Źródła poznania prawa liturgicznego: Księgi liturgiczne

Prawodawca, mówiąc w kan. 2 KPK o przepisach liturgicznych, nie wspomina o księgach liturgicznych. Jednak, aby zrozumieć naturę przepisów liturgicznych, należy je odczytać we właściwym – to znaczy historycznym – kontekście. A z niego wynika, że już od średniowiecza teksty używane podczas sprawowania obrzędów liturgicznych oraz przepisy normujące przebieg celebracji zawarte były w specjalnych księgach kierujących się porządkiem kanonicznym. Kompilacja tak zwanych Ordines sprawiła, że w Kościele łacińskim zostały opracowane rytuał rzymski i pontyfikał rzymski, które zawierały normy liturgiczne określające sprawowanie obrzędów przez prezbiterów i biskupów. Te dwa dzieła potraktowane wspólnie stanowią zbiór przedmiotowych przepisów. Prócz nich za zbiory przepisów liturgicznych uznaje się również Mszał rzymski, Ceremoniał biskupi, Liturgię godzin, Kalendarz rzymski i Martyrologium rzymskie^[1].

Księgi liturgiczne, które stanowią zbiór tekstów obrzędowych i podają porządek ich celebrowania, są zatwierdzone przez kompetentną władzę kościelną, aby można było z nich korzystać przy sprawowaniu publicznego kultu Bożego. Należy je traktować także jako nieocenione źródło badań nad historią liturgii oraz tradycją życia chrześcijańskiego^[2]. Powinny być otaczane szczególnym szacunkiem, ponieważ zawierają znaki i symbole rzeczywistości nadprzyrodzonych. Dlatego też mają się odznaczać poważnym i pięknym wyglądem (OWMR 349)^[3].

Wydane po Soborze Watykańskim II księgi liturgiczne poprzedzone zostały wstępem [praenotanda] lub ogólnym wprowadzeniem [institutio generalis]. Zawierają one przede wszystkim treści teologiczne i pastoralne^[4]. Na strukturę tych ksiąg składają się teksty czytań, śpiewów i modlitw oraz wskazówki regulujące postawy, sposób zachowania, obrzędy, wybór i zastosowanie odpowiednich tekstów podczas sprawowania czynności liturgicznych. Te drugie określa się mianem rubryk, ponieważ drukowane są kolorem czerwonym. Znajdują się zarówno na początku danej księgi, jak również w środku tekstu. Obowiązują w prawie liturgicznym w takim samym wymiarze jak księgi, które je zawierają. W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że wypełniając kapłańską funkcję Jezusa Chrystusa, trzeba kierować się rubrykami, aby we właściwy sposób to czynić^[5]. Jednak, idąc za sugestią J. Paschera, który powiedział, że zwracanie uwagi na słowa drukowane w czerwonym kolorze nie powinno prowadzić do zapominania o czarnym, trzeba także starać się zrozumieć, co się w liturgii dokonuje. Ponieważ w tekstach i całej czynności liturgicznej kryją się większe postulaty, niż w rubrykach^[6]. Podobnie ten problem ujął J. Ratzinger, który stwierdził: Nie wystarczy trzymać się rubryk, czyli zewnętrznych reguł obrzędów, o wiele ważniejsze są nigryki, to znaczy wewnętrzne postulaty tego, co wydrukowano czarnymi czcionkami, czyli samego liturgicznego tekstu, który sam z siebie domaga się dwustronnych relacji słuchania i odpowiadania w modlitwach, aklamacjach i śpiewie^[7].

