Założenia soborowej odnowy liturgicznej – Aspekt sakramentów

Jan XXIII (†1963), który zwołał Sobór Watykański II (1962-1965), rzekł raz, iż Kościół jest strukturą, która nieustannie się odnawia[1]. Naturalnie dotyczy to również tego, czym Kościół żyje – świętej liturgii. Święta Kongregacja Świętego Oficjum w schemacie przygotowującym sobór, wskazała, że jedną z naglących kwestii jest pochylenie się właśnie nad świętymi obrzędami Kościoła[2]. Nie ma w tym nic dziwnego, wszak wielu biskupów – przynajmniej od połowy XX w. – wnosiło o to, aby skierować większą uwagę na to, czym liturgia jest[3].

1. Kontekst

Sam fakt, że poruszono ten temat akurat w XX w. jest bardzo interesujący i warto sobie uzmysłowić, że nie doprowadziły do tego jedynie przemyślenia pasterzy Kościoła nad ideę kultu Bożego, ale raczej wpłynęły na to osiągnięcia naukowe XIX i XX w., które to właśnie stały się przyczyną rozpoczęcia wzmożonej refleksji nad świętymi ceremoniami, która stała się udziałem duchownych i świeckich, uczonych Kościoła[4].  Zaproponowanie odnowy liturgicznej, o których zasadach wspominała soborowa Konstytucja o Liturgii Świętej, było o tyle ważne, o ile po raz pierwszy w historii podjęto się próby stworzenia kompletnego dokumentu, tak szeroko traktującego o kulcie Bożym, iż rozdziały dotyczące odnowy pewnych ceremonii zostały poprzedzone wstępem teologicznym. Ostateczne przyjęcie tego dokumentu, dokonane pod koniec 1963 r. na auli soborowej, zostało uczynione prawie stuprocentową aprobatą ojców[5]. Zatwierdzenie tego tekstu dokładnie czterysta lat po zakończeniu obrad Soboru Trydenckiego (1545-1563), było interpretowane jako ponowna chęć spieszenia z pomocą ludowi, niekoniecznie rozumiejącemu już to, w czym uczestniczy[6]. Rozpoczęcie obrad soborowych od podjęcia tematu liturgii dokonało się ze względu na to, że w niej upatrywano ożywienie pobożności ludowej wśród wiernych[7]. Ogólna odnowa Kościoła nie mogła się także odbywać bez ingerencji w liturgii, ponieważ Kościół i kult są ze sobą mocno związane[8].

2. Ogólne założenia odnowy liturgicznej

Reforma postulowana przez zgromadzenie soborowe wskazywała na zasadnicze zmiany, odzwierciedlające się jednak w drobnym poprawieniu obrzędów[9]. Tym, co stało u podstaw wydania tego dokumentu była chęć ukazania liturgii jako sposobu modlitwy, a nie tylko zbioru starych przepisów, które trzeba było wiernie odtworzyć[10]. W tym celu pierwszych trzynaście artykułów soborowej Konstytucji o Liturgii Świętej traktowało o teologicznym aspekcie liturgii (por. KL, art. 1-13). Żeby jednak lud mógł ten go dobrze dostrzec i sobie przyswoić, postulowano wdrożyć w życie formację kleru, który z kolei miał wychowywać lud do owocniejszego brania udziału w ceremoniach Kościoła (por. KL, art. 14). Być może dlatego wiele zmian wprowadzało dezorientację, iż były one implementowane w pośpiechu, bez zwracania uwagi na to, że dzieło katechezy dopiero kiełkowało[11]. Trafne są tu następujące słowa:

„Celem reformy liturgii w duchu Konstytucji o liturgii nie były jedynie zmiany obrzędów i tekstów, lecz taka formacja wiernych i takie działanie pastoralne, aby liturgia święta była <<szczytem i źródłem>> katechezy, działalności formacyjnej całego Kościoła i całego życia chrześcijańskiego”[12].

