Święcenia w średniowiecznej teologii – Alkuin (+804)

Opisując sakrament święceń, nie można ominąć nauki poszczególnych uczonych na temat tego, co obecnie nazywa się sakramentem święceń. Średniowieczni uczeni zajmujący się tematyką sakramentu święceń, dzielili się na zwolenników tezy, iż wszystkie świecenia są pochodzenia Bożego i stanowią część sakramentu święceń oraz na tych, którzy opowiadali się za odmienną teorią, uważając, że o ile wszystkie święcenia w jakiejś mierze składają się na sakrament, o tyle nie wszystkie są pochodzenia Bożego. Dyskurs ten zadomowił się w Kościele, aż do czasu Soboru Watykańskiego II (1962-1965) i następującej po nim reformie święceń (1965-1972), którą spowolnił[1]. Warto więc zapoznać z tezami średniowiecznych teologów nt. sakramentu święceń. W piątej części artykułu uwaga zostanie skupiona na nauce Alkuina (+804).

Wspomniany uczony urodził się w okolicach 730 r. w pobliżu Yorku, zmarł natomiast w 804 r. w Tours. Był on katolickim teologiem, twórcą Homiliarza, Lekcjonarza, Sakramentarza i wielu innych dzieł liturgicznych. W jego dorobku naukowym znajduje się interesujące dzieło na temat kościelnych obrzędów De Divinis Officiis Liber. Uwaga tego opracowania zostanie skupiona właśnie na nauce zawartej w tym dziełku.

Alkuin rozpoczyna opis kościelnych urzędów od ukazania znaczenia święceń obecnych w Kościele. Uczony ukazuje, że sakrament święceń wyciska pewien dar duchowy. Kapłaństwo wywodzi on ze Starego Testamentu: od Melchizedeka, Aarona i Mojższa. Tego drugiego nazywa summus pontificem (najwyższym kapłanem), natomiast jego synów utożsamia z duchownymi niższego stopnia – prezbiterami. W podziale urzędów Starego Testamentu dopatruje się ówczesnego podziału kleru: na pełniących zadania dawnych Lewitów i na innych, mniejszych stopniem. Wylicza przy tym poszczególnych duchownych: ostiariuszy, lektorów, egzorcystów, akolitów, subdiakonów, diakonów, prezbiterów i biskupów, których nazywa ósmym stopniem święceń, powołując się przy tym na Księgę Ezechiela: ,,Et in octo gradibus ascensus ejus”.

Następnie opisuje on kolejno poszczególnie stopnie hierarchii (DDO, XXXIV; XXXVI):

1. Ostiariat wywodzi się z Księgi Kronik, od sług świątyni (1 Krn 9, 26-27). Nazwa tego urzędu wywodzi się od słowa ,,ostium” – ,,brama”. Ostiariusze mieli bowiem posługiwać przy drzwiach kościoła i strzec świętych budynków.
2. Lektorat przejął formę od proroków, którzy są jego początkiem (Iz 58, 1). Nazwa tego urzędu wywodzi się od słowa ,,legendum” – ,,czytanie”. Lektorzy mieli bowiem odczytywać ludowi lekcje mszalne.
3. Egzorcystat pochodzi od sług Salomona, lecz również w Dziejach Apostolskich widnieją wzmianki o tym urzędzie (Dz 19, 13). Nazwa tego urzędu wywodzi się od ich głównej czynności – dokonywania egzorcyzmów.
4. Akolitat wywodzi się od sług strzegących Namiotu Spotkania (Wj 27, 20) i za czasów Alkuina różnie go nazywano. Aczkolwiek nazwa tego urzędu wywodzi się od ich głównej czynności – noszenia świec i towarzyszenia duchownym świętych stopni.
5. Subdiakonat wywodzi się od Natanejczyków, którzy służyli synom Lewiego. Nazwa tego stopnia wywodzi się z tego, że subdiakoni stali pod diakonami w hierarchii. Ich zadaniem zaś była pomoc diakonom przy świętej ofierze.
6. Diakonat wywodzi się od Lewitów, służących w świątyni Bożej. Nazwa tego urzędy wywodzi się z tego, że za pomocą tego słowa określano służbę, a diakon jest pierwszym służącym w liturgii.
7. Prezbiterat pochodzi od Aarona, który składał Bogu ofiarę całopalną. Nazwa tego urzędu pochodzi od słowa ,,presbyteros” – ,,starszy”. Prezbiterzy byli bowiem ,,starsi” od pozostałych duchownych godnością i doświadczeniem.
8. Episkopat, czy szczyt kapłaństwa, wywodzi się ze Starego Testamentu, gdzie istniał urząd najwyższego kapłana.

Inicjacją do stanu duchownego była tonsura, pochodząca od Nazirejczyków, którzy po okresie pokuty i postu, golili swe głowy na znak oddania się Panu. Alkuin wzmiankuje tutaj, że pierwszym, który to uczynił, był św. Piotr Apostoł (DDO, XXXV).

Kim właściwie jest jednak duchowny? Alkuin odpowiada na to pytanie podobnie, jak Hieronim ze Strydonu (+420), wzmiankując, że duchownym jest ten, którego cząstką jest Pan. Autor przywołuje przy tym słowa Psalmu 15: ,,Dominus pars haereditatis meae”, a także Księgi Powtórzonego Prawa: ,,Filiis Levi non dabis haereditatem, ego enim ero haereditas illorum” (Pwt 10, 9).

Widać zatem, że w teologii Alkuina obecne były również inne interpretacje kościelnych urzędów, których nie spotyka się w poprzednio prezentowanych dziełach.

Dawid Makowski

[1] Zob. Lécuyer J.: Les Ordres mineurs en question. W: LM-D. Nr 102. Paris: 1970, s. 99; McManus R. F.: Thirty Years of Liturgical Renewal. Statements of the Bishops’ Committee on the Liturgy. Washington: 1987, s. 121.