Renier z Saint Laurent (+1188) o Wielkich Antyfonach

Wśród dorobku piśmienniczego Reniera z Saint Laurent (+1188), dwunastowiecznego benedyktyna z opactwa Saint Laurent w Liege, znajduje się także wyjaśnienie tzw. “Wielkich Antyfon Adwentowych”, czyli zbioru kilkunastu (liczba ta różniła się na przestrzeni wieków) antyfon, śpiewanych od 17 do 24 grudnia w nieszporach przed i po hymni Maryi. Poniższy wpis, będący parafrazą dzieła tegoż mnicha, ma za celu ukazanie myśli teologicznej tego uczonego, objawionej w komentarzu do tychże antyfon liturgicznych.

Pierwsza antyfona przynależy do łaski mądrości i jest skierowana do przedwiecznej Mądrości: “O, Mądrości, któraś wyszła z ust Najwyższego”. Dotyczy ona istoty Bożej, w której istniał Syn, pochodzący od Ojca, zrodzony przed wszelkim czasem. W ten sposób mnich interpretuje sformułowanie: “któraś wyszła”, wskazując na to, że Syn z Ojca jest zrodzony. Następnie dodaje się: “Ty obejmujesz wszechświat od krańca do krańca”. Słowa te wskazują na Bóstwo Syna, który wszystko stworzył, będąc Początkiem i Końcem wszystkich rzeczy. Renier wskazuje przy tym, że w słowach tych kryje się także wskazanie na dwie natury Chrystusa, dzięki którym jest zdolny obejmować wszystko w swym miłosierdziu i sprawiedliwości. Potem mówi się: “I wszystkim rządzisz z mocą i słodyczą”. W tych słowach kryje się ukazanie uporządkowanego działania. Na koniec dodaje się: “Przyjdź i naucz nas dróg roztropności”. Słowa te odnoszą się do prośby o to, aby Bóg-człowiek raczył się objawić ludziom i chciał ich nauczyć dróg Bożych.

2. Druga Antyfona: “O Adonai” (Commentatio in IX Antiphonas Ante-Natalis, VII)

Druga antyfona przynależy do łaski wiedzy i jest skierowana do Dawcy Mądrości, którym jest Pan. Mówi się bowiem: “O, Adonai, Wodzu Izraela”. Wspomina się o tym, że jest On przywódcą, ponieważ objawiał się Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi, a następnie wzmocnił swego sługę, Mojżesza, aby ten wyprowadził lud z Egiptu. To właśnie jemu ukazał się w gorejącym krzaku, który – jak podkreśla benedyktyn – stał się symbolem Matki Przenajświętszej, która poczęła jako dziewica. Dlatego się mówi: “Ty w krzaku gorejącym objawiłeś się Mojżeszowi”. Bóg dokonał także przekazania prawa dla Mojżesza na Synaju, aby dać mu zapowiedź przybycia przyszłego Ustawodawcy. Dlatego błaga się: “Przyjdź nas wyzwolić swym potężnym ramieniem”. Chodzi więc o to, aby to ramię, które zmiażdżyło Faraona, zwyciężyło diabła, było także wsparciem i wybawieniem dla tych, którzy ufają Bogu.  

3. Trzecia Antyfona: “O Korzeniu Jessego” (Commentatio in IX Antiphonas Ante-Natalis, VIII)

Trzecia antyfona przynależy do łaski wiary, wedle której tymże korzeniem jest Chrystus według ciała. Mnich zauważa tutaj, że wszyscy ziemscy potomkowie Chrystusa byli niczym drzewo, które czerpało cnoty z boskiego korzenia, jakim był Chrystus. On też został wywyższony na krzyżu jako znak dla narodów, więc nic dziwnego, że się śpiewa: “O Korzeniu Jessego, który się wznosisz jako znak dla narodów”. Ten znak jest tak wielki, że przed nim “milkną królowie, a ludy modlić się będą do Ciebie”. W tym dostrzega się także powołanie Kościoła nie tylko z Żydów, ale także z pogan, którzy uwierzą w Syna Bożego. Stąd wygłasza się wezwanie: “Przyjdź nas wyzwolić, już dłużej nie zwlekaj”. 

