papież pragnął je na tyle wyróżnić, że odłączył je z posługi lektora i stworzył z nich nową posługę pod kątem nazewnictwa, lecz pod kątem znaczenia i chronologii jest to dawne święcenie egzorcystatu, które przeżywa właśnie swoje odnowienie.

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. Catechismus de Tonsura et obligationibus status ecclesiastici ad usum juniorum ecclesiasticorum. Wyd. II. Mechliniæ: 1822.
2. Greshake G.: Być kapłanem dzisiaj. Przekł. Szymon W. Kraków: Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów ,,W drodze”, 2010.
3. PawełVI: Motu Proprio ,,Ministeria Quaedam”. W: AAS, LXIV, s. 529-534, dz. 15. VIII. 1972.
4. Pontificale Romanum. Editio typica. Libreria Editrice Vaticana, 1961-1962.
5. Rittner E.: Prawo Kościelne Katolickie. I. Lwów: 1878.
6. Ritus De Institutione Catechistarum a cura della Congregazione per il Culto Divino e la Discipilna dei Sacramenti. Vatican: 2021.
7. Sobór Trydencki (1545-1563): Posługa egzorcysty. W: ,,Dokumenty Soborów Powszechnych”. T IV. Opr. Baron A., Piteras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004 (s. 673).
8. Statuta Ecclesiae Antiqua.
9. Vogel C.: Le Pontifical Romano-Germanique du dixiėme siėcle. Le Texte I. Vaticano: Biblioteca Apostolica Vaticana, 1963.

Netografia:

1. Franciszek: List Apostolski Motu Proprio ,,Antiquum ministerium”. Rzym: 2021. W: ,,Vatican” [online] https://www.vatican.va/content/francesco/pl/motu_proprio/documents/papa-francesco-motu-proprio-20210510_antiquum-ministerium.html, [dostęp: 03.06.2021].
2. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Lettera della Congregazione per il Culto Divino e la Disciplina dei Sacramenti ai Presidenti delle Conferenze dei Vescovi sul Rito di istituzione dei Catechisti. Vatican: 2021. W: https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettin-o/pubblico/2021/12/13/0845/01773.html#en, [dostęp: 14.12.2021].

[1] Zob. Pontificale Romanum. Editio typica. Libreria Editrice Vaticana, 1961-1962, s. 28.

[2] Zob. Statuta Ecclesiae Antiqua, VII.

[3] Zob. Catechismus de Tonsura et obligationibus status ecclesiastici ad usum juniorum ecclesiasticorum. Wyd. II. Mechliniæ: 1822, s. 41; Vogel C.: Le Pontifical Romano-Germanique du dixiėme siėcle. Le Texte I. Vaticano: Biblioteca Apostolica Vaticana, 1963, s. 12-13.

[4] To pierwsze oczywiście w wymiarze pozaliturgicznym. Zob. Sobór Trydencki (1545-1563): Posługa egzorcysty. W: ,,Dokumenty Soborów Powszechnych”. T IV. Opr. Baron A., Piteras H. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004, s. 673.

[5] Zob. Greshake G.: Być kapłanem dzisiaj. Przekł. Szymon W. Kraków: Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów ,,W drodze”, 2010, s. 229.

[6] Zob. Paweł VI: Motu Proprio ,,Ministeria Quaedam”. W: AAS, LXIV, s. 529-534, dz. 15. VIII. 1972.

[7] Zob. Franciszek: List Apostolski Motu Proprio ,,Antiquum ministerium”. Rzym: 2021, nr 1. 5. W: ,,Vatican” [online] https://www.vatican.va/content/francesco/pl/motu_proprio/documents/papa-francesco-motu-proprio-20210510_antiquum-ministerium.html, [dostęp: 03.06.2021].

[8] Zob. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Lettera della Congregazione per il Culto Divino e la Disciplina dei Sacramenti ai Presidenti delle Conferenze dei Vescovi sul Rito di istituzione dei Catechisti. Vatican: 2021, nr 1-10. W: https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2021/12/13/0845/01773.html#en, [dostęp: 14.12.2021].

[9] Zob. Rittner E.: Prawo Kościelne Katolickie. T. I. Lwów: 1878, s. 103-104; Ritus De Institutione Catechistarum a cura della Congregazione per il Culto Divino e la Discipilna dei Sacramenti. Vatican: 2021, nr 1. Katechistat także podczas nabożeństwa słowa Bożego.

[10] Zob. Pontificale Romanum. Editio typica. Libreria Editrice Vaticana, 1961-1962, s. 28; Ritus De Institutione Catechistarum a cura della Congregazione per il Culto Divino e la Discipilna dei Sacramenti. Vatican: 2021, nr 9.

[11] Zob. Pontificale Romanum. Editio typica. Libreria Editrice Vaticana, 1961-1962, s. 28-29; Ritus De Institutione Catechistarum a cura della Congregazione per il Culto Divino e la Discipilna dei Sacramenti. Vatican: 2021, nr 8.