Ryt koncelebracji Mszy św. – Przepisy obrzędowe

Od dłuższego czasu można zauważyć, że większość Mszy św. sprawowanych w kościołach parafialnych to liturgia koncelebrowana, czyli taka, w której bierze udział kilku kapłanów ubranych w szaty kapłańskie, sprawujących jedną Mszę św. pod przewodnictwem któregoś spośród nich. Przy tej okazji pojawia się wiele pytań dotyczących tego, co mogą, a czego nie mogą robić koncelebransi podczas takiej liturgii. Poniższy artykuł ma za zadanie ukazać funkcje koncelebransów podczas Mszy świętej sprawowanej: (a.) pod przewodnictwem biskupa z udziałem diakona; (b.) pod przewodnictwem biskupa bez udziału diakona, (c.) pod przewodnictwem prezbitera z udziałem diakona, (d.) pod przewodnictwem prezbitera bez udziału diakona.

NORMY OGÓLNE

Koncelebransem jest ten, kto bierze udział w liturgii od jej rozpoczęcia do zakończenia. Nie może nim być rzecz jasna nikt, kto jest szafarzem jakiejś wspólnoty kościelnej, która nie posiada sukcesji apostolskiej i nie uznaje ważności święceń kapłańskich[1]. Przed dołączeniem kogoś do koncelebracji, należy zrewidować jego kapłańską tożsamość[2]. Ilość koncelebransów powinna być dostosowana do przestrzeni danej świątyni[3]. Nikt nie może dołączyć się do koncelebracji w trakcie Mszy świętej[4]. Wszyscy koncelebransi ubierają alby przepasane sznurkiem, jeśli nie przylegają one do ciała, a także humerały, gdy krój szaty nie zasłania szyi. Ponadto – jak zwykle – przywdziewają stuły i ornaty. Jednakże w sytuacji wyjątkowej można nie zakładać szaty wierzchniej. Norma ta jednak w żadnej mierze nie odnosi się do głównego celebransa[5]. Mszę św. koncelebrowaną można sprawować kilka razy dziennie tam, gdzie przebywa wielu kapłanów i istnieje taka potrzeba[6]. Liturgia ta nie może być jednak Mszą bez ludu (Missa sine populo)[7]. Nie można również sprawować w tym samym czasie kilku Mszy św. koncelebrowanych, chyba że będą one sprawowane w różnych miejscach[8]. Jeśli w liturgii koncelebrowanej biorą udział wierni z różnych krajów, można w niej używać kilku języków. Należy wówczas wykonać w języku łacińskim części stałe (a przede wszystkim Wyznanie wiary) i modlitwę Pańską[9]. Jednakże kapłani, którzy nie znają języka celebracji, nie powinni jej koncelebrować, lecz brać w niej udział w stroju chórowym in choro[10]. Jeśli kapłan posiada zgodę na używanie moszczu podczas liturgii zamiast wina, to nie może on być głównym celebransem koncelebracji (z zastrzeżeniem pewnych wyjątków)[11]. Osobą uprawnioną do nadzorowania praktyki koncelebry w diecezji jest ordynariusz miejsca[12].

MSZA ŚWIĘTA KONCELEBROWANA POD PRZEWODNICTWEM BISKUPA Z UDZIAŁEM DIAKONA (1)

Liturgia Mszy św. pontyfikalnej, która jest sprawowana przez osoby upoważnione do celebrowania w ten sposób, a więc przede wszystkim biskupów i opatów, jest celebrą, odznaczającą się dość dużą ilością usługujących. Oprócz ministrantów, lektorów i akolitów, w takiej liturgii powinno uczestniczyć trzech diakonów, spośród których jeden głosi Ewangelię, a dwóch asystuje przy biskupie[13].

W takiej formie Mszy świętej, koncelebransi oprócz czynności wspólnych dla wszystkich zebranych, mają do wykonania następujące zadania:

• Po dojściu do prezbiterium wszyscy koncelebransi:

A. Wykonują przyklęknięcie (jeśli w prezbiterium jest tabernakulum z Najświętszym Sakramentem) i podchodzą do ołtarza, który – po uprzednim głębokim ukłonie względem świętego stołu – całują na znak czci[14]. Jeśli podążają „krótką drogą” i stają pomiędzy ołtarzem a tabernakulum, to najpierw klękają w stronę tabernakulum, a potem kłaniają się w stronę ołtarza, poczym go całują[15].
B. Wykonują głęboki pokłon (jeśli w prezbiterium nie ma tabernakulum z Najświętszym Sakramentem) i podchodzą do ołtarza, na którym składają pocałunek[16].

