Ostatnim elementem liturgii słowa jest modlitwa powszechna (oratio universalis), w której wierni – członkowie mistycznego Ciała Chrystusa – proszą Boga o potrzebne łaski dla siebie i całego świata. Warto zatem zagłębić się w tę modlitwę, która z zasady powinna być głoszona przez wiernych.
Zdaniem dzisiejszych badaczy powstanie modlitwy powszechnej nastąpiło w Starym Testamencie, gdzie taką formę próśb wykorzystywano w trakcie nabożeństwa synagogalnego[1]. Ta forma oracji bardzo szybko przeszła do kultu chrześcijańskiego, o czym świadczą słowa św. Pawła (+64-67), skierowane do Tymoteusza (+80/97)[2]. Wykazują to także inne perykopy Pisma Świętego[3]. Modlitwa wiernych była zatem elementem wczesnego kultu chrześcijańskiego[4]. Widać to dobrze u Justyna (+155)[5]. Jednakże już wcześniej niektórzy autorzy chrześcijańscy wzmiankowali o jej istnieniu w ramach kultu chrześcijańskiego. Jako pierwszy uczynił to Klemens Rzymski (+97)[6]. Wierni modlili się wówczas za samych siebie[7]. Tutaj jest istotny drobny niuans – modlitwa wiernych była odmawiana za wiernych i przez wiernych, a więc katechumeni w czasach Justyna (+155) nie mogli brać w niej udziału[8]. Najprawdopodobniej nie była ona wówczas formalnie ustalona, to znaczy prośby były zapewne dostosowane do konkretnej sytuacji pod kątem tego, kto je wypowiadał. Dopiero później zaczęto ją upodobniać do wschodniej litanii i powierzano ją diakonowi. Zawsze jednak kapłan ją konkludował[9]. Zwyczaj odmawiania takiej modlitwy ustał w czasach pontyfikatu Grzegorza Wielkiego (+604). Wówczas poszczególne prośby były zanoszone na początku lub na końcu kazania, które oficjalnie nie było częścią liturgii. W Polsce przybrało to później formę wypominków[10]. W starej liturgii takie prośby zachowały się w gruncie rzeczy w celebracji Wielkiego Piątku. Natomiast wraz z ogłoszeniem przez Sobór Watykański II (1962-1965) Konstytucji o Liturgii Świętej ,,Sacrosanctum Concilium” w 1963 r., rozpoczęto pracować nad życzeniem Ojców odnośnie do przywrócenia tej modlitwy w każdej Mszy świętej[11]. Jak widać po dzisiejszych liturgiach, ich życzenie w całości weszło w życie.
Obecne prawodawstwo liturgiczne podkreśla, że prośby modlitwy powszechnej, której użycie jest fakultatywne, wygłasza się z ambony[12]. Może to czynić diakon lub ktoś inny[13]. Natomiast przewodniczy tej modlitwie kapłan celebrujący Mszę św. lub nabożeństwo słowa Bożego, który wygłasza wezwanie i konkluzje tej oracji z miejsca przewodniczenia[14]. Wezwania modlitwy wiernych powinny liczyć minimum cztery a maksimum sześć intencji[15].
Ogólny wygląd modlitwy powszechnej jest następujący: wstęp kapłański, wezwania z odpowiedziami wiernych (lub chwilą milczenia), modlitwa konkludująca[16]. Wezwania modlitwy powinny być z zasady śpiewane, chociaż mogą być czytane i powinny zawierać prośby za: Kościół; potrzeby narodu i świata; cierpiących; zgromadzonych[17]. Porządek ten może się jednak zmienić – uwzględniając specyfikę liturgii – w celebracji Mszy z udzieleniem jakiegoś sakramentu czy w trakcie liturgii pogrzebowej. Forma wezwań jest również istotna. Stąd należy w całej modlitwie używać jednego stylu: a. ,,Módlmy się za…, aby…”; b. ,,Módlmy się, aby…”; c. ,,Módlmy się za…”[18]. Pierwszy styl nazywa się kompletnym (a), drugi skróconym (b), a trzeci to forma najkrótsza (c). Wszystkie wezwania muszą być krótkie, bez pouczeń i dydaktyki oraz nie powinny mieć nadmiernej ilości próśb[19]. Natomiast odpowiedzi wiernych mogą być różne. Począwszy od najczęściej używanej aklamacji ,,Wysłuchaj nas, Panie”, poprzez chwilę milczenia czy dłuższą formułę błagalną, aż po zastosowanie chwili milczenia przed wygłoszeniem aklamacji[20].
