Informacje z życia Kościoła: Dykasteria Nauki Wiary wydała notę na temat ważności sakramentów

Dokument rozpoczyna się od przykładów i motywacji – autor wspomina, że już w styczniu 2022 r. na zebraniu plenarnym Dykasterii zwrócono uwagę na nasilenie problemu stwierdzania nieważności sprawowanych sakramentów z powodu poważnych zmian w materii czy też formie – czasem nawet począwszy od chrztu, np.  „Ja ciebie chrzczę w imię Stwórcy…” albo „W imię twojego ojca i twojej matki… chrzcimy cię”, niestety niektórymi ofiarami tego procederu byli nawet księża. Dykasteria podkreśla, że takie manipulacje są zawsze niegodziwe i zasługują na karę, ponieważ taka własna twórczość może wyrządzić poważną szkodę Ludowi Bożemu. Podkreśla, że wierni mają prawo tak przyjąć sakramenty, jak zapewnia to Kościół, zgodnie z intencją Jezusa. Wskazuje także, że nie chodzi o kwestie czysto techniczne czy rygorystyczne a o wyrażenie pierwszeństwa Bożego działania i strzeżenie jedności Ciała Chrystusowego w postaci Kościoła w jego najświętszych gestach.

Dokument był zatwierdzony jednomyślnie przez Zgromadzenie plenarne 25 stycznia i przez papieża na audiencji 31 stycznia.

We wstępie podkreślają, że odkupieńcza moc gestów sakramentalnych zapewnia ciągłość historii zbawienia, że to realizacja komunii każdej osoby z Bogiem. Autor noty przypomina, że Dykasteria parę razy interweniowała w sprawie wątpliwości co do ważności sakramentów, niestety czasem odpowiadając, że były nieważne, że wiernych okradziono z „tajemnicy paschalnej sprawowanej w rytuale ustanowionym przez Kościół”, chociaż zdarzały się przypadki modyfikacji formuł „w dobrej wierze” szafarzy, często jednak było to efektem „subiektywnego dryfu i chęci manipulacji” oraz luki katechetycznej w kwestii wartości działania symbolicznego w Liturgii i sakramentach. Stąd też w tej nocie DNW przedstawia pewne elementy DOKTRYNALNE dotyczące rozeznania ważności obrzędów, a także co z tego wynika dyscyplinarnie i duszpastersko.

Dokument dotyczy całego Kościoła katolickiego, jednakże niektóre argumenty za nim stojące są stricte z tradycji łacińskiej, stąd powierzono Synodom i innym zgromadzeniom hierarchów każdego katolickiego Kościoła wschodniego o dostosowanie tych wskazań do własnego języka teologicznego tam, gdzie się różni od języka użytego w tekście i wynik przedstawić Dykasterii. W jednym z przypisów, Dykasteria Nauki Wiary informuje, że tak jak dotychczas, będzie rozstrzygała ważność w razie dużych zaniedbań w formie czy materii.

I. Kościół przyjmuje i wyraża się w sakramentach

DNW przypomina stwierdzenie z Konstytucji o Liturgii Świętej (SW2) „Albowiem z boku Chrystusa umierającego na krzyżu zrodził się przedziwny sakrament całego Kościoła” jako o nawiązaniu do relacji Chrystusa i Adama – porównanie wywodzące się od św. Augustyna. Z kolei konstytucja dogmatyczna „Lumen gentium” przypomina, że „Kościół jest w Chrystusie niejako sakramentem, czyli znakiem i narzędziem wewnętrznego zjednoczenia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego”, a to dokonuje się przede wszystkim przez sakramenty w których wyraża się sakramentalna natura Kościoła – mistycznego Ciała Chrystusa, w tych siedmiu sakramentach które mamy w Kościele. DNW podkreśla, że Kościół szczególnie troszczył się o Słowo Boże i Sakramenty od samego początku istnienia i że interwencje Magisterium zawsze były motywowane troską o wierność sprawowanej Tajemnicy i chęcią zapewnienia pierwszeństwa działaniu Bożemu.

II. Kościół strzeże i jest strzeżony przez Sakramenty

Urząd ten przypomina, że Kościół jest szafarzem, a nie właścicielem sakramentów, poddaje się Słowu Bożemu, z którego wywiedziono sakramenty, a także poprzez Ducha Świętego rozpoznaje święte znaki, przez które Chrystus udziela łaski, a na bazie których to znaków Kościół określa ich liczbę i wskazuje istotne ich elementy – nie robi to z Kościoła przywłaszczającego sakramenty, a narzędzie Ducha w przekazywaniu daru Chrystusa. Należy tak zachować wierność Ewangelii, jak i podtrzymanie gestów zbawczych. Kościół nie zawsze wskazywał gesty i słowa, z których składa się „substancja divinitus instituta”. Jednakże podstawowe wydają się te elementy, które Magisterium Kościoła określiło jako intencję szafarza, materię i formę. W nocie nawiązano do definicji materii, formy i intencji – zwrócono uwagę, że się przeplatają, że dwa pierwsze pojęcia nie mogły i nie mogą zależeć od woli pojedynczego człowieka czy wspólnoty, dla niektórych sakramentów były jasne od początku Kościoła, dla niektórych dodefiniowano uroczyście, soborowo po czasie. Ubytek w materii czy formie może zaś poddać w wątpliwość intencję, a ta z kolei poddać w wątpliwość ważność sakramentu. Oba przymioty każdego sakramentu są skodyfikowane choćby w Kodeksie Prawa Kanonicznego czy w samych promulgowanych księgach liturgicznych. Intencja jednak nie jest powiązana ze stanem moralnym szafarza ani z jego wiarą, o czym warto pamiętać. Istnieje pewna doza dowolności, także zazwyczaj wskazywana w księgach, a poza nią będą to zwykłe nadużycia, ale rana na Komunii kościelnej. W duchu tego wszystkiego, jak podaje Nota, była dokonywana soborowa reforma liturgiczna. Stąd dbanie o gesty liturgiczne powinno pociągać za sobą dbanie o całą celebrację, jako że gesty niejako pomagają tłumaczyć transcendentną treść Liturgii i innych obrzędów.

III. Przewodnictwo liturgiczne i sztuka celebrowania

Autor zwraca uwagę na przypomnienie przez SW2, że biskup i kapłani współpracownicy przewodniczą celebracjom liturgicznym, których kulminacją jest Eucharystia, „źródło i szczyt całego życia chrześcijańskiego”, in persona Christi (Capitis) i nomina Ecclesiae. Nastepnie tłumaczy co z tego wynika i konkluduje, że ponieważ to wszystko składa się na wspólne działanie Kościoła, jest to spełnieniem autentycznego ars celebrandi jako wywyższenia prymatu Chrystusa i participatio actuosa całego zgromadzenia liturgicznego. Należy rozwijać ars celebrandi z dystansem zarówno od sztywnej rubryki jak i od niesfornej wyobraźni, tworząc dyscyplinę w rozumieniu ks. Romano Guardiniego, tj. taką która autentycznie przestrzegana, kształtuje nas – gesty i słowa porządkujące wewnętrzny świat, angażujące człowieka w całości – i duszę, i ciało.

Wniosek

„Mamy […] ten skarb w naczyniach glinianych, aby się wydawało, że ta niezwykła moc należy do Boga, a nie pochodzi od nas” (2 Kor 4, 7) – stąd też, jak wskazuje Dykasteria, Kościół ma strzec bogactwa zawartego w Sakramentach, by nie przyćmił się nigdy prymat zbawczego działania Boga w nich, a także by nie stały się zakładnikami żadnej ideologii.

Tomasz Sudoł,