Rodzaje szat liturgicznych w rycie asyryjskim/chaldejskim/syromalabarskim
Ryt wschodniosyryjski/wschodniosyriacki ma różne nazwy: asyryjski, chaldejski, syromalbarski. Wynika to z trzech faktów. Po pierwsze, ryt ten od wieków ma dwie główne tradycje: bliskowschodnią (syryjską/iracką) oraz indyjską. Po drugie, stosowany jest on w różnych Kościołach: dwóch wiązanych z doktryną nestorianizmu – albo raczej tymi, które nie przyjęły soboru efeskiego – tj. Kościele asyryjskim oraz Starożytnym Kościele Wschodu, a także dwóch unickich, tj. Kościele chaldejskim (unia z Asyryjczykami z Bliskiego Wschodu) oraz Kościele syromalabarskim (unia z wiernymi Kościoła asyryjskiego w Indiach). Po trzecie, Asyryjczycy, będąc wschodnimi Aramejczykami, zależnie od pochodzenia, sympatii politycznych oraz przynależności kościelnej, określają siebie różnymi nazwami.
Należy również pamiętać, iż Kościoły chaldejski i syromalabarski to – obok maronickiego – najbardziej zlatynizowane wspólnoty z Katolickich Kościołów Wschodnich, stąd też niekiedy te szaty różnią się od oryginalnych, i są przyjmowane elementy zupełnie rzymskie, albo wyglądające bardziej łacińskiego. W Indiach wzorce łacińskie były narzucone odgórnie przez synod w Diamper w 1599 roku, kiedy lokalnych chrześcijan próbowali nawracać Portugalczycy. Jego postanowienia wprowadzano niekiedy siłą. Dotyczyły różnych aspektów liturgicznych i sakramentalnych, także szat liturgicznych. Decyzje tego synodu są obecnie podważane przez samych wschodnich katolików, jako wprowadzone nieważnie, a postanowione w wyniku ignorancji wschodniej dyscypliny liturgiczno-sakramentalnej.
Na tle pozostałych rytów wschodnich, obrządek wschodniosyryjski odznacza się największą prostotą w liturgice, w zakresie roku liturgicznego i lekcjonarza, wyglądu świątyni, a także właśnie szat kleru.
Zdjęcia i nagrania szat można znaleźć w linkach podanych w bibliografii.
Kosita
Nakrycie głowy w kształcie cylindra, przeważnie czerwone, czasem też różowe. Otoczone trzema grubymi, owalnymi pasami. Czerwień oznacza krew męczeńską, zaś trzy pasy – Trójcę Świętą. Jednak okazyjnie bywają cztery pasy. Zachowana właściwie tylko w Kościele asyryjskim i Starożytnym Kościele Wschodu.
Niekiedy patriarcha Kościoła chaldejskiego nosi jego szczególną odmianę, znaną jako szasz – też jest w kształcie cylindra, cały jest czerwony, może mieć też czarną otoczkę. Niegdyś było to nakrycie głowy kleru jako takiego, w kolorze czarnym, stopniowo we wspólnocie unickiej zaczęło wychodzić z użytku; jeszcze w pierwszej połowie XX wieku było powszechne. Okazyjnie także różni kapłani chaldejscy noszą szasz. Obecnie chaldejscy biskupi noszą raczej rzymskie piuski. W Kościele syromalabarskim bywa też stosowanie czerwonego biretu zbliżonego do łacińskiego.
Kto nosi: biskup, czasem prezbiterzy
Kothina
Tunika, odpowiednik alby. Przeważnie biała, ale może być tez innych kolorów, np. jasnoróżowa. Symbolizuje człowieka odnowionego w Chrystusie, nawiązując do Jego tuniki. Przypomina, że należy zedrzeć siebie starego człowieka i przyjąć nowego siebie. Szczególną formą jest loha, czyli sutanna codzienna. Może ona też być czarna, różowa lub czerwona; czasem bardziej typu zachodniego z guzikami lub wręcz – zwłaszcza w Kościołach unickich – rzymska.
Kto nosi: lektor, subdiakon, diakon, prezbiter, biskup
Krzyż pektoralny
Krzyż na łańcuchu, złoty, noszony na piersi zarówno na nabożeństwach, jak i na co dzień.
Kto nosi: chorbiskup, biskup
Krzyż ręczny
Krzyż do trzymania w dłoni np. w trakcie kazań, do wykonywania błogosławieństwa.
