Adoracja Krzyża w Wielki Piątek
Witam serdecznie w kolejnej publikacji naszej serii o liturgii Wielkiego Tygodnia. Dziś słów kilka o odsłonięciu i adoracji Krzyża.
Zwyczaj adoracji Krzyża ma genezę wschodnią i pochodzi z kultu relikwii Krzyża Świętego w Jerozolimie. W Rzymie pojawił się koniec VII lub w I połowie VIII wieku, gdy Papieżami byli duchowni pochodzenia wschodniego. Początkowo odbywała się procesja z relikwiami Krzyża z Lateranu do Bazyliki Santa Croce, gdzie przed rozpoczęciem obrzędów Wielkiego Piątku, papież i całe zgromadzenie adorowało relikwie poprzez ich ucałowanie. Był to element obecny obok całej liturgii Wielkiego Piątku, z czasem ściślej włączany do niej. Kiedy zwyczaj zaczął się przenosić poza Rzym, to zamiast relikwii Drzewa Krzyża zaczęto adorować analogicznie. krzyże ołtarzowe. Amalariusz z Metzu uzasadniał to za św. Janem z Damaszku tym, że są one czynione na wzór Krzyża Pańskiego stąd należy im się porównywalny szacunek. Od IX wieku pojawił się zwyczaj przenoszenia zasłoniętego Krzyż, czemu towarzyszył śpiew Trisagionu (pl. Święty Boże, Święty Mocny). Potem papież odsłaniał krzyż na środku ołtarza mówiąc antyfonę Ecce Lignum Crucis (pl. Oto Drzewo Krzyża) Przyczyną zasłaniania krzyża było rozpowszechnienia czynienia na nich wizerunków Jezusa. W X wieku w Pontyfikale Rzymsko-Germańskim pojawiło się zdejmowanie do adoracji krzyża ołtarzowego. Czci Krzyża zaczęło towarzyszyć trzykrotne klęknięcie na dwa kolana i głęboki skłon, a od XII wieku kapłan do odsłonięcia krzyża zdejmował ornat, a następnie buty (zdejmowanie butów może mieć też starsze źródła). W Polsce powszechny był zwyczaj procesyjnego zanoszenia Krzyża na miejsce adoracji ze śpiewem Improperiów, gdzie następnie był odsłaniany. Stąd również obecnie dopuszczalne są dwie wersje odsłaniania krzyża: procesyjnie od nawy lub bezpośrednio przy ołtarzu. Również śpiewy podczas adoracji Krzyża mają ciekawą historię. Trisagion jest pochodzenia frankijskiego (IX wiek), ale sam tekst był obecny od wieków w rycie gallikańskim jako element otwierający Mszę. Dwujęzyczny śpiew ma swoje źródła w tym, że wierzono, iż Trisagion został objawiony w Konstantynopolu w V wieku. Improperia pojawiły się w Rzymie później niż Trisagion (XI wiek), ale podobnie jak on, są pochodzenia wschodniego. Są one uderzająco podobne do hymnów śpiewanych w Kościele Jerozolimskiego. Sam obrzęd Adoracji Krzyża w Jerozolimie kończył się uroczystym złożeniem relikwii w Grobie Pańskim. Z tej przyczyny zaczęto ten obrzęd kopiować na Zachodzie, co dało początek praktyce tzw. Grobów Pańskich. Gdy w średniowieczu pojawiły się wizerunki Jezusa na krzyżach, to zaczęto je ubierać w szaty kapłańskie koloru czerwonego, czego reliktem obecnie jest czerwona stuła na krzyżu na Rezurekcję. Od XVI wieku razem z Krzyżem zaczęto chować w Grobie Pańskim monstrancję, choć o obowiązku chowania Krzyża w Grobie źródła polskie mówią jeszcze w latach 30 ubiegłego wieku.
Jakub Piotr Klamecki
