Rodzaje szat liturgicznych w rycie ormiańskim
Szaty liturgiczne w rycie ormiańskim przypominają te używane w innych rytach wschodnich, lecz także w rycie rzymskim. Istnieją pewne różnice pomiędzy wariantem prawosławnym orientalnym (dochalcedońskim/miafizyckim/apostolskim), a katolickim. Wchodząc w linki podane w bibliografii, Czytelnik może zobaczyć zdjęcia omawianych tu szat. Artykuł ma za zadnie wprowadzić w tę tematykę i z pewnością jej nie wyczerpuje.
Banageh (enkolpion/engolpion)
Medalion hierarchy noszony na klatce piersiowej, znany także z innych rytów wschodnich. W rycie ormiańskim przedstawia Bogurodzicę z Dzieciątkiem Jezus – w rycie bizantyjskim ta odmiana engolpionu to panagia.
Kto nosi: biskup
Emiporon (omoforion)
Odpowiednik zachodniego paliusza i bizantyjskiego omoforionu. Zakładany na Boską Liturgię. To długa, bogato zdobiona wstęga, zakładana na ramiona, składająca się z dwóch części: wokół szyi oraz opadające z przodu do kostek. Ma wyhaftowane 4 krzyże: na obydwu ramiona, na plecach oraz na dłuższej, przedniej części. Symbolizuje władzę.
Kto nosi: biskup
Hoghatap
Pantofle z materiału, haftowane. Zakładane do części ołtarzowej, gdyż nie powinno się do Świętego Świętych wchodzić w zwykły obuwiu. Nawiązuje także do 13. wersetu psalmu 91(90): Będziesz stąpał po wężach i żmijach, a lwa i smoka będziesz mógł podeptać.
Kto nosi: wszyscy posługujący w części ołtarzowej
Gonker (konk’er)
Bizantyjskim odpowiednikiem jest palica, syriackim sakro, zaś koptyjskim sakr. kawałek materiału w kształcie rombu z haftami.
Kto nosi: patriarcha, katolikos
Kavazan Hovagan (Gavazan Hovagan)
Pastorał z metalu lub drewna. Przypomina laskę pasterską, czasem zwieńczona gałką z krzyżem. Szczególną formą jest asa, czyli pastorał używany poza nabożeństwami, adekwatny do tych z innych rytów wschodnich: to laska zwieńczona gałką z metalu lub materiałów szlachetnych. Symbolizuje władzę pasterską nad daną owczarnią-wiernymi.
Kto nosi: biskup
Kavazan Vartabedagan (Gavazan Vartabedagan)
Pastorał znany z innych rytów wschodnich: zwieńczony głowami dwóch wężów. Dodatkowo pastorał dla protoarchimandryty (dzajragujn wardapet) zawiera pomiędzy tymi głowami krzyż. Pastorał bywa też w formie krzyża tau – podobnie jak w innych wschodnich wspólnotach. Oznacza autorytet nauczania.
Kto nosi: wartaped (wardapet/archimandryta); okazyjnie biskup
Khouyr
Mitra. Wygląda właściwie identycznie, jak łacińska.
Kto nosi: biskup
Kodi (goti)
Pas zakładany na oorar, tj. stułę, tego samego koloru, co ona. Z ozdobną sprzączką. Symbolizuje siłę wiary oraz kapłańską władzę związywania i rozwiązywania.
Kto nosi: prezbiter, biskup
Lanchakhach
Krzyż pektoralny. Patriarcha czy katolikos może nosić dwugłowego orła, co wskazuje na władzę.
Kto nosi: prezbiter (jeśli został nim nagrodzony), biskup
Madani
Pierścień z kamieniem szlachetnym. Symbolizuje władzę, niegdyś służył także jako pieczęć. U Ormian apostolskich (prawosławnych orientalnych/dochalcedońskich) biskup nosi go na prawym małym palcu, zaś katolikos czy patriarcha na prawym serdecznym palcu; z kolei katoliccy zawsze noszą na palcu serdecznym prawej dłoni, niezależnie od tytułu.
Kto nosi: biskup
Oorar (urar/ourar)
Stuła diakońsa. To wąski pas przerzucony przez lewe ramię, zwisa do kostek z przodu i z tyłu. Prawo do takiej stuły może też dostać osoba ze święcenia niższymi.
Kto nosi: tbir/debir (osoba ze święcenia niższymi), diakon, diakonisa (diakonisy występują tylko w Cerkwi apostolskiej – tj. ormiańskiej prawosławnej orientalnej/miafizyckiej)
Pakegh
Czarna, cylindryczna czapka, ze spiczastym zakończeniem. Zakładana poza Boską Liturgią. Istnieje też wariant bez spiczastego zakończenia, koloru fioletowego.
Kto nosi: diakon, prezbiter, biskup
Pazban (bazpan/hazpan)
Narękawniki, w tym samym kolorze co pas i stuła, nakładane na przedramiona, na albę – podobnie, jak w innych rytach wschodnich. Symbolizują czystość moralną oraz ciężką pracę wymaganą w służbie Pańskiej.
Kto nosi: prezbiter, biskup
Pilon (felonion)
Właściwie to odmiana shoorchar (kapy), bo ma taki sam kształt. Czarny na dni postne, fioletowy na pozostałe. Zakładany na różne nabożeństwa.
