Święcenia niższe i subdiakonat, wraz z ceremonią przygotowującą do przyjęcia tych stopni, zostały zreformowane w drugiej połowie 1972 r. Natomiast nowy mszał wydany przez Pawła VI (+1978), ujrzał światło dzienne w 1970 r. Zatem w okresie od 1970 r. do 1972 r., a więc przez około dwa lata duchowni niższych święceń oraz subdiakoni brali udział w zreformowanej liturgii. Natomiast dostosowywanie ich funkcji do reformowanej liturgii, rozpoczęło się już w 1965 r., kiedy to wydano pierwsze wytyczne względem zastosowania Konstytucji o Liturgii Świętej z 1963 r. Dlatego w poniższym artykule zostanie przybliżona ewolucja zadań liturgicznych minorystów i subdiakonów między 1965 r. a 1972 r.
Instrukcja ,,Inter Oecumenici” z 1964 r.
Sobór Watykański II (1962-1965) pochylając się nad tematem liturgii, postawił na prawdziwość funkcji liturgicznych. Ojcom zależało bowiem, aby czynności wypełniane przez ministrantów czy innych służących w liturgii były rzeczywiście spełniane przez tych, którym daną funkcję powierzono[1]. W kontekście święceń niższych i subdiakonatu chodziło o to, aby wyświęceni duchowni rzeczywiście spełniali to, co przyjęli w obrzędzie święceń. Dobrze wiadomo, że przed Soborem Watykańskim II (1962-1965), co zresztą ma miejsce do dziś, brakowało wyświęconych ministrów i niektóre spośród ich zadań pełnili kapłani, a niektóre świeccy ministranci[2]. Dlatego pierwsze wytyczne nt. zastosowania życzenia zgromadzenia soborowego odnośnie do usługujących w liturgii, zostało przedstawione w Pierwszej Instrukcji wykonawczej z 1964 r. Na mocy tego dokumentu zobligowano seminaria duchowne do tego, aby zatroszczyły się m.in. o właściwe spełnianie funkcji subdiakona, akolity i lektora, przez tych, którzy przyjęli poszczególne święcenie[3]. W ten sposób ci, którzy zostali przez Kościół wybrani do pełnienia poszczególnej posługi, nie mieli być wyręczani przez innych duchownych, zazwyczaj wyższych stopniem. Lektorowi polecano odczytywanie lekcji mszalnej w liturgii mniej uroczystej[4]. Jednakże mógł go w tym zastąpić świecki ministrant[5]. Natomiast w uroczystej liturgii śpiewanie lekcji należało do subdiakona[6]. W stosunku do subdiakona zmieniły się także jego funkcje podczas liturgii eucharystycznej. Na mocy tej Instrukcji zwolniono go z trzymania pateny przez welon oraz stwierdzono, że nie jest on bezwzględnie konieczny do sprawowania Mszy solennej[7]. W stosunku do pozostałych święceń, nic nie postanowiono.
Ritus servandus in concelebratione Missæ z 1965 r.
W tym samym roku, w którym moc prawną zyskała wyżej opisywana Instrukcja, światło dzienne ujrzał kolejny dokument, traktujący o funkcjach niektórych spośród duchownych niższego szczebla niż diakonat. Treść Ritus servandus jest istotna z tego względu, że zostały tam opisane funkcje poszczególnych ministrantów w zależności od solenności Mszy św.: od liturgii pontyfikalnej, przez uroczystą, po najmniej solenną.
W pierwszym z wariantów subdiakonowi powierzano niesienie krzyża oraz Ewangeliarza, a akolitom dwóch świec obok krzyża[8]. Subdiakon wygłaszał również Epistołę, a także asystował diakonowi podczas głoszenia Dobrej Nowiny. Wówczas także akolici stali obok nich[9]. Natomiast w liturgii eucharystycznej subdiakon stał in plano za celebransem i koncelebransami, obok diakonów honorowych[10]. W trakcie obrzędów komunijnych subdiakon wycierał kielich po spożyciu Krwi Pańskiej oraz asystował diakonowi przy kielichu[11]. Akolici zaś posługiwali do Mszy św. tak, jak to dotychczas czynili.
W liturgii solennej sprawowanej przez prezbitera subdiakon zajmował miejsce obok pierwszego posługującego w liturgii – diakona, a więc także obok celebransa, któremu diakon asystował. Wówczas nie wnosił on księgi ani krzyża w procesji wejścia, lecz podążał obok celebransa. Natomiast pozostałe funkcje spełniał tak, jak w liturgii pontyfikalnej[12].