• W trakcie Mszy św. koncelebransi zajmują swoje własne miejsca, lecz obok biskupa asystują diakonii[17].
• Jeśli odmawia się hymn anielski Gloria in excelsis Deo, to jeden z koncelebransów może go zaintonować[18].
• W trakcie Ofiarowania koncelebransi pozostając na swoich miejscach, przyjmują okadzenie od diakona[19].
• Między modlitwą nad darami a prefacją, w czasie, gdy diakon zdejmuje biskupowi piuskę (lub chwilę przed tą czynnością), koncelebransi podchodzą do ołtarza i stają wokół niego[20].
• Modlitwę eucharystyczną wypowiada się następująco: Koncelebransi wraz z biskupem (i ludem) wygłaszają słowa aklamacji Sanctus, a następnie sam główny celebrans odmawia wszelkie części anafory eucharystycznej, poza:

1. Wspomnieniem żywych; Zjednoczeni; Wspomnieniem zmarłych i Nam grzesznym sługom (z rozłożonymi rękoma) w I Modlitwie eucharystycznej, które odmawiają samodzielnie czterej spośród koncelebransów, a także poza: Prosimy Cię, Boże (trzymając ręce wyciągnięte); słowami konsekracji (trzymając wyciągniętą prawą rękę w przypadku koncelebransów); Boże Ojcze, my Twoi słudzy (z rozłożonymi rękoma); Przez Chrystusa (z rękoma złożonymi w przypadku koncelebransów) gdyż wypowiadają je wszyscy koncelebransi razem[21].

2. Uświęć te dary (trzymając ręce wyciągnięte), słowami konsekracji (trzymając wyciągniętą prawą rękę w przypadku koncelebransów) i Przez Chrystusa (z rękoma złożonymi w przypadku koncelebransów) w II Modlitwie eucharystycznej, które odmawia wespół z koncelebransami, a także poza: Pamiętaj, Boże, o Twoim Kościele na całej ziemi i Wspomnieniem zmarłych (z rozłożonymi rękoma), które odmawiają dwaj spośród koncelebransów[22].

3. Pokornie błagamy Cię, Boże (trzymając ręce wyciągnięte); słowami konsekracji (trzymając wyciągniętą prawą rękę w przypadku koncelebransów); Wspominając, Boże (z rozłożonymi rękoma) i Przez Chrystusa (z rękoma złożonymi w przypadku koncelebransów), w III Modlitwie eucharystycznej, które odmawia się razem z koncelebransami, a także poza: Niech On nas uczyni i Prosimy Cię, Boże, które odmawiają dwaj spośród koncelebransów[23].

4. Prosimy Cię, Boże (trzymając ręce wyciągnięte); słowami konsekracji (trzymając wyciągniętą prawą rękę w przypadku koncelebransów); Boże, Ojcze, sprawując teraz pamiątkę naszego odkupienia (z rozłożonymi rękoma) i Przez Chrystusa (z rękoma złożonymi w przypadku koncelebransów), w IV Modlitwie eucharystycznej, które odmawiają wszyscy koncelebransi z głównym celebransem, a także poza : Pamiętaj, Boże, o wszystkich i Pamiętaj także o tych (z rozłożonymi rękoma), które wygłasza samodzielnie dwóch spośród koncelebransów (kolejno po sobie)[24].

5. Prosimy Cię, Ojcze wszechmogący (trzymając ręce wyciągnięte), słowami konsekracji (trzymając wyciągniętą prawą rękę w przypadku koncelebransów), Obchodząc pamiątkę naszego pojednania (z rozłożonymi rękoma) i Przez Chrystusa (z rękoma złożonymi w przypadku koncelebransów) w V Modlitwie eucharystycznej, które wygłasza razem z koncelebransami, jak również poza: modlitwą wstawienniczą za Kościół i Pamiętaj także o naszych braciach
i siostrach, które wygłaszają osobno dwaj spośród koncelebransów[25].

6. Wejrzyj na lud zebrany wokół Ciebie (trzymając ręce wyciągnięte), słowami konsekracji (trzymając wyciągniętą prawą rękę w przypadku koncelebransów), Obchodząc pamiątkę (z rozłożonymi rękoma) i Przez Chrystusa (z rękoma złożonymi w przypadku koncelebransów) w I Modlitwie eucharystycznej o Tajemnicy Pojednania, które wygłasza wespół z koncelebransami i poza częścią Zachowaj nas wszystkich, którą wygłasza jeden spośród koncelebransów[26].