Do wydawania ksiąg liturgicznych – zgodnie z dyspozycją kan. 838 § 2 KPK – uprawniona jest jedynie najwyższa władza kościelna. Jest to wymóg, który ma zapewnić ich autentyczność. W tym celu Stolica Apostolska przygotowuje tak zwane wydanie typiczne. Za przygotowanie editio typica w wersji łacińskiej odpowiedzialna jest Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów. Do konferencji episkopatów należy natomiast opracowanie i zatwierdzenie przekładów ksiąg liturgicznych na języki narodowe, które z kolei wymagają obecnie – zgodnie z motu proprio Magnum Principium – potwierdzenia [confirmatio] Stolicy Apostolskiej (kan. 838 § 2–3 KPK)^[8]. Jednak – jak podkreśliła A. Słowikowska – nie można przy tym zapomnieć, że Stolica Swięta, na mocy listu okólnego Kongregacji Kultu Bożego z 25 października 1973 roku^[9], zastrzegła sobie prawo przygotowania tłumaczenia w każdym języku i zatwierdzenia go do użytku liturgicznego. Podobne prawo bezpośredniego zatwierdzania wszystkich przekładów formuł sakramentalnych zarezerwował sobie – w oparciu o konstytucję Divinae consortium natuare z 15 sierpnia 1971 roku^[10] – sam Biskup Rzymski^[11].

Obecnie używane w liturgii księgi są owocem reformy liturgicznej dokonanej w oparciu o postulaty Soboru Watykańskiego II, który nakazał jak najszybsze ich poprawienie (KL 25). Postanowiono, aby została wydana odpowiednia księga do sprawowania konkretnych obrzędów, przez co miały być docenione wszelkie czynności o charakterze liturgicznym. W ten oto sposób doprowadzono do odnowienia wszystkich istniejących dotychczas ksiąg^[12]. Oto one:

1. Pontyfikał rzymski:

• Ordo consecrationis virginum, editio typica, 1970,
• Ordo benedictionis Abbatis et Abbatissae, editio typica, 1970,
• Ordo benedicendi oleum catechumenorum ei infirmorum et conficiendi chrisma, editio typica, 1971,
• Ordo confirmationis, editio typica, 1971,
• De institutione Lectorum at Acolytorum, de admissione inter candidatos ad Diaconatum et Presbyteratum, de sacro caelibatu amplectendo, editio typica, 1972,
• Ritus ad deputandum ministrum extraordinarium sacrae Communionis distribuendae, editio typica, 1973,
• Ordo dedicationis ecclesiae et altaris, editio typica, 1977,
• Ordo coronandi imaginem Beatae Mariae Virginis, editio typica, 1981,
• De ordinatione Episcopi, presbyterorum et diaconorum, editio typica altera, 1990.

2. Rytuał rzymski:

• Ordo exsequiarum, editio typica, 1969,
• Ordo baptismi parvulorum, editio typica, 1969,
• Ordo professionis religiosae, editio typica, 1970,
• Ordo initiationis christianae adultorum, editio typica, 1972,
• Ordo unctionis infirmorum eorumque pastoralis curae, 1972,
• De sacra Communione et de cultu Mysterii eucharistici extra Missam, editio typica, 1973,
• Ordo penitentiae, editio typica, 1974,
• De benedictionibus, editio typica, 1984,
• Ordo celebrandi matrimonium, editio typica altera, 1990, De exorcismis et supplicationisbus quibusdam, 1999.

3. Mszał rzymski:

• Lectionarium Missalis Romani, editio typica, 1970,
• Ordo lectionum Missae, editio typica altera, 1981,
• Ordo cantus Missae, editio typica altera, 1986,
• Collectio Missarum de Beata Maria Virgine. Lectionarium pro Missis de Beata Maria Virgine, editio typica, 1986, Missale Romanum, editio typica tertia, 2002.

4. Ceremoniał biskupi:

• Ceremoniale Episcoporum, editio typica, reimpressio emendata, 2008.

5. Liturgia godzin:

• Ordo cantus Officii, editio typica, 1983,
• Liturgia horarum iuxta ritum romanum, editio typica altera, vol. I–IV, 1985.

6. Kalendarz rzymski:

• Calendarium romanum, editio typica, 1969.

7. Martyrologium rzymskie:

• Martyrologium romanum, editio typica altera, 2004^[13].

Spośród wymienionych powyżej ksiąg liturgicznych tłumaczenia na język polski doczekały się następujące:

1. Pontyfikał rzymski:

• Obrzęd konsekracji dziewic. Dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, Katowice 2001,
• Obrzędy błogosławieństwa olejów katechumenów i chorych oraz konsekracji krzyżma, Katowice 2016,
• Obrzędy ustanowienia lektorów i akolitów oraz przyjęcia kandydatów do diakonatu i prezbiteratu, Katowice 2014,
• Obrzędy sakramentu bierzmowania. Dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, wydanie II poprawione, Katowice 2005,
• Obrzędy poświęcenia kościoła i ołtarza. Dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, Katowice 2001,
• Obrzędy koronacji wizerunku Najświętszej Maryi Panny, Katowice 2004,
• Obrzęd święceń biskupa, prezbitrów i diakonów, Katowice 1999.

