Msze czwartej sesji soborowej
We wrześniu 1965 r. światło dzienne ujrzała księga liturgiczna, której wydanie nakazał papież Paweł VI (+1978), aby ujednolić niektóre przepisy liturgiczne[1]. Została ona stworzona przez Coetus a Studiis XXXIX (De cappella papali) oraz Coetus a Studiis XXV (De libris cantus) z pomocą Ojców Soboru Watykańskiego II (1962-1965)[2]. Miała ona posłużyć podczas czwartej sesji soborowej, odbywającej się od 14 września do 8 grudnia 1965 r.[3]
W księdze zaznaczono, że celebracje Mszy św. w tym okresie miały się odbywały zarówno ze śpiewem, jak i bez śpiewu[4]. Aktywny udział wiernych miał polegać na dialogowaniu z kapłanem podczas Mszy św. oraz włączeniem się w śpiewy liturgiczne, a także na przyjęciu Komunii św. podczas celebracji liturgii mszalnej[5]. Ponadto miano stosować zróżnicowane śpiewy liturgiczne (nowe i stare)[6]. Zasadniczo głównym formularzem Mszy św. miał być formularza liturgii wotywnej do Ducha Świętego, od którego jednak istniały wyjątki: ferie Suchych Dni; Święta Dedykacji Bazyliki św. Piotra oraz Archibazyliki Najśw. Zbawiciela; święta Najświętszej Maryi Panny; święta Apostołów; święta biskupów i papieży; święta doktorów Kościoła; święta świętych wymienionych w kanonie mszalnym; święta najważniejszych świętych dla Kościoła[7]. W rzeczywistości sprawowano więc z formularza Mszy wotywnej o Duchu Świętym tylko trzydzieści siedem liturgii mszalnych[8].
Na każdy obchód liturgiczny przygotowano odpowiednie formularze mszalne, które zawierały w sobie części zmienne z neumami, które pochodziły w głównej mierze z przygotowywanego Graduale Simplex[9]. Natomiast dwa schematy ordinarium mszalnego pochodziły z wydanego kilka miesięcy wcześniej Kyriale Simplex[10].
W części poświęconej porządkowi celebracji liturgicznej zaznaczono, że podczas każdej celebracji (na jej początku) miał mieć miejsce obrzęd intronizacji Ewangelii, któremu miał towarzyszyć śpiew na wejście[11]. Następnie miano pominąć modlitwy u stopni ołtarza, rozpoczynając Mszę św. od kolejnego obrzędu[12]. Biskupi celebrujące Msze św., mieli je sprawować przy asyście jednego diakona[13]. Wszystkie homilie miały trwać pięć minut[14]. Ze względów praktycznych zdecydowano się nie udzielać w tych liturgiach Komunii św. wiernym oraz nie odmawiano modlitwy powszechnej, chociaż jej formuły zamieszczono w tekście księgi[15]. W sumie zawarto bowiem sześć przykładów modlitwy powszechnej, spośród których każda miała po pięć wezwań i posiadała własną melodię[16]. Natomiast orację wieńczącą miano wybierać spośród osiemnastu przedstawionych modlitw[17].
W kwestii czytań mszalnych ustalono następujące reguły. Poza feriami Adwentu oraz tymi dniami, które posiadały swoje własne perykopy mszalne, należało czytać w sposób ciągły czytania z Dziejów Apostolskich, a Ewangelię z relacji św. Jana[18]. W feriach Adwentu natomiast miano czytać lekcje z proroka Izajasza, a Ewangelię z relacji Łukasza lub Mateusza[19].
Formularzy Mszy wotywnych o Duchu Świętym było siedem[20]. Pierwszy z nich został zaczerpnięty ze starego mszału, pozostałe zaś były nowe[21]. Formularz Mszy w Suche Dni Wrześniowe pod względem modlitw mszalnych był tożsamy z tym, który występował w starym mszale[22]. Wyjątkiem jednak były części zmienne tych trzech dni (środy, piątku oraz soboty), gdyż przewidziano dla nich nowe, ale jednakowe na każdy dzień, śpiewy antyfony introitu, śpiewu międzylekcyjnego, antyfony na Ofiarowanie i antyfony na Komunię[23]. Ten sam zabieg spotkał ferie Adwentu, którym zmodyfikowano części zmienne[24]. Również części zmienne na święta Najświętszej Maryi Panny zostały odnowione[25]. To samo spotkało także wszystkie obchody ku czci świętych[26]. Nowe antyfony przewidziano również na obchody ku czci męczenników[27]. Na końcu zamieszczono także nowe antyfony na obchody ku czci wyznawców[28].