Liturgia czytana nie przewidywała obecności subdiakona. Lekcję mszalną proklamował bowiem lektor, a przy ołtarzu służyli akolici[13].
Instrukcja ,,Tres abhinc annos” z 1967 r.
Kolejne wytyczne nt. adaptacji wskazań Konstytucji o Liturgii Świętej ,,Sacrosanctum Concilium” do liturgii mszalnej, zawierały w zasadzie jedynie kwestie dotyczące przywilejów w liturgii słowa, podczas Mszy św. sprawowanej przez kapłana niewidomego. Wówczas zezwolono lektorowi odczytać lekcję mszalną i Ewangelię dnia (z pominięciem modlitw przygotowawczych, błogosławieństwa i słów: Dominus sit in corde meo)[14]. W tej Instrukcji pojawiło się również wskazanie, aby lektor w takiej liturgii – gdy jest to konieczne – odczytywał antyfony mszalne[15].
Instrukcja ,,Pontificales Ritus” z 1968 r.
Kolejne zmiany w funkcjach duchownych niższych święceń i subdiakonów, zostały wprowadzone poprzez publikację Instrukcji Pontificales Ritus z 1968 r. Na jej mocy zezwolono, aby miejsce przy katedrze biskupiej zajmował diakon z subdiakonem, a nie – jak to było dotąd – jedynie dwaj diakoni honorowi[16]. Ponadto odwołano się do zaleceń ojców soborowych dot. prawdziwości wypełnianych funkcji i nakazano, aby rolę diakona i subdiakona spełniali przede wszystkim ci, którzy są diakonami i subdiakonami[17]. Powszechną praktyką było bowiem wypełnianie tych funkcji przez dostojników kościelnych. Subdiakonowi powierzano również wnoszenie Ewangeliarza w procesji wejścia[18]. W stosunku do duchownych niższych święceń stwierdzono, że akolici mają służyć biskupowi, gdy ten obmywa dłonie (dotąd robili to jego domownicy)[19].
Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego z 1970 r.
Ostateczny kształt funkcji duchownych niższych święceń i subdiakonów został zawarty w pierwszym Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego, które jednocześnie było ostatnim dokumentem, wzmiankującym o posłudze tych duchownych w nowej liturgii Mszy św. Dokument ten doprecyzował pewne kwestie, lecz w dużej mierze bazował na tym, co przedstawiały poprzednie dokumenty. Powtórzono bowiem zalecenie, aby lektor i subdiakon proklamował czytania mszalne, lecz rozgraniczono je na lekcje (dla lektora) i Epistołę (dla subdiakona)[20]. Tym samym zastrzeżono proklamację perykop przede wszystkim dla tych, którzy przyjęli konkretny stopień posługiwania, o czym informowała już wyżej opisywana Instrukcja[21]. Jednakże czynności duchownych niższych święceń, w tym lektora, mogli pełnić także świeccy[22]. Dlatego w rzeczywistości jedyne funkcje, które w pewnej mierze podlegały tylko temu jednemu usługującemu, pełnił subdiakon ze względu na swoją przynależność do stopni wyższych. W zasadzie tylko czynność proklamacji Epistoły mogła być powierzona świeckiemu[23]. Natomiast pozostałymi zadaniami pomocnika diakona, były: wnoszenie Ewangeliarza, niesienie krzyża, asystowanie diakonowi podczas proklamacji Ewangelii, przygotowywanie ołtarza i naczyń liturgicznych, wlewanie wody do kielicha, asystowanie przy mszale, przekazywanie innym usługującym znaku pokoju oraz puryfikacja naczyń liturgicznych[24]. W tym dokumencie przedstawiono także modyfikację szat liturgicznych. Wszyscy duchowni niższych święceń ubierali humerały, alby i cingula lub komże, a subdiakoni humerały, alby, cingula i tuniki[25].