Cała odnowa liturgiczna rozumiana jako poprawienie ksiąg liturgicznych miała mieć na celu tylko i wyłącznie to, aby obrzędy jaśniej wyrażały swoją istotę, dzięki czemu stałyby się bliższe ludowi (por. KL, art. 21). W tym celu polecono podjęcie badań teologicznych, historycznych oraz pastoralnych nad proponowanymi zmianami (por. Kl, art. 23). W ten sposób chciano wykluczyć wszelkie sprzeczności między podejmowaną odnową a tradycją liturgiczną i nauką Kościoła, by odkryć elementy doktrynalne tkwiące w konkretnych obrzędach (studia teologiczne); pragnięto dotrzeć do źródeł poszczególnych ceremonii, poznając ich pierwotną formę i jej ewolucję (studia historyczne); chciano pochylić się nad aspektem uczestnictwa wiernych w poszczególnych ceremoniach (studia pastoralne)[13]. Zachowując hierarchiczną strukturę celebracji, postulowano włączenie wiernych w święte czynności, poprzez: aklamacje, odpowiedzi, psalmy, antyfony, pieśni, gesty, poszczególne czynności i milczenie (KL, art. 29-31). Uczyniono przy tym zadość temu, o czym dyskutowano w Watykanie już w czasach papieża Benedykta XV (†1922)[14]. Chciano bowiem uczynić celebrację bardziej wspólnotową, traktując liturgię z udziałem ludu za formę normatywną świętej ceremonii (por. KL, art. 27)[15]. Żeby jednak wśród wspólnoty nie było podziałów, zdecydowano się opuścić zwyczaje wyróżniania poszczególnych osób w liturgii, co jednak nie dotyczyło władzy świeckiej i duchowieństwa (por. KL, art. 32).

Liturgia, jak już wspomniano, miała być celebracją szlachetnie prostą (por. KL, art. 34). Dostrzegano bowiem, że liturgia przed 1965 r. była przeładowana liczbą gestów:

„W czasie Mszy, która trwała trzydzieści minut, celebrans zobowiązany był <<przyklękać co dwie minuty, czynić znak krzyża co trzydzieści pięć sekund i całować ołtarz co trzy minuty. W sumie szesnaście przyklęknięć, pięćdziesiąt dwa znaki krzyża i pocałunki ołtarza. Co było nie tak? To pytanie pozostaje bez odpowiedzi>>”[16].

Chciano więc uprosić nieco celebrację, tak aby lud mógł z łatwością dostrzec, co jest istotą obrzędu, a co jest elementem mu towarzyszącym. To principium sprawiło, że polecono głosić katechezy liturgiczne, przywrócić homilię, wprowadzić pouczenia do liturgii i odczytywać lepiej dobrane teksty czytań mszalnych (por. KL, art. 35). Ubolewano nad tym, że w dawnej liturgii nie odczytywano wcale opisu życia Chrystusa w Kafarnaum, fragment arcykapłańskiej modlitwy Chrystusa był obecny tylko w Mszy o jedność, zaś opis wskrzeszenia Łazarza był odczytywany tylko w dniu powszednim[17]. Żeby jednak nowy dobór tekstów był dla ludu zrozumiały, wskazano na możliwość odejścia od łaciny w pouczeniach, czytaniach, niektórych modlitwach oraz śpiewach (por. KL, art. 36). Tłumaczenia miały być przygotowywane przez Konferencje Episkopatów, które winny przy tym korzystać z pomocy członków komisji liturgicznej, sztuki sakralnej i muzycznej, postulowanych do powołania przez Ojców soborowych (por. KL, art. 43-46). Tam, gdzie takie komisje by nie powstały, wskazywano na ryzyko niepowodzenia implementacji reformy posoborowej[18].