Kto nosi: chorbiskup, biskup
M’sana
Specjalne w formie pantofli/kapci, przeważnie białe, zakładane do części ołtarzowej. Część ołtarzowa w rytach wschodnich nawiązuje do Świętego Świętych, stąd np. w wielu nich zakaz wprowadzań doń czegokolwiek nieczystego. Zwyczaj często już zarzucany przez wspólnoty unickie tego rytu, tj. nierzadko przez Kościół syromalabarski, a chyba częściej przez Kościół chaldejski. To specjalne obuwie symbolizuje zdolność deptania wszelkiego zła oraz namiętności, a także wskazują na wędrówkę do Królestwa Bożego poprzez niebiański kult.
Kto nosi: wszyscy posługujący w ołtarzu
Mitra
Nakrycie głowy w trakcie nabożeństwa, które ma różny kształt w zależności od wspólnoty posługującej się rytem wschodniosyryjskim.
W przypadku Kościoła asyryjskiego to korona zwieńczona krzyżem, która jest identyczna z tą w rycie bizantyjskim lub bardzo podobna; przeważnie biała, czerwona lub fioletowa. W przeciwieństwie do tej bizantyjskiej, nie umieszcza się na niej ikon.
W Starożytnym Kościele Wschodu to także korona zwieńczona krzyżem, lecz szersza u podstawy, a węższa na szczycie, koloru fioletowego lub bordowego, do tego umieszcza się na niej ozdobne blaszki z wtopionymi szlachetnymi kamieniami.
W Kościele syromalabarskim mitra jest zupełnie materiałowa, przypomina nieco łacińską, lecz miast spiczastego zwieńczenia, przypomina bardziej serce, gdzie u góry jest złoty krzyż. Przeważnie biała, czerwona lub złota.
W Kościele chaldejskim mitra jest zupełnie rzymska.
Kto nosi: chorbiskup, biskup
Pastorał
W formie laski pasterskiej, z materiałów szlachetnych lub drewna. Do użytku codziennego może być w formie prostej laski zwieńczonej złotem – w tym przypadku to kształt identyczny, jak w rycie bizantyjskim.
Kto nosi: chorbiskup, biskup
Payna/kappa/gulta
Odpowiednik ornatu i kapy w rycie łacińskim, kształtem przypomina kapę. Może być w różnych kolorach, ale najczęstsze to złoty lub czerwony. Z tyłu, bliżej szyi, zazwyczaj wyhaftowany krzyż, a w Indiach przeważnie to tzw. Krzyż św. Tomasza, gdyż tradycja podaje, że to ten apostoł ewangelizował wybrzeże malabarskie. Krzyż wskazuje na to, że to Jezus Chrystus prowadzi do Królestwa Niebieskiego. Ta szata nawiązuje do pasterskiego płaszcza, więc symbolizuje duszpasterską odpowiedzialność kapłana oraz wskazuje na to, że duchowny powinien być źródłem wszelkich cnót i odziany sprawiedliwością. Jej kształt także odnosi się do anielskich skrzydeł – prezbiter jest pośrednikiem pomiędzy resztą ludzi i Bogiem. Tu należy podkreślić, iż nawiązania do anielskich stopni hierarchii w kontekście stopni święceń niższych i wyższych są bardzo istotne w liturgice asyryjskiej.
Kto nosi: prezbiter, biskup
Pierścień
Ozdobny, symbol władzy, zakładany na palec serdeczny prawej dłoni.
Kto nosi: biskup
Urara
Stuła, zależnie od stopnia święceń, zakłada w inny sposób. Lektorowi dana jest tylko na chwilę w trakcie chirotesji (święceń niższych) na dłonie, jako wskazanie na jego potencjalną przyszłość. Subdiakon zaplata ją wokół szyi tak, by jej końce zwisały z przodu i z tyłu. Diakon zakłada ją na lewe ramię, bez zaplatania wokół szyi, i pas z przodu opada do kostek. Prezbiter zakłada ją na szyję, tak że zwisają z przodu dwa pasy; są tu dwa warianty – albo spięte tak jak w rycie bizantyjskim (Kościół asyryjski, Katolicki Kościół Syromalbarski) albo zdecydowanie osobne, jak w rycie rzymskim (Starożytny Kościół Wschodu, Kościół chaldejski). Nazwa pochodzi od greckiego terminu orarion, tj. stuły subdiakońskiej i diakońskiej. Przeważnie czerwona lub złota.