2. Rytuał rzymski:

• Obrzędy pogrzebu. Dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, wydanie II uzupełnione, Katowice 2005,
• Obrzędy chrztu dzieci. Dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, wydanie III zmienione, Katowice 2015, Obrzędy profesji zakonnej, Katowice 2015,
• Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych. Dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, Katowice 2009,
• Sakramenty chorych. Obrzędy i duszpasterstwo, wydanie II poprawione, Katowice 2004,
• Komunia Święta i kult tajemnicy eucharystycznej poza Mszą świętą. Dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, Katowice 2016,
• Obrzędy sakramentu pokuty. Dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, wydanie II, Katowice 2002,
• Obrzędy błogosławieństw. Dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, t. I–II, Katowice 2010,
• Obrzędy sakramentu małżeństwa. Dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, wydanie III, Katowice 2005, Egzorcyzmy i inne modlitwy błagalne, Katowice 2005.

3. Mszał rzymski:

• Lekcjonarz mszalny, t. I–V, wydanie II, Poznań 2015,
• Lekcjonarz mszalny, t. VI, wydanie II, Poznań 2004,
• Lekcjonarz mszalny, t. VII, Poznań 1977,
• Zbiór Mszy o Najświętszej Maryi Pannie, Poznań 1998, Mszał rzymski dla diecezji polskich, wydanie II, Poznań 2010.

4. Ceremoniał biskupi:

• Ceremoniał liturgicznej posługi biskupów, Katowice 2013.

5. Liturgia godzin:

• Liturgia godzin, t. I, wydanie II, Poznań 2006,
• Liturgia godzin, t. II, Poznań 1984,
• Liturgia godzin, t. III, Poznań 1987,
• Liturgia godzin, t. IV, Poznań 1988.

Ks. dr Marcin Kołodziej

 

[1] J. Otaduy, Comentario al can. 2, w: Comentario exegetico…, dz. cyt., s. 261; W. Wenz, art. cyt., s. 90–91.

[2] Księgi liturgiczne, w: Leksykon liturgii, dz. cyt., s. 700.

[3] A. Słowikowska, dz. cyt., s. 55.

[4] Prawo liturgiczne, w: Leksykon liturgii, dz. cyt., s. 1218.

[5] A. Słowikowska, dz. cyt., s. 55–56.

[6] J. Pascher, Eucharistia. Gestalt und Vollzug, Münster­Krailling 1947, s. 8.

[7] J. Ratzinger, Opera omnia, t. XI: Teologia liturgii. Sakramentalne podstawy życia chrześcijańskiego, K. Góźdź, M. Górecka (red.), tłum. W. Szymona, Lublin 2012, s. 338–339.

[8] Franciszek, List apostolski motu proprio Magnum Principium, „Anamnesis” 92 (2018), nr 1, s. 6.

[9] Sacra Congregatio pro Cultu Divino, Litterae circulares de normis servandis quoad liturgicos in vulgus edendos, illorum translatione in linguas peracta (25.10.1973), nr 104, AAS 66 (1974), s. 98–99.

[10] Paulus VI, Constitutio apostolica Divinae consortium naturae de saramento confirmationis (15.08.1971), AAS 63 (1971), s. 663.

[11] A. Słowikowska, dz. cyt., s. 56–57.

[12] B. Nadolski, dz. cyt., s. 350–351; A. Słowikowska, dz. cyt., s. 57.

[13] B. Nadolski, dz. cyt., s. 351­352; A. Słowikowska, dz. cyt., s. 57–59.

Prawo liturgiczne to ważny element naszych celebracji. Dlatego warto poznać jego źródła!

Ks. dr Marcin Kołodziej

KANONISTA

Więcej takich treści! jacktoto link slot situs toto toto slot situs toto situs toto link togel situs toto toto slot toto togel