W trosce o liturgię: Prawidłowe sprawowanie obrzędów mszalnych – III: Akt pokuty i ,,Chwała”

Zauważając wielką potrzebę zgromadzenia w jedno wszelkich przepisów Kościoła na temat konkretnych elementów Mszy św., pragniemy przedstawić to prawodawstwo w sposób systematyczny, pod względem konkretnych obrzędów tak, aby były szeroko dostępne. Ufamy, że nasze skromne dziełko przyda się każdemu, kto będzie chciał zorganizować i odprawić Najświętszą Ofiarę Mszy Świętej w sposób zgodny z obowiązującymi normami liturgicznymi.

I forma aktu pokuty – spowiedź powszechna

W przypadku wyboru pierwszej formy aktu pokuty celebrans wzywa do niej w następujących słowach: ,,Uznajmy przed Bogiem, że jesteśmy grzeszni, abyśmy mogli z czystym sercem złożyć Najświętszą Ofiarę” (MR, s. 5*). Kapłan może się jednak posłużyć także innymi, podobnymi słowami (MR, s. 5*). Następnie występuje obowiązkowa chwila ciszy (WMR, nr 10). Później kapłan wraz z wszystkimi obecnymi recytuje spowiedź powszechną, podczas której wykonuje się gest bicia w piersi (trzymając lewą rękę nieco pod klatką piersiową, zaś prawą dokonując uderzenia w piersi). Kiedy zgromadzenie wymawia imię Najświętszej Maryi Panny (,,…Najświętszą Maryję Pannę…”), wszyscy wykonują gest pochylenia głowy (CE, nr 68a; IGMR, nr 275a). Po recytacji spowiedzi powszechnej kapłan – mając ręce złożone, tak jak przez cały akt pokutny – odmawia słowa absolucji (,,Niech się zmiłuje…”). Zaleca się, aby w Mszach śpiewanych było ono śpiewane wraz z odpowiedzią ludu: ,,Amen” (ML, nr 10a). Później występują wezwania do Chrystusa Pana, których może być sześć (tj. każde wezwanie powtarza się dwukrotnie) lub więcej (IGMR, nr 52). Aklamację tę – jeśli liturgia jest śpiewana – śpiewa naprzemiennie całe zgromadzenie (IGMR, nr 52) lub sama schola (ML, nr 18c). 

II forma aktu pokuty – wersja dialogowana

W przypadku wyboru drugiej formy aktu pokuty, celebrans wzywa do niej, wypowiadając słowa podane w Mszale Rzymskim lub do nich podobne, po czym następuje obowiązkowa chwila ciszy (WMR, nr 10). Następnie, trzymając ciągle złożone dłonie, kapłan dialoguje z ludem wezwania przewidziane w księdze liturgicznej (MR, s. 6*). Potem kapłan wygłasza słowa absolucji (,,Niech się zmiłuje…”), które w liturgiach śpiewanych winny być śpiewane (ML, 10), a następnie występują wezwania do Chrystusa Pana (zgodnie z zasadą podaną wyżej).

III forma aktu pokuty – tropy

W przypadku wyboru trzeciej formy aktu pokuty, celebrans wzywa do niej, wypowiadając słowa podane w Mszale Rzymskim lub do nich podobne. Następnie – po obowiązkowej chwili ciszy (WMR, nr 10) – wygłasza z miejsca przewodniczenia, mając ręce złożone, wezwania do Chrystusa Pana (IGMR, nr 125; MR, s.6*-10*). Wybiera on z Mszału Rzymskiego odpowiednie wezwania, które głosi albo układa na ich wzór podobne (MR, s. 6*). Podobnie może uczynić lektor, kantor, diakon lub ktokolwiek inny, komu powierzono wykonanie tych tropów (CE, nr 132; MR, s. 6*; WMR, nr 10). Nigdy jednak tropów nie wygłasza całe zgromadzenie, które ma jedynie odpowiedzieć na wezwanie osoby, wygłaszającej konkretny trop (ML, nr 18b). Jeśli ten, kto wygłasza dany trop, używa sformułowania, w którym wypowiada imię Jezusa lub Maryi, to wówczas czyni on pochylenie głowy (CE, nr 68a; IGMR, nr 275). Zawsze wygłasza się tylko trzy tropy (Panie…, Chryste…, Panie…), po których odmawia się słowa absolucji (MR, s. 7*). Nigdy po tropach nie wygłasza się wezwań do Chrystusa Pana, gdyż one były zawarte w tropach (IGMR, nr 25). Zaleca się, aby w liturgiach śpiewanych tropy były śpiewane; jeśli nie może tego uczynić celebrans, niech to uczyni inny usługujący, o którym było mówione wyżej (ML, nr 18b). Podobnie (w liturgiach śpiewanych) należy śpiewać absolucję (ML, nr 10).