Kto nosi: prezbiter (jeśli został nim nagrodzony), biskup
Poroorar
Stuła prezbitera/biskupa podobna do tych w pozostałych rytach wschodnich. Bardzo szeroki, bogato zdobiony pas przekładany przez szyję – czasem mogą to być dwa pasy ściśle ze sobą zszyte. Jeden kolor dominuje, różny zależnie od okazji. Symbolizuje służbę i pokorę.
Kto nosi: prezbiter, biskup
Saghavard
Korona wykonana z jedwabiu lub aksamitu, gdzie dwanaście łuków łączy się na czubku, który zwieńczony jest krzyżem. W takim samym kolorze jak kapa, stuła, pas, kołnierz. Symbolizuje wybawienie z niewoli sił nieczystych i wskazuje na królewskość Chrystusa, Którego obrazuje kapłan. Diakoni raz w roku zakładają korony – w dzień pierwszego męczennika i protodiakona Stefana (Szczepana).
Kto nosi: prezbiter
Shabig (shapik)
Biała tunika sięgająca kostek, z nielicznymi guzikami, odpowiednik zachodniej alby i bizantyjski sticharionu. Zakładana na czas sprawowania Boskiej Liturgii. Symbolizuje czystość nowoochrzczonego i radość ducha, z którą kapłan powinien przystępować do Stołu Pańskiego. Osoby ze święcenia niższymi, subdiakoni i diakoni noszą shabig w różnych kolorach – np. niebieski ze złotymi czy białymi zdobieniami, czerwony etc.
Kto nosi: tbir/debir (osoba ze święceniami niższymi), diakon, diakonisa, prezbiter, biskup
Shoorchar (shourchar)
Odpowiednik kapy i ornatu w rycie łacińskim, zaś felonionu w rycie bizantyjskim. W kolorze adekwatnym do stuły, pasa i kołnierza. Bogato zdobiona, ze sprzączką spinającą dwa kawałki materiału pod szyją.
Kto nosi: prezbiter, biskup
Tashginag
Biały ręcznik wkładany za pas z lewej strony. Oznacza posługę sakramentalną i wobec ludzi. Wskazuje także na czystość. Kapłan używa go do wytarcia rąk, a także Kielicha Eucharystycznego.
Kto nosi: prezbiter, biskup
Vagas (vakas)
Sztywny kołnierz w kolorze takim samym, jak shourchar, tj. kapa. Za widoczną częścią jest lniany materiał ze wstążkami, które się związuje, by kołnierz był stabilny. Symbol jarzma Chrystusowego a także przypomnienie kapłanowi, że w trakcie swej służby ma być skupiony na Bożej rzeczywistości, i nie rozglądać się na boki, w ten sposób rozpraszając się.
Kto nosi: prezbiter, biskup
Veghar
Charakterystyczny czarny kaptur z wysokim, spiczastym końcem. Katolikos wszystkich Ormian na jego przedzie ma dodatkowo krzyż. Oznacza pokorę i wyrzeczenie się świata doczesnego. Nakrycie głowy stanowi jeden z symboli Apostolskiego (prawosławnego orientalnego) Kościoła Ormiańskiego. Natomiast nie używają go ormiańscy katolicy – ani biskupi, ani celibatariusze, ani mechitaryści (ormiańskokatoliccy mnisi); hierarchowie uniccy nakładają kłobuk, charakterystyczny dla rytu bizantyjskiego. Jest on czarny; katolikos na przedzie ma też krzyż, i bywa, że jego kłobuk jest czerwony.
Warto tutaj dodać, że z kolei diakonisy – które obowiązuje celibat – noszą białe mantylki.
Kto nosi: mnich, hieromnich (mnich-kapłan), prezbiter-celibatariusz, biskup
Verargoo
Sutanna, koloru czarnego, z szerokimi rękawami, bez zaznaczonej talii. Przypomina bizantyjską riasę. Ormianie katoliccy noszą też łacińskie sutanny.
Kto nosi: wszyscy członkowie kleru
Dominika Kovačević-Younes
Bibliografia:
- AC202 #03 – Vestments, an explanation, https://www.youtube.com/watch?v=C-ylaBQLVsA [15.11.2024].
- Church vestments, https://armenianchurchsydney.org.au/learning/church-vestments/ [19.11.2024]
- Divine Liturgy, https://armenianchurch.org.uk/our-faith/worship-and-prayer/divine-liturgy/ [15.11.2024].
- Malachia Ormanian, tłum. G. Marcar Gregory, The Church of Armenia. Her history, doctrine, rule, discipline, liturgy, literature and existing condition, 1912.
- Strona Katolickiego Kościoła Ormiańskiego: https://armeniancatholic.org/ [15.11.2024].
- Strona ormiańskokatolickiego ordynariatu w Armenii, Gruzji, Rosji i Europie Wschodniej: https://armenianchurchco.com/en [15.11.2024].
- The Hierarchy of the Armenian Church, https://armenianchurch.ge/en/about-us/administrative-structure [19.11.2024].
- Vestments and vesting, https://www.sgarmenianchurch.org/vestments-and-vesting/ [19.11.2024]