7. Przez tę tajemnicę pojednania (trzymając ręce wyciągnięte), słowami konsekracji (trzymając wyciągniętą prawą rękę w przypadku koncelebransów), Obchodząc pamiątkę (z rozłożonymi rękoma) i Przez Chrystusa (z rękoma złożonymi w przypadku koncelebransów) w II Modlitwie eucharystycznej o Tajemnicy Pojednania, które wygłaszają wszyscy koncelebransi z głównym celebransem, a także poza: Duch, który umacnia miłość i Ty, który nas zebrałeś wokół swego stołu, gdyż te modlitwy wygłaszają osobno dwaj spośród koncelebransów z rękoma rozłożonymi[27].

8. Podczas kanonu mszalnego, wszyscy koncelebransi stosują się do zasad podanych w Mszale Rzymskim odnośnie do poszczególnych gestów. Podczas
I Modlitwy eucharystycznej kapłani pochylają się na słowa: Pokornie Cię błagamy, a na frazę: otrzymali obfite błogosławieństwo i łaskę, wyprostowują się i żegnają znakiem krzyża[28]. Natomiast na słowa: Nam grzesznym sługom biją się w piersi[29].

9. Podczas każdej anafory koncelebransi mogą, lecz nie muszą, wyciągnąć prawą rękę w stronę materii sakramentu, podczas gdy pochylony celebrans odmawia słowa konsekracji. Wówczas trzymają ją w geście epikletycznym[30].

• Modlitwę Pańską wygłaszają wszyscy koncelebransi razem z głównym celebransem (i ludem), mając ręce rozłożone[31].
• Przynajmniej dwaj spośród koncelebransów przyjmują znak pokoju od biskupa przed diakonami[32].
• Podczas śpiewu Baranku Boży niektórzy spośród koncelebransów mogą pomóc biskupowi przełamywać Hostie święte[33].
• Przed wezwaniem: Oto Baranek Boży, koncelebransi przyjmują Hostie i wracają na swoje miejsca[34].
• Po Komunii św. celebransa, koncelebransi przystępują do Stołu Pańskiego. Obrzęd Komunii św. koncelebransów można sprawować na kilka sposobów[35].
• Podczas puryfikacji naczyń liturgicznych, niektórzy spośród koncelebransów mogą wspomóc diakonów, poprzez: spożycie pozostałej Krwi Pańskiej, zaniesienie do tabernakulum konsekrowanych Hostii oraz przeniesienie na kredens naczyń liturgicznych[36].
• W czasie obrzędów zakończenia koncelebransi zostają na swoich miejscach[37].
• Na koniec Mszy św., ołtarz całuje jedynie biskup i diakoni. Natomiast koncelebransi wraz z nimi składają ołtarzowi głęboki ukłon, a potem – jeśli w prezbiterium przechowuje się Najświętszy Sakrament – przyklękają przed tabernakulum[38].
• W zakrystii – po pokłonie względem krzyża – cała asysta (w tym koncelebransi) składają głęboki pokłon biskupowi[39].

MSZA ŚWIĘTA KONCELEBROWANA POD PRZEWODNICTWEM BISKUPA BEZ UDZIAŁU DIAKONA (2)

W liturgii pontyfikalnej koncelebrowanej, w której nie bierze udziału żaden diakon, to koncelebransi oprócz powyższych czynności ukazanych w punkcie drugim, spełniają również zadania w zastępstwie za diakona, a są nimi:

1. Asystowanie biskupowi przy katedrze tak, jak by to czynili dwaj diakoni[40].
2. Prośba o błogosławieństwo, odczytanie Ewangelii i ucałowanie księgi samemu lub zaniesienie jej do celebransa[41].
3. Posługiwanie celebransowi przy ołtarzu poprzez wręczenie pateny, przygotowanie kielicha, nakrywanie go palką, asystowanie przy mszale i podnoszenie kielicha w czasie doksologii końcowej[42].
4. Wygłaszanie za diakona wezwania do przekazania sobie znaku pokoju[43].
5. Pomoc w przełamywaniu postaci[44].