Modlitwa powszechna jest dla wiernych bardzo ważna, gdyż jest ona przywilejem ochrzczonych, którzy na mocy nabytego na chrzcie kapłaństwa wspólnego, mogą składać Bogu prośby m.in. poprzez taką modlitwę. Modląc się w jednym z polskich kościołów, wierny łączy się w mistycznym Ciele Chrystusa z modlącą się osobą w Stanach Zjednoczonych, Chinach czy w Norwegii. Modlitwa ta posiada ogromny zasięg, dlatego jest właśnie modlitwą wiernych za Kościół – ten lokalny i ten powszechny. Jeśli intencje tej oracji nie wykraczają poza ten wąski, lokalny obszar, to cała modlitwa jest zniekształcona[21]. Dlatego tak ważne jest uświadomienie sobie to, czym jest ta fakultatywna, ale jakże ważna modlitwa w czasie Mszy świętej i to w pewien sposób zostało uczynione w powyższym artykule, wieńczącym serię artykułów o liturgii słowa.
Dawid Makowski
Bibliografia:
- Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Poznań: Pallottinum, 2003.
- Kulbacki P.: Modlitwa powszechna jako modlitwa wiernych. W: ,,Roczniki liturgiczno-homiletyczne”. T. I. Nr 57. 2010 (s. 141-158).
- Kunzler M.: Liturgia Kościoła. Przekł. Balter L. Poznań: Pallottinum, 1999.
- Modlitwa powszechna. Katowice: 1970.
- Ogólne Wprowadzenie do Drugiego Wydania Lekcjonarza Mszalnego. Poznań: Pallottinum, 2011.
- Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006.
- Pałęcki W.: Pytanie o liturgię. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2015.
- Sinka T.: Zarys liturgiki. VII. Kraków: 2018.
- Sobór Watykański II (1962-1965): Konstytucja o liturgii świętej ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963 (s. 104-166).
Netografia:
- Justyn: W: ,,Brewiarz” [online] https://brewiarz.pl/indeksy/pokaz.php3?id=6&nr=279, [dostęp: 11.12.2021].
[1] Zob. Kulbacki P.: Modlitwa powszechna jako modlitwa wiernych. W: ,,Roczniki liturgiczno-homiletyczne”. T. I. Nr 57. 2010, s. 141.
[2] Zob. 1 Tm 2, 1-6.
[3] Zob. 1 P 5, 14; Rz 16, 16; 2 Kor 13, 12; 1 Tes 5, 25-26.
[4] Zob. Kulbacki P.: Modlitwa powszechna jako modlitwa wiernych. W: ,,Roczniki liturgiczno-homiletyczne”. T. I. Nr 57. 2010, s. 142.
[5] Zob. Justyn: Apologia. W: ,,Brewiarz” [online] https://brewiarz.pl/indeksy/pokaz.php3?id=6&nr=279, [dostęp: 11.12.2021].
[6] Zob. Sinka T.: Zarys liturgiki. Wyd. VII. Kraków: 2018, s. 206.
[7] Zob. Kunzler M.: Liturgia Kościoła. Przekł. Balter L. Poznań: Pallottinum, 1999, s. 346.
[8] Zob. Tamże, s. 347.
[9] Zob. Kulbacki P.: Modlitwa powszechna jako modlitwa wiernych. W: ,,Roczniki liturgiczno-homiletyczne”. T. I. Nr 57. 2010, s. 143.
[10] Zob. Pałęcki W.: Pytanie o liturgię. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2015, s. 100.
[11] Zob. Sobór Watykański II (1962-1965): Konstytucja o liturgii świętej ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963, nr 50.
[12] Zob. Ogólne Wprowadzenie do Drugiego Wydania Lekcjonarza Mszalnego. Poznań: Pallottinum, 2011, nr 30. Należy ją odmawiać w Mszy św. z ludem, a może zaniechać w liturgii bez ludu.
[13] Zob. Tamże.
[14] Zob. Tamże, nr 31.
[15] Zob. Modlitwa powszechna. Katowice: 1970, nr 14.
[16] Zob. Tamże, nr 6.
[17] Zob. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006, nr 70.
[18] Zob. Modlitwa powszechna. Katowice: 1970, nr 11-12.
[19] Zob. Tamże, nr 14.
[20] Zob. Tamże, nr 15.
[21] Zob. Driscoll J.: Co się wydarza podczas Mszy. Przekł. Nowakowska E. E. Wyd. II. Kraków: TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów, 2012, s. 105-106.