Czy stopień psalmisty był święceniem niższym?

Przyglądając się dokumentom soborowym pod kątem święceń, wielokrotnie można się natknąć na to, że w hierarchii kleru występuje tam stopień psalmisty. Właśnie dlatego warto zagłębić się w tę tematykę, aby rozstrzygnąć, czy urząd ten był święceniem, czy tylko jakąś funkcją lub posługą.

Na początek warto sobie przedstawić dwa dokumenty traktujące na ten temat. Synod w Laodycei (ok. 360 r.) w kanonie XXIII wspominał o lektorach i kantorach (tj. psalmistach) pod kątem używanych szat. Mocą tego kanonu zabroniono im używania stuły[1]. Jednak jasną i klarowną naukę świadczącą o tym, że stopień kantora był zaliczany do hierarchii, przedstawiał kanon XXIV, w którym przedstawiono struktury kleru, w składzie: prezbiterzy, diakoni, subdiakoni, lektorzy, psalmiści, egzorcyści i ostiariusze[2]. Również w Statutach Starożytnego Kościoła (V w.) widnieje schemat święceń, w którym została przedstawiona hierarchia, w której pierwsze miejsce zajmował stopień kapłana, zaś ostatnie należało do psalmisty[3]. Co ciekawe, stopnia tego nie miał udzielać biskup, lecz prezbiter[4]. Widać więc tutaj pewne rozróżnienie – biskup nie jest potrzebny do udzielania komuś tego urzędu. Co prawda biskup też nie musiał udzielać dawnej święceń niższych, w klasztorach bardzo często udzielał ich prezbiter (opat-prezbiter), a prawo kościelne zezwalało w sytuacji wyjątkowej (po zgodzie Stolicy Apostolskiej), również każdemu innemu kapłanowi przewodniczyć takim obrzędom[5]. Różnica wynika przeto bardziej z tego, że w Statutach wszędzie występuje biskup (jako szafarz święceń), lecz tylko w kontekście urzędu psalmisty zostaje podany prezbiter. Niemniej, w późniejszych orzeczeniach soborowych i dziełach świątobliwych mężów powoli zanika wzmiankowanie o tym stopniu w kontekście hierarchii kościelnej. Odzwierciedlało się to w orzeczeniach Soboru Trydenckiego (1545-1563), który nie wspominał już o psalmiście w kontekście hierarchii kościelnej.

Przyczynę powolnego braku zainteresowania umiejscawianiem tego stopnia w strukturach kleru, wyjaśniał przed wiekami Tomasz z Akiwnu (+1274). Po pierwsze wskazywał on na to, że dawniej – w VII w. – do stopnia lektoratu dołączono stopień psalmisty. Być może dzięki temu lektorzy zaczęli śpiewać lekcje. Jest więc to jedynie pewna dodatkowa funkcja przyłączona do święcenia. Z tego względu nie jest to własna posługa, a więc nie było to święcenie[6]. Natomiast drugim argumentem świadczącym o tym, że stopień ten nie był święceniem, jest fakt, że np. lektor wykonuje proklamację lekcji samemu. Nikt razem z nim jej nie głosi w tym samym czasie, ani też nie powtarzają jej kolejno po sobie kolejni lektorzy. Jest to więc jego własna funkcja liturgiczna. Natomiast śpiew wykonuje większa lub mniejsza ilość członków chóru w jednym czasie, gdyż jest to wspólne zadanie scholi liturgicznej[7]. Właśnie dlatego Augustyn z Hippony (+430) objaśniając Psalm 149, pouczał, że chór oznacza harmonijny śpiew wielu osób[8]. Natomiast wracając do myśli teologicznej Akwinaty na temat święceń, należy zauważyć, że u niego każde święcenie było uwarunkowane związkiem z Eucharystią. Stopień psalmisty zaś nie ma takiego powiązania. Dlatego jest to trzeci i ostatni argument Doktora Anielskiego za tym, że urząd kantora nie był święceniem. Natomiast dołączanie tego stopnia do grona kleru, Tomasz wyjaśnia w ten sposób, że był to zabieg spowodowany bardzo szerokim rozumieniem urzędów kościelnych[9].

Właśnie dlatego w połowie średniowiecza zanikało przyporządkowywanie tego urzędu hierarchii duchowieństwa, co stało się faktem po Soborze Trydenckim. W pismach Amalariusza z Metzu (+850) można znaleźć ciekawe zapiski na temat tego, że kantorzy byli ustanawiani[10]. Jest to o tyle ważne stwierdzenie, o ile występuje ono w kontekście do psalmistów, o których Amalariusz nie napisał razem ze świętymi stanami, przy których wielokrotnie używa słowa ,,święcenie”. Opis tych sług został zawarty w zupełnie innym miejscu, co świadczy właśnie o tej powolnej tendencji to rozgraniczania siedmiu stopni od kantorów.

Powyższy tekst ukazała pewną historię urzędu kantora, który wielokrotnie był uważany za stopień hierarchii. Tym samym w powyższej publikacji ukazana została nauka na temat tego urzędu i właściwy sposób pojmowania tego stopnia.

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. Amalariusz z Metzu: Dzieła. I. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2016.
2. Augustinus: Enarationes in psalmos.
3. Rittner E.: Prawo Kościelne Katolickie. I. Lwów: 1878.
4. Statuta Ecclesiae Antiqua.
5. Synod w Laodycei: Kanony, kan. XXIII. W: Schaff P.: Nicene and Post-Nicene Fathers. II. Vol. XIV. 2013 (244-323).
6. Tomasz z Akwinu: Suma teologiczna. XXXI. Przekł. Kostecki R. Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy ,,Veiritas”, 1975.
7. Vogel C.: Le Pontifical Romano-Germanique du dixiėme siė Le Texte I. Vaticano: Biblioteca Apostolica Vaticana, 1963.

[1] Zob. Synod w Laodycei: Kanony, kan. XXIII. W: Schaff P.: Nicene and Post-Nicene Fathers. Ser. II. Vol. XIV. 2013, s. 281.

[2] Zob. Synod w Laodycei: Kanony, kan. XXIV. W: Tamże, s. 282.

[3] Zob. Statuta Ecclesiae Antiqua, X.

[4] Zob. Tamże; Vogel C.: Le Pontifical Romano-Germanique du dixiėme siėcle. Le Texte I. Vaticano: Biblioteca Apostolica Vaticana, 1963, s. 14-15.

[5] Zob. Rittner E.: Prawo Kościelne Katolickie. T. I. Lwów: 1878, s. 103-104; Tomasz z Akwinu: Suma teologiczna. T. XXXI. Przekł. Kostecki R. Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy ,,Veiritas”, 1975, s. 100.

[6] Zob. Tomasz z Akwinu: Suma teologiczna. T. XXXI. Przekł. Kostecki R. Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy ,,Veiritas”, 1975, s. 88.

[7] Zob. Tamże, s. 89.

[8] Zob. Augustinus: Enarationes in psalmos, CXLIX, 7.

[9] Zob. Tamże.

[10] Zob. Amalariusz z Metzu: Dzieła. T. I. Red. Gacia T. Lublin: TN KUL, 2016, s. 239.