3. Odnowa poszczególnych sakramentów

Reforma Mszy św. miała polegać na uproszczeniu obrzędów i przywrócenia do niej tych ceremonii, które zostały w ciągu wieków niesłusznie porzucone (por. KL, art. 50). Dlatego postulowano wprowadzenie na nowo w ramy liturgii homilii oraz modlitwy powszechnej (por. 52-53). Te dwie części miały się stać obowiązkowe w niedziele i święta nakazane, gdy celebrowano Mszę św. z udziałem ludu. Naturalnie więc chciano odnowy liturgii słowa, której czytania biblijne – jak wspominano wyżej – powinny były zostać lepiej dobrane (por. KL, art. 51). W tych obrzędach miano się posługiwać językiem narodowym (por. KL, art. 54). Ponadto chciano rozszerzyć praktykę udzielania Komunii św. pod obiema postaciami na więcej przypadków, czyniąc podobnie z koncelebracją (por. KL, art. 55-56). W kwestii Komunii św. polecono także komunikować komunikantami, które były konsekrowane podczas konkretnej Mszy św. (por. KL, art. 55). W sposób szczególny miałoby się to uwidaczniać wtedy, gdy w liturgii występowałaby procesja z darami[19].

W aspekcie sakramentu chrztu św. stwierdzono, że powinien być przywrócony kilkustopniowy katechumenat dorosłych (por. KL, art. 66). Miał on dzielić się na trzy etapy: wprowadzenie, nadanie modlitwy Pańskiej oraz wyznanie wiary z celebracją chrztu[20]. Chciano także poprawić chrzest dorosłych i umieścić nowy formularz Mszy św. obrzędowej, dostosowanej do dorosłych przyjmujących sakrament (por. KL, art. 66). Argumentowano to tym, że pożądanym byłoby usunięcie w obrzędzie chrztu dorosłych: drugiego zapytania o imię, drugiego i trzeciego egzorcyzmu, pierwszego wyrzeczenia i pierwszego wyznania wiary oraz egzorcyzmu „wyjdź duchu nieczysty”. Natomiast sugestia utworzenia nowego formularza Mszy św. powstała na bazie praktyki udzielania chrztu dorosłym poza Wigilią Paschalną, kiedy chrzczono poza liturgią mszalną. W takim wypadku po chrzcie mianoby sprawować Mszę św. w intencji ochrzczonego ze specjalnego formularza[21]. Wyrażono również pragnienie odnowy chrztu dzieci, gdyż dawniej obydwa obrzędy chrztu (dla dzieci i dla dorosłych) niezbyt bardzo różniły się od siebie (por. KL, art. 67). Wskazano na potrzebę utworzenia krótszego obrzędu chrztu św. dla katechistów w krajach misyjnych (por. KL, art. 68). Pragnięto też zmienić obrzędy uzupełniające chrzest dziecka i postulowano wprowadzenie możliwości błogosławienia wody chrzcielnej poza Wigilią Paschalną i Okresem Wielkiej Nocy (por. KL, art. 69-70).

Odnowa sakramentu bierzmowania miała się opierać na włączeniu tego obrzędu w ramy Mszy św., a także dołączenia do jego celebracji odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych (por. KL, art. 71). Chodziło tu o wprowadzenie praktyki wspólnotowego celebrowania sakramentów, a także o przedstawienie powiązania między chrztem, Eucharystią a bierzmowaniem[22].

Sakrament pokuty i pojednania miał zostać odnowiony poprzez dobranie innych, bardziej odpowiednich formuł i obrzędów (por. KL, art. 72).

W aspekcie namaszczenia chorych opowiedziano się za stworzeniem obrzędu, który wieńczyłby się Wiatykiem (por. KL, 73-74). Jednocześnie wskazano na potrzebę zmniejszenia namaszczeń (por. KL, art. 75). Trzeba tu wszakże pamiętać, że ówczesny Kodeks Prawa Kanonicznego w niektórych przypadkach zezwalał na opuszczenie niektórych namaszczeń[23].

Sakrament święceń miał zostać opracowany na nowo, zawierając w sobie m.in. wzmiankę o tym, że podczas konsekracji biskupiej ręce na głowę elekta mogli nakładać wszyscy obecni biskupi (por. KL, art. 76).