IV forma aktu pokuty – aspersja

W przypadku wyboru czwartej formy aktu pokuty, która – w przeciwieństwie do powyższych – może być użyta tylko w niedzielę (podczas każdej Mszy) oraz w Mszy sobotniej sprawowanej z formularza niedzielnego (MR, s. (2)), kapłan dokonuje błogosławieństwa wody (i soli), po którym pokrapia on wiernych wodą święconą (CE, nr 113). Wówczas kapłan z rękoma złożonymi, stojąc przy miejscu przewodniczenia zwrócony do ludu, odmawia wezwanie do aktu pokuty (,,Pokornie prośmy…”), po którym obowiązkowo występuje chwila ciszy (WMR, nr 10). Następnie kapłan mając ręce rozłożone, wypowiada modlitwę błogosławieństwa wody, wybierając jedną spośród trzech zaproponowanych (chyba, że jest to niedziela wielkanocna, wówczas odmawia trzecią wersję modlitwy, przeznaczoną na Okres Wielkanocny), podczas której błogosławi wodę, kreśląc w odpowiednim miejscu prawą ręką znak krzyża nad wodą, trzymając lewą na piersi. Później – jeśli okoliczności za tym przemawiają – kapłan może pobłogosławić sól, odmawiając specjalną modlitwę (mając ręce rozłożone), podczas której błogosławi sól, kreśląc w odpowiednim miejscu prawą ręką znak krzyża nad wodą, trzymając lewą na piersi, po czym wsypuje sól do wody. Następnie celebrans zanurza kropidło w wodzie i idąc w asyście diakona (lub, gdy go nie ma: ministranta) pokrapia koncelebransów, usługujących, pozostałych duchownych obecnych na celebracji, lecz nie koncelebrujących oraz lud. W tym czasie należy śpiewać odpowiednią pieśń lub antyfonę. Wróciwszy do miejsca przewodniczenia, kapłan odmawia modlitwę końcową (,,Niech Bóg…”), mając ręce złożone (CE, nr 133; MR, s. (2)-(5)).

,,Chwała”

Po akcie pokuty, kiedy rubryki to przewidują (w święta, niedziele (za wyjątkiem Wielkiego Postu i Adwentu) i uroczystości oraz w szczególnie uroczystych celebracjach), występuje śpiew ,,Chwała” (IGMR, nr 53). Śpiew ten rozpoczyna kapłan, mając ręce złożone, intonując: ,,Chwała na wysokości Bogu” (IGMR, nr 53). Jednakże równie dobrze może ten śpiew rozpocząć kantor albo schola (IGMR, nr 53; ML 18c). Pozostałą część modlitwy odśpiewuje całe zgromadzenie lub tylko schola (IGMR, nr 53). Można jednak śpiewać ten hymn na dwa chóry, gdy pierwszym z nich jest schola, a drugim lud (ML, 18c). W liturgiach recytowanych, tę część Mszy należy recytować (jednolicie lub z podziałem na dwa chóry). 

***

Szczególne przypadki:

1. Zasadniczo obrzędy wstępne kapłan winien sprawować od miejsca przewodniczenia, lecz jeśli liturgia jest Mszą z jednym usługującym, może on pozostać przez całą Mszę św. przy ołtarzu. Wówczas – wyjątkowo – od początku celebracji na ołtarzu znajduje się Mszał (IGMR, nr 256).
2. Powyższych norm nie wolno zmieniać nawet w przypadku liturgii Mszy z udziałem grup specjalnych (MGW, nr 9).
3. Wyjątkiem od reguły podanej w nr 2 szczególnych przypadków, jest Msza św. z udziałem dzieci, której ryt obrzędów wstępnych można ograniczyć (jeśli to naprawdę wyda się słuszne i konieczne) do niektórych elementów, zachowując zawsze któryś z obrzędów wprowadzających i kolektę (UD, nr 40). Jednakże nie wolno tego czynić w Polsce, gdyż notę przeciwną do nr 40 dokumentu Kongregacji zamieścili polscy biskupi w swoim dokumencie na ten temat (ZUD, nr 9).
4. W liturgii pontyfikalnej hymn ,,Chwała” może być intonowany przez koncelebransa (CE, nr 135).
5. Nigdy nie wolno zastępować aktu pokuty ani ,,Chwały” jakimikolwiek innymi pieśniami czy modlitwami (MT, nr 60; RS, nr 62).
6. Niekiedy poszczególne obrzędy łączone z Mszą św. wymagają pominięcia poszczególnych aktów pokuty lub ich części. Wówczas należy stosować się do wskazań zawartych w poszczególnych księgach liturgicznych.
7. Chociaż zaleca się, aby wszystkie części Mszy św., mające przypisane do siebie melodie, były przez kapłana śpiewane, w liturgii transmitowanej przez telewizję można zrezygnować z ich śpiewania, gdy celebrans uzna, że istnieje ryzyko fałszowania. Należy wtedy kierować się zasadą, iż lepiej coś dobrze przeczytać niżeli źle zaśpiewać (MT, nr 21).

Opr. Dawid Makowski

Na podstawie:

1. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Caeremoniale Episcoporum. Roma: 2008 (przekł. pol.: Katowice 2013).
2. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Guida per le grandi celebrazioni. Roma: 2014.
3. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Institutio Generalis Missali Romani. Roma: 2003 (przekł. pol.: Poznań 2006).
4. Congregatio pro Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Instructio ,,Redemptionis Sacramentum”. De quibusdam observandis et vitandis circa Sanctissimam Eucharisitiam. Roma: 2004.
5. Konferencja Episkopatu Polski: Dyrektorium w sprawie celebracji Mszy świętej transmitowanej przez telewizję. 2017.
6. Konferencja Episkopatu Polski: Instrukcja o muzyce kościelnej. Lublin: 2017.
7. Konferencja Episkopatu Polski: Wskazania dotyczące Mszy świętych sprawowanych w małych grupach i wspólnotach. 2014.
8. Konferencja Episkopatu Polski: Wskazania po ogłoszeniu nowego wydania Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego. Warszawa: 2005.
9. Konferencja Episkopatu Polski: Zalecenia w sprawie Mszy z udziałem dzieci. Warszawa: 1978.
10. Mszał Rzymski dla diecezji polskich. Poznań: 2013.
11. Sacra Congregatio pro Culto Divino: Directorium de Missis cum pueris. Roma: 1973.
12. Sacra Congregatio pro Culto Divino: Ordo Cantus Missae. Editio Typica Altera. Roma: 1987.
13. Sacra Rituum Congregatio: Instructio de musica in sacra congregatio ,,Musicam Sacram”. Roma: 1967.