***
Powyższy artykuł ukazał rzeczywistość Kościoła sprzed pięćdziesięciu laty. Dokładnie pięćdziesiąt lat temu, w 1971 r. w nowej liturgii Mszy św. służyli duchowni niższych święceń i subdiakoni. Ten rok był także przedostatnim rokiem reformy święceń, w fazie II (1967-1971). Ten etap reformy był przepełniony niepewnością co do tego, jakie stopnie w Kościele pozostają. Jednakże spoglądając na powyższe dokumenty, można zauważyć, że nie zwracano uwagi na rolę ostiariusza i egzorcysty w nowej liturgii, co – być może – było motywowane działaniami komisji reformatorskiej, które pragnęła usunięcia tych dwóch stopni. Natomiast do ostatnich miesięcy prac reformatorskich dyskutowano nad tym, czy pozostawić w Kościele subdiakonat czy też nie, bo obecność lektoratu w nowej liturgii była wręcz pewna.
Dawid Makowski
Bibliografia:
- Instrukcja Świętej Kongregacji Obrzędów o ministrancie do Mszy świętej. Rzym: 1949. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. XLI. 1949, s. 506-508.
- Kongregacja Obrzędów: Druga Instrukcja wykonawcza do Konstytucji
o liturgii ,,Tres abhic annos”. Rzym: 1967. W: ,,Acta Apostolica Sedis”, LIX, s. 442-448. - Kongregacja Obrzędów: Instrukcja ,,Pontificales Ritus”. Rzym: 1968. W: ,,Acta Apostolica Sedis”, LX, s. 406-412.
- Kongregacja Obrzędów: Pierwsza Instrukcja wykonawcza do Konstytucji o liturgii ,,Inter Oecumenici”. Rzym: 1964, nr 13b. W: ,,Acta Apostolica Sedis”, LVI, s. 879-880.
- Konstytucja o Liturgii Świętej ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963. W: ,,Sobór Watykański II”. Przybył MPoznań: Pallottinum, 2002 (s. 48-77).
- Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. W: ,,Ruch Biblijno-Liturgiczny”. Nr 1. R. XXIV. 1971.
- Ritus servandus in concelebratione Missæ et Ritus communionis sub utraque specie. Eitio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965.
[1] Zob. Konstytucja o Liturgii Świętej ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963, nr 28. W: ,,Sobór Watykański II”. Red. Przybył M Poznań: Pallottinum, 2002, s. 56.
[2] Zob. Instrukcja Świętej Kongregacji Obrzędów o ministrancie do Mszy świętej. Rzym: 1949, nr III-V. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. XLI. 1949, s. 506-508.
[3] Zob. Kongregacja Obrzędów: Pierwsza Instrukcja wykonawcza do Konstytucji o liturgii ,,Inter Oecumenici”. Rzym: 1964, nr 13b. W: ,,Acta Apostolica Sedis”, LVI, s. 879-880.
[4] Zob. Tamże, nr 50.
[5] Zob. Tamże.
[6] Zob. Tamże, nr 52a.
[7] Zob. Tamże, nr 48.
[8] Zob. Ritus servandus in concelebratione Missæ et Ritus communionis sub utraque specie. Eitio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1965, nr 20.
[9] Zob. Tamże, nr 24-26.
[10] Zob. Tamże, nr 33.
[11] Zob. Tamże, nr 52.
[12] Zob. Tamże, nr 62-76.
[13] Zob. Tamże, nr 94-108.
[14] Zob. Kongregacja Obrzędów: Druga Instrukcja wykonawcza do Konstytucji
o liturgii ,,Tres abhic annos”. Rzym: 1967, nr 18b. W: ,,Acta Apostolica Sedis”, LIX, s. 442-448.
[15] Zob. Tamże, nr 18c.
[16] Zob. Kongregacja Obrzędów: Instrukcja ,,Pontificales Ritus”. Rzym: 1968, nr 3. W: ,,Acta Apostolica Sedis”, LX, s. 406-412.
[17] Zob. Tamże, nr 4.
[18] Zob. Tamże, nr 23.
[19] Zob. Tamże, nr 26.
[20] Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. 1970, nr 65-66. W: ,,Ruch Biblijno-Liturgiczny”. Nr 1. R. XXIV. 1971.
[21] Zob. Tamże, nr 66.
[22] Zob. Tamże, nr 70.
[23] Zob. Tamże, nr 66.
[24] Zob. Tamże, nr 143-152.
[25] Zob. Tamże, nr 81c-d. 298. 301.
situs toto jacktoto toto togel toto togel jacktoto slot online toto togel toto slot jacktoto jacktoto situs toto togel slot online toto togel toto macau situs slot link slot slot resmi toto togel link slot slot gacor situs togel