Na temat obrzędów sakramentu małżeństwa orzeczono, że winny być one poprawione i wzbogacone o formuły podkreślające zadania i obowiązki małżeńskie. Sam zaś obrzęd miał zostać dołączony do obrzędów mszalnych (por. KL, art. 77).

***

Soborowa odnowa liturgiczna pojmowała reformę przede wszystkim w aspekcie duszpasterskim[24]. Powyższe omówienie kilku artykułów soborowej Konstytucji, których całościowe przybliżenie staje się przedmiotem innych tekstów, miało na celu ukazanie założeń soborowej odnowy liturgicznej sakramentów Kościoła, gdyż to na ich temat – w przeważającej większości – powstawały różne przepisy w roku 1965 r.

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. A. Bugnini: The reform of the liturgy, 1948-1975. Trans. J. M. O’Connel. Collegeville: 1990.
2. A. Haenggi: The Liturgical Education of the Clergy. W: CCI. Ed. A. Bugnini, C. Braga. New York: 1965 (s. 79-82).
3. A. Klawek: Zmiany liturgiczne w świetle historii. W: RBL. R. XVIII. Nr 5. 1965 (s. 273-279).
4. A. Roche: The Roman Missal of Saint Paul VI. A witness to unchanging faith and uninterrupted tradition. W: Not. Vol. LVI. Roma: 2020 (s.248-258).
5. C. Krakowiak: Odnowa liturgii w świetle Instrukcji wykonawczych do „Sacrosanctum Concilium”. Lublin: 2021.
6. H. Pesch: Das Zweite Vatikanische Konzil. Vorgeschichte Verlauf-Ergebnisse Nachgeschischte. Würzburg: 1994.
7. H. Rennings: Aus Treue zur Tradition: reform der Liturgie. W: LSM. Hg. F. Henrich. Würzburg: 1968 (s. 145-161).
8. Ioannes XXIII: Ad moderatores iuventutis italicæ Actionis Catholicæ. Roma: 1959 (ACV, I/1, 10).

9. I. Onatibia: The Sacraments of Christian Initation. W: CCI. Ed. A. Bugnini, C. Braga. New York: 1965 (s. 165-174).
   J. Mejia: The Promotion of Pastoral Liturgical Action. W: W: CCI. Ed. A. Bugnini, C. Braga. New York: 1965 (s. 126-128).

10. K. Richter: Liturgical Reform as the Means for Church Renewal. W: ML. Ed. A. A. Häussling. Collegeville: 1994 (s. 119-144).
11. M. Kunzler: Liturgia Kościoła. Przekł. L. Balter. Poznań: 1999.
12. Paulus VI: Litteræ Encyclicæ ad Venerabiles Fratres Patriarchas, Primates, Archiepiscopos, Episcopos aliosque locorum Ordinarios, pacem et communionem cum Apostolica Sede habentes, atque ad Clerum et Christifideles totus Orbis Catholici: de doctrina et cultu SS. Eucharistiæ. Roma: 1965 (AAS, LVII, 753-774).
    R. K. Seasoltz: New liturgy, new laws. Collegeville: 1980.
13. Sacra Congregatio S. Officii: Schema pro Concilio Oecumenico. Roma: 1960 (ACV, I/3, 1-17).
14. Secretaria Status: Epistola ad P. M. Marcet, OSB, Montis Serrati abbatem, occasione Congressus liturgici. Roma: 1915 (DP, I, 52).
15. S. Famoso: The General Norms for Liturgical Reformation. W: CCI. Ed. A. Bugnini, C. Braga. New York: 1965 (s. 83-87).
16. T. Shnitzler: Communion. Communion under Both Species. W: CCI. Ed. Bugnini A., Braga C. New York: 1965 (s. 142-143).
17. T. Schnitzler: The Revision of the Order of the Mass. W: CCI. Ed. A. Bugnini, C. Braga. New York: 1965 (s. 137-139).

[1] Zob. Ioannes XXIII: Ad moderatores iuventutis italicæ Actionis Catholicæ. Roma: 1959 (ACV, I/1, 10).