W tej księdze umieszczono także śpiewy ordinarium mszalnego, które pochodziły – jak wyżej wspomniano – z Kyriale Simplex. Pierwszy schemat zawierał śpiewy z pierwszej Mszy umieszczonej w Kyriale[29]. Były to kolejno: Kýrie z Mszy XVI, Glória z Mszy XV, Sanctus z Mszy XVIII i Agnus Dei z Mszy XVIII[30]. Drugi schemat zawierał zaś śpiewy z drugiej (względem Kýrie), piątej (względem Glória) i czwartej (względem Sanctus i Agnus Dei)[31]. Były to kolejno: nowo utworzone Kýrie, Glória z Mszy X, Sanctus z Mszy XIII oraz nowo utworzone Agnus Dei[32]. Następnie podano nuty do wyznania wiary (Credo z Mszy I), wprowadzenia do oracji Pańskiej i do samej modlitwy Pańskiej oraz do słów rozesłania[33]. Na końcu umieszczono jeszcze osiem różnych melodii doksologii trynitarnej[34].
W ten sposób Ojcowie soborowi sprawowali liturgię mszalną podczas czwartej sesji Soboru Watykańskiego II (1962-1965), która była odnowionym rytem Mszy św., dokonanym w pierwszym kwartale 1965 r.
Dawid Makowski
[1] Zob. Consilium ad Exsequendam Constitutionem de Sacra Liturgia: Missæ in quarta periodo Concilii Oecumenici Vaticani II Celebrandæ. Roma: 1965 (Not, XI, 331).
[2] Zob. Tamże (Not, XI, 331).
[3] Zob. Prænotanda Missæ in quarta periodo Concilii Oecumenici Vaticani II Celebrandæ. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, art. 1. Stąd w kalendarzu umieszczono tylko te dni, które następowały pomiędzy dn. 14 września a 8 grudnia. Zob. Calendarium. W: MQ, s. 8-11.
[4] Zob. Prænotanda Missæ in quarta periodo Concilii Oecumenici Vaticani II Celebrandæ. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, art. 4a.
[5] Zob. Tamże, art. 4b.
[6] Zob. Tamże, art. 4c.
[7] Zob. Tamże, art. 2.
[8] Miały one miejsce dnia: 17, 18, 20 i 28 września 1965 r.; 1, 2, 5, 6, 8, 9, 12, 13, 16, 19, 20, 21, 22, 23, 25, 26, 27, 29 i 30 października 1965 r.; 3, 5, 6, 8, 10, 12, 13, 16, 17, 19, 20, 25, 26 i 27 listopada 1965 r. Zob. Calendarium. W: MQ, s. 8-11.
[9] Zob. Formularia Missarum. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, art. 1-7.
[11] Zob. De ordine celebrationis. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, art. 1.
[12] Zob. Tamże, art. 2.
[13] Zob. Tamże, art. 4.
[14] Zob. Tamże, art. 6.
[15] Zob. Tamże.
[16] Zob. Tamże, s. 100-105.
[17] Zob. Tamże, s. 106-108.
[18] Gdy skończono czytać perykopy Ewangelii (tzn. gdy odczytano ostatnią perykopę z rozdziału wieńczącego dzieło), to miano rozpocząć proklamowanie tej Dobrej Nowiny od początku. Zob. Lectiones. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, art. 2.
[19] Zob. Tamże, art. 4.
[20] Zob. MQ, s. 16-49.
[21] Zob. MR/62, s. [56]-[57].
[22] Zob. MR/62, s. 400-410.
[23] Antyfoną introitu były słowa: „Factus est, adiútor meus Deus meus”, zaś psalmem był Psalm 17. Pierwszym psalmem responsoryjnym był Psalm 42 z refrenem: „Salutáre vultus mei, Deus meus”. Drugim psalmem responsoryjnym był Psalm 54 z refrenem: „Inténde mihi et exáudi me”. Traktus został zaczerpnięty z Psalmu 116. Antyfoną na Ofiarowanie były słowa: „Inténde voci oratiónis meæ, Rex meus et Deus meus” zaś psalmem był Psalm 5. Antyfoną na Komunię natomiast była fraza: „Cantábo Dómino, qui bona tríbuit mihi”, a psalmem był Psalm 12. Zob. MQ, s. 50-54.