MSZA ŚWIĘTA KONCELEBROWANA POD PRZEWODNICTWEM PREZBITERA BEZ UDZIAŁU DIAKONA (3)

Czynności prezbiterów-koncelebransów podczas takiej Mszy św. są tożsame z tymi, które wykonują w liturgii pontyfikalnej, w której bierze udział diakon (zob. wyżej). Wyjątek stanowią tutaj tylko te ceremonie, które są ściśle związane z osobą biskupa (np. pokłon wobec celebransa po zakończeniu Mszy św.).

MSZA ŚWIĘTA KONCELEBROWANA POD PRZEWODNICTWEM PREZBITERA BEZ UDZIAŁU DIAKONA (4)

Czynności prezbiterów-koncelebransów podczas takiej Mszy św. są na ogół tożsame z tymi, które wykonują w liturgii pontyfikalnej, w której nie bierze udział diakon (zob. wyżej), z następującymi wyjątkami:

• Koncelebrans głoszący Ewangelię nie prosi celebransa o błogosławieństwo przed jej odczytaniem oraz nie zanosi Ewangeliarza do celebransa, w celu złożenia na nim pocałunku[45].
• Podczas przygotowania darów koncelebransi siedzą, a sam główny celebrans zajmuje się czynnościami związanymi z przygotowaniem i ofiarowaniem darów[46].

***

Powyższe opracowanie ukazuje, w jaki sposób koncelebransi biorą udział w liturgii mszalnej sprawowanej z biskupem i bez niego, tak z diakonem, jak i bez z niego. Praca została oparta na dokumentach i przepisach Kościoła Łacińskiego.

Dawid Makowski

Wykaz skrótów:

AAS – Acta Apostolica Sedis
An. – Anamnesis
L-M-A – Liturgia Sacra. Liturgia – Musica – Ars
MPP – Miesięcznik Pasterski Płocki
Nr – Numer
T. – Tom

Bibliografia:

1. Ceremoniał Liturgicznej Posługi Biskupów. Katowice: 2013.
2. Cichy S., Matuszewski M.: Gest koncelebrujących podczas wypowiadania słów konsekracyjnych. W: An. Nr 45. 2006 (s. 103).
3. Cichy S.: Podejście koncelebransów do ołtarza na modlitwę eucharystyczną. W: An. Nr 31. 2002 (s. 94).
4. Kodeks Prawa Kanonicznego. Poznań: Pallottinum, 2008.
5. Konferencja Episkopatu Polski: Wskazania do nowego wydania Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego. Warszawa: 2005.
6. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii. Poznań: Pallottinum, 2003.
7. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja Redemptionis Sacramentum, Rzym: 2004. W: AAS, XCVI, s. 574-577, dz. 25. III. 2004
8. Kongregacja Nauki Wiary: Wyjaśnienie w sprawie użycia chleba z zawartością glutenu i moszczu jako materii eucharystycznej. Rzym: 1995. W: MPP. Nr 9/95., s. 419-420, dz. 19. VI. 1995.
9. Krakowiak C.: Celebracje Mszy Świętych w wielkich zgromadzeniach. W: LS. L-M-A. T. XX. Nr 1. 2014 (s. 15-23).
10. Mszał Rzymski dla diecezji polskich. II. Poznań: Pallottinum, 1986.
11. Nowak J.: Oddawanie czci ołtarzowi przez asystę. W: An. Nr 72. 2013 (s. 89).
12. Nowak J.: Wykonywanie czynności diakona przez koncelebransów. W: An. Nr 76. 2014 (s. 93).
13. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006.
14. Ritus servandus in concelebratione Missæ et Ritus communionis sub utraque specie. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965.
15. Święta Kongregacja Obrzędów: Obrzędy Mszy koncelebrowanej. 1966, nr 8. W: RBL. T. XIX. Nr 3. 1966 (s. 147-166).

[1] Zob. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja Redemptionis Sacramentum, Rzym: 2004, nr 172 (3). W: AAS, XCVI, s. 574-577, dz. 25. III. 2004; Kodeks Prawa Kanonicznego. Poznań: Pallottinum, 2008, kan. 908.

[2] Zob. Kodeks Prawa Kanonicznego. Poznań: Pallottinum, 2008, kan. 903.

[3] Zob. Ritus servandus in concelebratione Missæ et Ritus communionis sub utraque specie. Eitio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, nr 4.

[4] Zob. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006, nr 206; Święta Kongregacja Obrzędów: Obrzędy Mszy koncelebrowanej. 1966, nr 8. W: RBL. T. XIX. Nr 3. 1966 (s. 147-166).

