W trosce o liturgię: Prawidłowe sprawowanie obrzędów mszalnych – VII: Ewangelia

Zauważając wielką potrzebę zgromadzenia w jedno wszelkich przepisów Kościoła na temat konkretnych elementów Mszy św., pragniemy przedstawić to prawodawstwo w sposób systematyczny, pod względem konkretnych obrzędów tak, aby były szeroko dostępne. Ufamy, że nasze skromne dziełko przyda się każdemu, kto będzie chciał zorganizować i odprawić Najświętszą Ofiarę Mszy Świętej w sposób zgodny z obowiązującymi normami liturgicznymi.

Ewangelia

Po drugim czytaniu lub – gdy go nie ma – po wersecie z aklamacją lub też psalmie allelujatycznym występuje Ewangelia. Odczytywanie Ewangelii jest z zasady czynnością własną diakona (IGMR, nr 94). Jeśli go nie ma, czynność tę wykonuje kapłan celebrujący lub – jeśli Msza jest liturgią koncelebrowaną – koncelebrans (IGMR, nr 212). Przed odczytaniem Ewangelii diakon zawsze prosi kapłana o błogosławieństwo, poprzez prośbę ,,Pobłogosław mnie Ojcze” i następujące po niej błogosławieństwo, które przyjmuje w pochyleniu ciała, zaś na koniec błogosławieństwa prostuje się i wykonuje na sobie znak krzyża (IGMR, nr 175). Tę samą czynność wykonują zawsze koncelebransi-prezbiterzy mający odczytać Ewangelię, gdy liturgii przewodniczy biskup (CE, nr 140 i 172). Warto wspomnieć, że także celebrans w liturgii, której przewodniczy biskup, lecz jej nie celebruje (tzw. Missa coram Episcopo) prosi w ten sposób biskupa o błogosławieństwo (CE, nr 140). Jeśli liturgię celebruje tylko jeden kapłan i nie bierze w niej udziału biskup przewodniczący niektórym jej elementom, to wówczas duchowny ten przed odczytaniem Ewangelii wykonuje przed ołtarzem gest pochylenia ciała ze złożonymi rękoma i odmawia modlitwę ,,Wszechmogący Boże…” (IGMR, nr 132). 

Jeśli stosuje się okadzenia, to przed powyższą czynnością (prośbą o błogosławieństwo lub prywatną modlitwą przed ołtarzem) celebrans nakłada kadzidło do kadzielnicy, w czym pomaga mu diakon (trzyma naczynie z kadzielnicą, tzw. ,,łódkę”), jeśli jest obecny i błogosławi kadzidło w milczeniu (IGMR, nr 132 i 175). Błogosławiąc kadzidło gest ten wykonuje prawą ręką, lewą trzymając na piersi (CE, nr 108). Jeśli Mszy przewodniczy biskup, to nakłada on kadzidło do kadzielnicy w postawie siedzącej z mitrą i błogosławi diakona lub prezbitera również siedząc z mitrą na głowie (CE, nr 140). Dopiero po tym, jak pobłogosławi daną osobę, oddaje mitrę i wstaje (CE, nr 140).

Gdy Ewangeliarz leży na ołtarzu, diakon lub kapłan podchodzi do ołtarza, wykonuje pochylenie ciała, bierze Ewangeliarz w dłonie i nieco uniesiony niesie do ambony (CE, nr 140). W liturgiach uroczystych towarzyszą mu ministranci ze świecami oraz usługujący z kadzielnicą (CE, nr 140; IGMR, nr 175). Co ważne: usługujący ci poprzedzają diakona lub kapłana (IGMR, nr 175). Jeśli natomiast nie używa się Ewangeliarza, kapłan lub diakon podąża bezpośrednio do ambony.

Stojąc przy ambonie diakon lub kapłan otwiera Ewangeliarz lub – gdy go się nie używa – otwiera lekcjonarz na odpowiednim miejscu. Jeśli Mszy św. przewodniczy biskup, otrzymuje on pastorał (CE, nr 140-141). Następnie diakon lub kapłan trzymając ręce złożone pozdrawia zgromadzonych wiernych (CE, nr 141; IGMR, nr 134 i 175). Później wygłasza incipit Ewangelii i kciukiem prawej dłoni czyni znak krzyża na tekście, a później na swoim czole, ustach i piersiach (CE, nr 141; IGMR, nr 134 i 175). Wierni równocześnie z diakonem lub kapłanem wykonują gest naznaczenia znaku krzyża na czole, ustach i piersiach, a następnie wypowiadają słowa: ,,Chwała Tobie, Panie” (WMR, nr 17). Potem – jeśli stosuje się okadzenia – okadza się księgę Ewangelii trzema rzutami kadzielnicy, wykonując przed i po okadzeniu pochylenie ciała (CE, nr 91-92). Następnie duchowny wygłasza słowa Dobrej Nowiny. Wypada, aby w liturgiach śpiewnych Ewangelia została zaśpiewana (ML, nr 19e). Natomiast w liturgiach uroczystych zawsze winna zostać odśpiewana (GGC, nr 25). Zawsze jednak można zaśpiewać tylko pozdrowienie, incipit i zakończenie (IGLM, nr 17). Natomiast samo zakończenie: ,,Oto słowo Boże” może zostać zaśpiewane przez kantora, który nie wygłaszał Ewangelii (IGLM, nr 18). W trakcie wygłaszania tej aklamacji, nie unosi się księgi i nie ukazuje się jej wiernym (WMR, nr 17). 