[24] Antyfoną introitu były słowa: „Ad te, Dómine, levávi ánimam meam: veni, et éripe me, Dómine, ad te confúgi”, a psalmem był Psalm 24. Psalmem responsoryjnym był Psalm 79 z refrenem: „Dómine Deus virtútum”. Antyfoną na Ofiarowanie były słowa: „Qui te, expéctant, Dómine, non confundéntur” z Psalmem 24. Natomiast antyfonę na Komunię stanowiła fraza: „Benignitátem fecie Dóminus: et terra nostra dedit fructum suum” z Psalmem 84. Zob. Tamże, s. 55-58.
[25] Antyfoną introitu były słowa: „Beáta Mater, et intácta Virgo, gloriósa Regína mundi, intercéde pro nobis ad Dóminum”, psalmem zaś był Psalm 45. Śpiew międzylekcyjny stanowił Psalm 44 z refrenem: „Opera mea Regi”. Wersetem aklamacji Alleluja były dwie frazy: „1. Oculi mei semper ad Dóminum, guóniam ipse evéllet de láqueo pedes meos. 2. Innocéns et recti adhæsérunt mihi: quia sustínui te”. Antyfonę na Ofiarowanie stanowiły z Psalmem 84 słowa: „Ave María, grátia plena: Dóminus te cum: benedícta tu in muliéribus, allelúia”. Natomiast antyfonę na Komunię stanowiły słowa: „Beáta es, Virgo María, quæ ómnium portásti Creatórem” wraz z kantykiem Maryi. Zob. Tamże, s. 59-63.
[26] Antyfoną introitu były słowa: „In omnem terram, exívit sonum eórum, et fines orbis terræ verba eórum” z Psalmem 18. Psalmem responsoryjnym był Psalm 44 z refrenem: „Super omnem terram”. Werstem aklamacji Alleluja były dwie frazy: ,,1. Cantáte Dómino cánticum novum: cantáte Dómino, omnis terra. 2. Cantáte Dómino, et benedícite nómini eius: annuntiáte de die in diem salutáre eius”. Antyfoną Ofiarowania były słowa: „Spíritus Dómini super me, evengelizáre paupéribus misit me” z kantykiem Mądrości. Natomiast antyfonę na Komunię stanowiły słowa: „Vos qui secúti estis me, sedébitis super sedes, iudicántes duódecim tribus Israël, dicit Dóminus” z Psalmem 138. Zob. Tamże, s. 64-68.
[27] Antyfoną introitu były słowa: „Dómine, in virtúte tua lætábitur iustus” z Psalmem 20. Psalmem responsoryjnym był Psalm 32 z refrenem: „Rectos decet collaudátio”. Wersetem aklamacji Alleluja były dwie frazy: „1. Te decet hymnu, Deus, in Sion: et tibi reddétur votum in Ierúsalem. 2. Beátus, quem elegísti, et assumpsísti: inhabitábit in trias tuis”. Antyfoną na Ofiarowanie była fraza: Iusti confitebúntur nómini tuo, et habitábunt recti cum vultu tuo” z Psalmem 118. Natomiast antyfonę na Komunię stanowiły słowa: „Qui vult veníre post me, ábneget semetípsum, et tollat crucem suam, et sequátur me” z Psalmem 33. Zob. Tamże, s. 69-73.
[28] Antyfoną introitu były słowa: „Secus decúrsus aquárum plantávit víneam iustórum: et in lege Dómini fuit volúntates eórum” z Psalmem 1. Śpiewem międzylekcyjnym był Psalm 131 z refrenem: „Et sancti tui exsúltent”. Wersetem Alleluja były dwa wersy: „1. Confitébor tibi, Dómine, in toto corde meo: narrábo ómnia mirabília tua. 2. Lætábor et exsultábo in te: psallam nómini tuo, Altíssime”. Antyfonę na Ofiarowanie stanowiła fraza: „Posuísti, Dómini, super caput eius corónam de lápide pretióso” z Psalmem 20. Natomiast antyfonę na Komunię stanowiły słowa: „Fidélis servus et prudens, quem constítuit Dóminus super famíliam suam” z Psalmem 33. Zob. Tamże, s. 74-78.
[29] Zob. KS, s. 4-6.
[30] Zob. MQ, s. 87-90.
[31] Zob. KS, s. 6, 16-18, 14-15.
[32] Zob. MQ, s. 90-93.
[33] Zob. Tamże, s. 93-98.
[34] Zob. Tamże, s. 109-111.
