W trosce o liturgię: Prawidłowe sprawowanie obrzędów mszalnych – I: Śpiew na wejście i procesja

Zauważając wielką potrzebę zgromadzenia w jedno wszelkich przepisów Kościoła na temat konkretnych elementów Mszy św., pragniemy przedstawić to prawodawstwo w sposób systematyczny, pod względem konkretnych obrzędów tak, aby były szeroko dostępne. Ufamy, że nasze skromne dziełko przyda się każdemu, kto będzie chciał zorganizować i odprawić Najświętszą Ofiarę Mszy Świętej w sposób zgodny z obowiązującymi normami liturgicznymi.

Śpiew na wejście

Po zgromadzeniu się ludu, występuje śpiew na wejście, podczas którego do ołtarza zdąża kapłan z asystą liturgiczną. Śpiew ten ma potrójną rolę: rozpoczyna celebrację, umacnia jedność zgromadzenia i wprowadza w misterium dnia lub okresu liturgicznego (IGMR, nr 46). Śpiew ten można wykonywać na różne sposoby: schola na przemian z ludem, kantor z ludem lub sama schola lub sam lud (IGMR, nr 48). Warto jednak zatroszczyć się o to, aby – gdy śpiew jest wykonywany w języku narodowym – włączyć w niego lud (ks. prof. dr hab. Zdzisław Janiec).

Jako śpiew na wejście należy wykonać antyfonę z psalmem (zob. niżej) lub inny śpiew, który współgra z czynnością świętą, przesłaniem dnia liturgicznego lub okresu (IGMR, nr 48) i jest zatwierdzony przez Konferencje Episkopatu (MS, nr 32) lub kompetentną władzę diecezjalną (IM, nr 14).

Zawsze jednak można wykonać antyfonę z psalmem z Graduału Zwykłego lub Graduału Rzymskiego, przypisaną do konkretnej celebracji (RD, ad. 42, in n. 26). Warto wiedzieć, że jeśli antyfona ze śpiewem jest długa, a procesja krótka, to wówczas można użyć tylko jednego wersu psalmu, a w ostateczności wykonać samą tylko antyfonę (OCM, nr 1).

Czas bezpośrednio przed procesją

Tuż przed rozpoczęciem celebracji w zakrystii winna panować cisza (GGC, nr 24; IGMR, nr 45).

Używanie kadzidła jest dozwolone w każdej formie celebracji, a więc jeśli się go używa, kapłan w milczeniu trzykrotnie zasypuje żarzące się węgle przed wyruszeniem procesji i błogosławi kadzidło znakiem krzyża, trzymając lewą dłoń na piersi, a prawą wykonując ten gest (CE, nr 90, przyp. 78; 108 i 127; IGMR, nr 120).

Procesja wejścia

Procesja wyrusza z zakrystii i kieruje się do ołtarza. Jeśli osoby biorące w niej udział mijają tabernakulum z Najświętszym Sakramentem, to nie wykonują w jego stronę żadnego gestu, a więc po prostu idą dalej (CE, nr 71 i 128; IGMR, nr 274).

Procesja usługujących i kapłana do ołtarza wygląda następująco (CE, nr 128; IGMR, nr 120):

1. Ministrant z dymiącą kadzielnicą
2. Ministranci z zapalonymi świecami, pomiędzy którymi winien iść ministrant
   z krzyżem (zwróconym pasyjką ku przodowi)
3. Pozostali usługujący
4. Diakon lub lektor ustanowiony obrzędem, który niesie wzniesiony nieco ku górze Ewangeliarz (jeśli się go wnosi)
5. Pozostali diakoni (jeśli są)
6. Koncelebransi (jeśli są)
7. Celebrans

Ad. 1. Używania kadzidła nie trzeba ograniczać jedynie do liturgii pontyfikalnej i tej, w której bierze udział diakon, lecz ad libitum można go używać w każdej formie Mszy św. (AE). Usługujący z kadzielnicą może oznaczać zarówno jedną osobę (trzymającą zarówno naczynie z kadzidłem, jak i kadzielnicę), jak też dwie osoby (spośród których jedna trzyma naczynie z kadzidłem, a druga kadzielnicę). Należy się przy tym wzorować na praktyce dawnego ceremoniału z 1886 (CE, nr 90, przyp. 77)

Ad. 2. W liturgii pontyfikalnej może na przedzie celebracji iść siedmiu ministrantów z zapalonymi świecami, a w dni bardziej uroczyste dwóch, czterech lub sześciu (CE, nr 128; IGMR, nr 117).

Ad. 3. Spośród świeckich pierwszymi ministrantami w liturgii są ustanowieni akolici, którzy mają pierwszeństwo do wykonywania swoich funkcji przez wszystkimi innymi usługującymi (IGMR, nr 98). W zastępstwie za akolitę (lub gdy obecny jest tylko jeden akolita, pełniące główne czynności) swoje funkcję mogą pełnić inni ministranci świeccy, którzy ,,noszą krzyż, świece, kadzielnicę, chleb, wino, wodę lub zostają wyznaczeni do rozdzielania Komunii świętej jako szafarze nadzwyczajni” (IGMR, nr 99). Natomiast za ustanowionego lektora lekcje mszalne mogą wykonywać inne osoby świeckie, uprzednio wyznaczone i odpowiednio przygotowane (IGMR, nr 101).