Kto nosi: subdiakon, diakon, prezbiter, biskup
Zande/sande
Narękawniki. Pomagają utrzymać rękawy kothina. Symbolizują gotowość do służby. Raczej już nieużywane w Kościele chaldejskim.
Kto nosi: prezbiter, biskup
Zunara/sunnara
W językach semickich tyle, co pas. Zakłada się go na kothina i stułę w przypadku tych, co im ona przysługuje. Czasem lektorzy, subdiakoni i diakoni noszą go w formie sznurka. Symbolizuje przepasanie się świętością i powściągliwością oraz służbę. Tego samego koloru, co stuła, czyli przeważnie czerwonego lub złotego. Pas noszą też chorbiskupi i biskupi do sutanny codziennej, czerwony lub różowy.
Kto nosi: lektor, subdiakon, diakon, prezbiter, biskup
Dominika Kovačević-Younes
Bibliografia:
- Catholic Syro-Malabar Eparchy of Great Britain, Year of Liturgy, https://eparchyofgreatbritain.org/wp-content/uploads/2023/09/Liturgy-Quiz-5.pdf [01.09.2024].
- Kosita: the headgear of the Patriarchs of the Assyrian Church of the East, https://baghdadhope.blogspot.com/2015/09/kosita-headgear-of-patriarchs-of.html [01.09.2024].
- Kothina / കൊത്തീനാ – Sacred Vestments || Breaking of the Bread – A study on Syro Malabar Qurbana Ep1, https://www.youtube.com/watch?v=l2eTLFcQNMc [01.09.2024].
- Paina / പൈന (കാപ്പ) –Sacred Vestments || Breaking of the Bread – A study on Syro Malabar Qurbana Ep1, https://www.youtube.com/watch?v=2ZwgEYsv4LY [01.09.2024].
- Pauly Maniyattu, Urara, the Official Vestment of the Clerical Ministry in the East Syriac Tradition, https://www.syromalabarliturgy.org/assets/uploads/pdfs/Urara-Meaning_and_Significance.pdf [01.09.2024].
- Sandhe / സന്ദേ – Sacred Vestments || Breaking of the Bread – A study on Syro Malabar Qurbana Ep1, https://www.youtube.com/watch?v=P626nnjKIbM [01.09.2024].
- Sunara /സൂനാറാ – Sacred Vestments || Breaking of the Bread – A study on Syro Malabar Qurbana || Ep 1, https://www.youtube.com/watch?v=g1KhhRWy6zQ [01.09.2024].
- Synod of Diamper, https://www.synodofdiamper.com/synod.php [01.09.2024].
- Synod of Diamper, https://www.britannica.com/event/Synod-of-Diamper [01.09.2024].
- The Mysteries – Chaldean Mass, https://chaldeanchurch.org/wp-content/uploads/Lesson-2-study-guide.pdf [01.09.2024].
- The Patriarch with the strange headgear, https://baghdadhope.blogspot.com/2013/01/the-patriarch-with-strange-headgear_29.html [01.09.2024].
- Tower Andrious, The Priesthood and its Ranks in the East Syriac Tradition, https://bethkokheh.assyrianchurch.org/wp-content/uploads/2020/08/Rev.-Tawer-Priesthood-and-Its-Ranks-.pdf [01.09.2024].
- Urara – Sacred Vestments || Breaking of the Bread – A study on Syro Malabar Qurbana || Episode 1, https://www.youtube.com/watch?v=WeHYtRarr-E [01.09.2024].
- Varghese Pathikulangara CMI, Liturgical Vestments of the Syro-Malabar Church, https://martomamargam.blogspot.com/2008/11/liturgical-vestments_10.html [01.09.2024].
- Strona Katolickiego Kościoła Chaldejskiego: https://chaldeanpatriarchate.com/
- Strona Syromalabarskiego Kościoła Katolickiego: https://www.syromalabarchurch.in/
- Strona Świętego Apostolskiego Katolickiego Kościoła Asyryjskiego Wschodu (nie jest w łączności z Rzymem – katolicki oznacza tutaj powszechny): https://www.assyrianchurch.org/
- Strona Starożytnego Kościoła Wschodu: https://www.facebook.com/p/Ancient-Church-of-the-East-100077479586162/