[5] Zob. Tamże, nr 209.

[6] Zob. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006, nr 201.

[7] Zob. Tamże, nr 205 (z uwzględnieniem nr 115).

[8] Zob. Tamże.

[9] Zob. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii. Poznań: Pallottinum, 2003, nr 268.

[10] Zob. Krakowiak C.: Celebracje Mszy Świętych w wielkich zgromadzeniach. W: LS. L-M-A. T. XX. Nr 1. 2014, s. 18.

[11] Zob. Kongregacja Nauki Wiary: Wyjaśnienie w sprawie użycia chleba z zawartością glutenu i moszczu jako materii eucharystycznej. Rzym: 1995, nr II (D). W: MPP. Nr 9/95., s. 419-420, dz. 19. VI. 1995.

[12] Zob. Tamże, nr 202; Ritus servandus in concelebratione Missæ et Ritus communionis sub utraque specie. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, nr 3.

[13] Zob. Ceremoniał Liturgicznej Posługi Biskupów. Katowice: 2013, nr 122.

[14] Zob. Tamże, nr 130; Nowak J.: Oddawanie czci ołtarzowi przez asystę. W: An. Nr 72. 2013, s. 89.

[15] Zob. Nowak J.: Oddawanie czci ołtarzowi przez asystę. W: An. Nr 72. 2013, s. 89.

[16] Zob. Tamże.

[17] Zob. Ceremoniał Liturgicznej Posługi Biskupów. Katowice: 2013, nr 131.

[18] Zob. Tamże, nr 135.

[19] Zob. Tamże, nr 149.

[20] Zob. Tamże, nr 153; Cichy S.: Podejście koncelebransów do ołtarza na modlitwę eucharystyczną. W: An. Nr 31. 2002, s. 94; Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006, nr 215.

[21] Zob. Mszał Rzymski dla diecezji polskich. Wyd. II. Poznań: Pallottinum, 1986, s. 303*-311*.

[22] Zob. Tamże, s. 312*-319*.

[23] Zob. Tamże, s. 320*-327.

[24] Zob. Tamże, s. 329*-333*.

[25] Zob. Tamże, s. 334*-342*.

[26] Zob. Tamże, s. 343*-347*.

[27] Zob. Tamże, s. 348*-352*.

[28] Zob. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006, nr 222.

[29] Zob. Tamże, nr 224.

[30] Zob. Tamże, nr 222; Ceremoniał Liturgicznej Posługi Biskupów. Katowice: 2013, nr 106; Cichy S., Matuszewski M.: Gest koncelebrujących podczas wypowiadania słów konsekracyjnych. W: An. Nr 45. 2006, s. 109; Ritus servandus in concelebratione Missæ et Ritus communionis sub utraque specie. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, nr 39c.

[31] Zob. Ceremoniał Liturgicznej Posługi Biskupów. Katowice: 2013, nr 159; Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006, nr 237.

[32] Zob. Ceremoniał Liturgicznej Posługi Biskupów. Katowice: 2013, nr 161; Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006, nr 239.

[33] Zob. Ceremoniał Liturgicznej Posługi Biskupów. Katowice: 2013, nr 162; Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006, nr 240.

[34] Zob. Ceremoniał Liturgicznej Posługi Biskupów. Katowice: 2013, nr 163; Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006, nr 242.

[35] Szerzej o tym, zob. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006, nr 245-249.

[36] Zob. Ceremoniał Liturgicznej Posługi Biskupów. Katowice: 2013, nr 165.

[37] Zob. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006, nr 250.

[38] Zob. Ceremoniał Liturgicznej Posługi Biskupów. Katowice: 2013, nr 170.

[39] Zob. Tamże.

[40] Zob. Tamże, nr 131.

[41] Zob. Tamże, nr 173; Konferencja Episkopatu Polski: Wskazania do nowego wydania Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego. Warszawa: 2005, nr 16.

[42] Zob. Tamże (z uwagą na nr 153 i 158); Nowak J.: Wykonywanie czynności diakona przez koncelebransów.
W: An. Nr 76. 2014, s. 93.

[43] Zob. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2006, nr 239.

[44] Zob. Tamże, nr 240.

[45] Zob. Tamże, nr 212.

[46] Zob. Tamże, nr 214; Nowak J.: Wykonywanie czynności diakona przez koncelebransów. W: An. Nr 76. 2014, s. 93.