Ad. 4. Jeśli w liturgii nie bierze udziału diakon ani lektor ustanowiony obrzędem, to Ewangeliarza nie wolno wnieść w procesji wejścia, przez co należy położyć go na ołtarzu przed rozpoczęciem celebracji (IGMR, nr 117). W liturgii z udziałem diakona można co prawda nie wnosić Ewangeliarza (IGMR, nr 172), lecz zasada ta nie obowiązuje w przypadku uroczystych celebracji (GGC, nr 24).

Ad. 5. Wszyscy idący w procesji (w tym diakoni), którzy nie pełnią żadnych funkcji w procesji, idą po dwóch (CE, nr 128).

Ad. 6. W uroczystych celebracjach, gdy liczba koncelebransów jest znaczna, wypada, aby tylko niektórzy z nich podążali w procesji. Pozostali koncelebrasni powinni wówczas zająć miejsce przy ołtarzu przed wyruszeniem procesji (GGC, nr 24).

Ad. 7. W asyście biskupowi w Missa Stationalis idą dwaj diakoni, a gdy nie ma ich dwóch – przynajmniej jeden (jeśli nie niesie Ewangeliarza). W przypadku prezbitera idą obok niego (IGMR, nr 172), a w przypadku biskupa – za nim (CE, nr 128). Za dwoma diakonami w liturgii biskupiej mogą podążać dwaj usługujący do księgi, mitry i pastorału, nie niosąc żadnego z tych przedmiotów, gdyż księgę należy uprzednio położyć w konkretnym miejscu prezbiterium (CE, nr 125a i 128; WEP, nr 8).

Dojście do ołtarza

Po przyjściu do ołtarza wszyscy przyklękają na prawe kolano (gdy w prezbiterium jest tabernakulum z Najświętszym Sakramentem) lub wykonują pochylenie ciałagdy w prezbiterium nie ma tabernakulum) i zajmują wyznaczone miejsca IGMR, nr 274). Przepis ten nie obowiązuje usługujących, którzy niosą świece i krzyż, kadzielnicę i kadzidło oraz Ewangeliarz, gdyż oni zawsze wykonują tylko pochylenie głowy (IGMR, nr 274; WEP, nr 8). Następnie usługujący ci (poza ministrantami kadzidła) zanoszą trzymane przedmioty na odpowiednie miejsce: świece kładzie się na ołtarzu lub obok niego, albo na kredensie ,,albo w prezbiterium” (CE, nr 129; IGMR, nr 122). Natomiast diakon lub lektor kładzie Ewangeliarz na ołtarzu (CE, nr 129; IGMR, nr 122, 173 i 195). Krzyż ustawia się obok ołtarza tylko wtedy, gdy w prezbiterium nie ma krzyża ołtarzowego. W innym przypadku należy go odnieść do zakrystii (IGMR, nr 122).

Usługujący świeccy zajmują swoje miejsce przy ołtarzu. Natomiast duchowni, którzy koncelebrują Mszę św. oraz pozostali diakoni w szatach diakońskich, po uczynieniu znaku czci względem ołtarza, przystępują do niego i całują go na znak czci (CE, nr 130; IGMR, nr 211). Warto tutaj wspomnieć, że biskup przed uczynieniem owego pokłonu zdejmuje mitrę i oddaje pastorał (CE, nr 131).

Okadzenie

Jeśli w danej liturgii używa się kadzidła, kapłan po ucałowaniu ołtarza dokonuje okadzenia krzyża oraz ołtarza (CE, nr 131; IGMR, nr 123, 173, 211). Zanim to jednak zrobi, otrzymuje od diakona kadzielnicę (IGMR, nr 173). Jeśli w liturgii nie bierze udziału diakon, kadzielnicę przekazuje kapłanowi sam ministrant, który podczas liturgii zajmuje się nią (IGMR, nr 123). Na początku celebracji nie dokonuje się zasypania kadzidła, gdyż – jeśli to konieczne – kadzidło ma dosypać sam usługujący, który zajmuje się kadzidłem (CE, nr 131).