[2] Zob. Sacra Congregatio S. Officii: Schema pro Concilio Oecumenico. Roma: 1960, art. IV, 3 (ACV, I/3, 14).

[3] Zob. R. K. Seasoltz: New liturgy, new laws. Collegeville: 1980, s. 17.

[4] Zob. A. Roche: The Roman Missal of Saint Paul VI. A witness to unchanging faith and uninterrupted tradition. W: Not. Vol. LVI. Roma: 2020, s. 248.

[5] Przeciwko były jedynie cztery osoby. Zob. H. Pesch: Das Zweite Vatikanische Konzil. Vorgeschichte Verlauf-Ergebnisse Nachgeschischte. Würzburg: 1994, s. 119.

[6] Zob. T. Schnitzler: The Revision of the Order of the Mass. W: CCI. Ed. A. Bugnini, C. Braga. New York: 1965,
s. 137.

[7] Zob. Paulus VI: Litteræ Encyclicæ ad Venerabiles Fratres Patriarchas, Primates, Archiepiscopos, Episcopos aliosque locorum Ordinarios, pacem et communionem cum Apostolica Sede habentes, atque ad Clerum et Christifideles totus Orbis Catholici: de doctrina et cultu SS. Eucharistiæ. Roma: 1965 (AAS, LVII, 754).

[8] Zob. H. Rennings: Aus Treue zur Tradition: reform der Liturgie. W: LSM. Hg. F. Henrich. Würzburg: 1968, s. 156.

[9] Zob. Tamże, s. 173.

[10] Zob. A. Haenggi: The Liturgical Education of the Clergy. W: CCI. Ed. A. Bugnini, C. Braga. New York: 1965, s. 81.

[11] Zob. A. Bugnini: The reform of the liturgy, 1948-1975. Trans. J. M. O’Connel. Collegeville: 1990, s. 56.

[12] Zob. C. Krakowiak: Odnowa liturgii w świetle Instrukcji wykonawczych do „Sacrosanctum Concilium”. Lublin: 2021, s. 16.

[13] Zob. S. Famoso: The General Norms for Liturgical Reformation. W: CCI. Ed. A. Bugnini, C. Braga. New York: 1965, s. 87.

[14] Secretaria Status: Epistola ad P. M. Marcet, OSB, Montis Serrati abbatem, occasione Congressus liturgici. Roma: 1915 (DP, I, 52).

[15] Zob. M. Kunzler: Liturgia Kościoła. Przekł. L. Balter. Poznań: 1999, s. 312..

[16] K. Richter: Liturgical Reform as the Means for Church Renewal. W: ML. Ed. A. A. Häussling. Collegeville: 1994, s. 128 (tłum. własne).

[17] Zob. T. Schnitzler: The Readings in Mass. W: CCI. Ed. A. Bugnini, C. Braga. New York: 1965, s. 139.

[18] Zob. J. Mejia: The Promotion of Pastoral Liturgical Action. W: W: CCI. Ed. A. Bugnini, C. Braga. New York: 1965, s. 127.

[19] Zob. T. Schnitzler: Communion. Communion under Both Species. W: CCI. Ed. A. Bugnini, C. Braga. New York: 1965, s. 143.

[20] Zob. I. Onatibia: The Sacraments of Christian Initation. W: CCI. Ed. A. Bugnini, C. Braga. New York: 1965, s. 169.

[21] Zob. Tamże, s. 170.

[22] Zob. Tamże, s. 173.

[23] Zob. CIC/17, can. 1925.

[24] Zob. Ch. Rossi: The Other Sacraments and the Sacramentals. Introduction. W: CCI. Ed. A. Bugnini, C. Braga. New York: 1965, s. 162.

situs toto jacktoto toto togel link slot link slot toto slot situs toto jacktoto situs toto link slot gacor situs toto toto togel situs toto jacktoto situs toto toto togel toto slot link togel toto togel jacktoto situs togel link slot