Na zakończenie proklamacji Ewangelii diakon lub kapłan odczytujący słowa Dobrej Nowiny całuje księgę, mówiąc cicho: ,,Niech słowa Ewangelii zgładzą nasze grzechy” (IGMR, nr 134 i 175). W liturgii z udziałem biskupa, diakon lub kapłan odczytujący słowa Dobrej Nowiny może zanieść tekst Ewangelii do ucałowania biskupowi (CE, nr 141). Wedle uznania biskup może następnie błogosławić wiernych Ewangeliarzem (CE, nr 141). Później Ewangeliarz można zanieść na stosowne miejsce (WMR, nr 21). W tym czasie (łącznie z momentem błogosławieństwa Ewangeliarzem, o ile ono występuje) można ponownie odśpiewać aklamację przed Ewangelią (np. ,,Alleluja” czy ,,Chwała Tobie Królu wieków” w Wielkim Poście), ale bez wersetu, który proklamowano wcześniej (WMR, nr 19).

W trakcie proklamacji Ewangelii wszyscy są zwróceni w stronę tego, kto czyta święte słowa (WMR, nr 17).

***

Szczególne przypadki:

1. Zasadniczo Ewangelię wykonuje się z ambony. Wyjątkiem są tutaj jedynie Msze św. bez ludu i te, w których uczestniczy jeden usługujący (IGMR, nr 58 i 260). W liturgiach z udziałem grup specjalnych Ewangelię wolno wykonywać z pulpitu, który nie jest amboną (WMGW, nr 12).
2. Zasada podana w numerze 1, nie dotyczy Mszy św. transmitowanych przez telewizję (MTV, nr 24) oraz Mszy szczególnie uroczystych (GGC, nr 20).
3. Nawet jeśli diakon lub kapłan śpiewa Ewangelię posiłkując się np. zapisem melodycznym konkretnego tekstu, to nie może on czynić tego z kartki, lecz zawsze z lekcjonarza (MTV, nr 24).
4. W liturgii Mszy św. z udziałem dzieci nie wolno opuścić proklamacji Ewangelii (MD, nr 9c).

Opr. Dawid Makowski

Na podstawie:

1. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Aspersion et encensement. Roma: 1988. W: ,,Notitiae” (24). Roma: 1988 (s. 476).
2. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Caeremoniale Episcoporum. Roma: 2008 (przekł. pol.: Katowice 2013).
3. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Documentorum Explanatio. Roma: 1966. W: ,,Notitiae” (13). Roma: 1966 (s. 290).
4. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Documentorum Explanatio. Roma: 1978. W: ,,Notitiae” (14). Roma: 1978 (s. 301-302).
5. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Guida per le grandi celebrazioni. Roma: 2014.
6. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Institutio Generalis Missali Romani. Roma: 2003 (przekł. pol.: Poznań 2006).
7. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Instructio ,,Redemptionis Sacramentum”. De quibusdam observandis et vitandis circa Sanctissimam Eucharisitiam. Roma: 2004.
8. Graduale Sacrosanctae Romanae Ecclesiae de Tempore et de Sanctis. Solesmis: 1979.
9. Graduale Simplex. Editio Typica Altera. Roma: Libreria Editrice Vaticana, 2007.
10. Konferencja Episkopatu Polski: Dyrektorium w sprawie celebracji Mszy świętej transmitowanej przez telewizję. 2017.
11. Konferencja Episkopatu Polski: Instrukcja o muzyce kościelnej. Lublin: 2017.
12. Konferencja Episkopatu Polski: Wskazania dotyczące Mszy świętych sprawowanych w małych grupach i wspólnotach. 2014.
13. Konferencja Episkopatu Polski: Wskazania po ogłoszeniu nowego wydania Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego. Warszawa: 2005.
14. Mszał Rzymski dla diecezji polskich. Poznań: 2013.
15. Sacra Congregatio pro Culto Divino: Ordo Cantus Missae. Editio Typica Altera. Roma: 1987.
16. Sacra Rituum Congregatio: Instructio de musica in sacra congregatio ,,Musicam Sacram”. Roma: 1967. W: ,,Acta Apostolica Sedis” (59). Roma: 1967 (s. 300-320).