Celebrans natomiast rozpoczyna okadzanie. Na początku trzema rzutami kadzielnicy okadza krzyż, jeśli stoi on na ołtarzu lub obok niego, wykonując przed okadzeniem i po okadzeniu pokłon ciała względem krzyża (CE, 91, 92; IGMR, nr 277). Jeśli jednak krzyż jest za ołtarzem (np. wisi za nim w absydzie), to wówczas celebrans rozpoczyna obrzęd okadzania od okadzenia ołtarza, przed którym nie wykonuje żadnego pokłonu (CE, nr 91; IGMR, nr 277; RD, ad. 101). Krzyż zostaje przez niego okadzony dopiero wtedy, gdy będzie przed nim przechodził (CE, nr 93; IGMR, nr 277; RD, ad. 2). Ołtarz okadza się pojedynczymi ruchami kadzielnicy, bez rozróżnia między mensą ołtarza a jego bokami (RD, ad. 2). Jeśli ołtarz jest odsunięty od ściany, celebrans okadza go, obchodząc święty stół dookoła (CE, nr 93a; IGMR, nr 277a). Jeśli jednak ołtarz jest dosunięty do ściany, celebrans okadza go, przechodząc wzdłuż niego, poczynając od jego prawej strony, skończywszy na jego lewej stronie (CE, nr 93b; IGMR, nr 277b).

Gdy obok ołtarza stoi jakiś relikwiarz z relikwiami (nie może on bowiem znajdować się na mensie ołtarza) lub obraz wystawiony do publicznej czci, to wówczas celebrans może je okadzić, lecz czyni to dopiero po okadzeniu ołtarza. Wówczas podchodzi on do danego przedmiotu, wykonuje przed nim pochylenie ciała i okadza trzema rzutami (jeśli są to relikwie krzyża świętego lub obraz Chrystusa Pana) lub dwoma rzutami (jeśli są to relikwie lub obraz jakiegoś świętego). Następnie ponowie wykonuje pochylenie ciała i wraca do ołtarza, gdzie oddaje diakonowi (lub ministrantowi, gdy diakona nie ma) trzymaną kadzielnicę (CE, nr 92 i 95). Poza Wigilią Paschalną kapłan nie okadza paschału (CE, nr 352).

Podejście do miejsca przewodniczenia

Następnie celebrans idzie do miejsca przewodniczenia, które nie powinno przypominać tronu i czyni znaku krzyża (MR, s. 2*). Jeśli celebransem jest biskup, może on na czas przejścia od ołtarza do miejsca przewodniczenia (zwłaszcza, gdy odległość jest znaczna) przywdziać mitrę (CE, nr 60). Obok biskupa, gdy ten jest celebransem, zajmują miejsce dwaj diakoni lub dwaj koncelebransi, gdy nie ma diakonów (CE, nr 131).

***

Szczególne przypadki:

1. Zasadniczo przepisy dozwalają, aby w liturgii mniej uroczystej lub z braku szat, koncelebransi i diakoni nie przywdziali szat wierzchnich, tzn. nakładali na albę tylko stułę (IGMR, nr 209 i 338). Zaleca się jednak, aby z tej możliwości nie korzystano (RS, nr 124 i 125). Warto wspomnieć, że zawsze koncelebransi mogą przywdziać ornat koloru białego, nawet jeśli barwa ornatu celebransa będzie inna (RS, nr 124). Nigdy jednak nie wolno koncelebrować w samej stule nałożonej na albę, gdy Msza św. jest celebrowana przed kamerami (MT, nr 20). Podobna rzecz powinna mieć miejsce w przypadku uroczystych liturgii również w aspekcie diakonów (GGC, nr 14).
2. W żadnej formie Mszy św. (również dla grup specjalnych) nie wolno wykonywać zamiast zatwierdzonych pieśni mszalnych, jakichś piosenek religijnych (MGW, nr 20).

Opr. Dawid Makowski

Na podstawie:

1. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Aspersion et encensement. Roma: 1988. W: ,,Notitiae” (24). Roma: 1988 (s. 476).
2. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Caeremoniale Episcoporum. Roma: 2008 (przekł. pol.: Katowice 2013).
3. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Documentorum Explanatio. Roma: 1966. W: ,,Notitiae” (13). Roma: 1966 (s. 290).
4. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Documentorum Explanatio. Roma: 1978. W: ,,Notitiae” (14). Roma: 1978 (s. 301-302).
5. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Guida per le grandi celebrazioni. Roma: 2014.
6. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Institutio Generalis Missali Romani. Roma: 2003 (przekł. pol.: Poznań 2006).
7. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Instructio ,,Redemptionis Sacramentum”. De quibusdam observandis et vitandis circa Sanctissimam Eucharisitiam. Roma: 2004.
8. Konferencja Episkopatu Polski: Dyrektorium w sprawie celebracji Mszy świętej transmitowanej przez telewizję. 2017.
9. Konferencja Episkopatu Polski: Instrukcja o muzyce kościelnej. Lublin: 2017.
10. Konferencja Episkopatu Polski: Wskazania dotyczące Mszy świętych sprawowanych w małych grupach i wspólnotach. 2014.
11. Konferencja Episkopatu Polski: Wskazania po ogłoszeniu nowego wydania Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego. Warszawa: 2005.
12. Mszał Rzymski dla diecezji polskich. Poznań: 2013.
13. Sacra Congregatio pro Culto Divino: Ordo Cantus Missae. Editio Typica Altera. Roma: 1987.
14. Sacra Rituum Congregatio: Instructio de musica in sacra congregatio ,,Musicam Sacram”. Roma: 1967.