4. Czwarta Antyfona: “O Kluczu Dawida” (Commentatio in IX Antiphonas Ante-Natalis, IX)

Czwarta antyfona przynależy do łaski uzdrawiania. Rozpoczyna się ona od słów: “O, Kluczu Dawida i Berło domu Izraela”. Klucz Dawida odnosi się do władzy królewskiej i kapłańskiej, sądowniczej i odpuszczania grzechów. Chrystus jest bowiem Bogiem-człowiekiem, Królem i Kapłanem, tym który otwiera i tym, który zamyka. Stąd: “Ty, który otwierasz, a nikt zamknąć nie zdoła, zamykasz, a nikt nie otworzy”. On właśnie jest “Berłem domu Izraela”, bo – jak podkreśla uczony – jest chlubą tego ludu. Chrystus otwiera drzwi przez miłosierdzie i zamyka je przez sprawiedliwość. Ma on bowiem władzę. Właśnie dlatego prosi się Go: “Przyjdź i wyprowadź z więzienia człowieka, pogrążonego w mroku i cieniu śmierci”.

5. Piąta Antyfona: “O Wschodzie” (Commentatio in IX Antiphonas Ante-Natalis, X)

Piąta antyfona odnosi się do łaski związanej z cnotami. Rozpoczyna się ona zwrotem: “O, Wschodzie, blasku Światła wiecznego i Słońce sprawiedliwości”. Naturalnie Wschód to prawdziwy Chrystus. Mnich podkreśla tu, że Chrystus jest tym, który zstąpił do ciemności z prawdziwej światłości – krainy świętych w niebie. Mówi się o “Słońcu sprawiedliwości”, bo to jasność, która oświeca serca sprawiedliwych, rozpraszając ciemności mroku, czyli grzechu. Tym światłem wielu zostało uzdrowionych. Dlatego właśnie Kościół prosi Pana: “Przyjdź i oświeć siedzących w mroku i cieniu śmierci”.

6. Szósta Antyfona: “O Królu” (Commentatio in IX Antiphonas Ante-Natalis, XI)

Szósta antyfona odnosi się do łaski proroctwa. Oto rozpoczyna się ona słowami: “O Królu narodów, przez nie upragiony”. Chrystus jest Zbawicielem świata, a nie tylko Żydów. Stąd mówi się o wielości narodów. Żydzi, jak trafnie zauważa mnich, odrzucili Chrystusa, podczas gdy wielu pogan Go przyjęło. Odrzucony Pan stał się kamieniem węgielnym, przez co w antyfonie się śpiewa: “Kamieniu węgielny Kościoła”. To właśnie on z nawróconych ludzi uczynił pierwszy Kościół, który przedziwnie rozrósł się na cały świat. Teraz ten Kościół, zgromadzony na liturgii w imię Pana, prosi Go: “Przyjdź i zbaw człowieka, którego utworzyłeś z prochu ziemi”.

7. Siódma Antyfona: “O Emmanuelu” (Commentatio in IX Antiphonas Ante-Natalis, XII)

Siódma antyfona dotyczy łaski rozeznawania duchów. Mamy ją dzięki Bogu-człowiekowi, który w tej antyfonie jest nazwany “Emmanuelem, Królem i Prawodawcą, oczekiwanym Zbawicielem narodów”. Czym jest to rozeznawanie duchów? Według Reniera dotyczy ono przede wszystkim odróżniania dobra od zła, nauk katolickich od heretyckich. Dzięki temu rozróżnianiu, człowiek ma szansę trwać przy Bogu, będąc zdala wszystkich zasadzek diabła. Dlatego prosi się Go: “Przyjdź, aby zbawić nas, Panie nasz i Boże”.

8. Ósma Antyfona: “O Dziewico” (Commentatio in IX Antiphonas Ante-Natalis, XIII)

Ósma antyfona przynależy do daru języków. Rozpoczyna się ona od wezwania do Matki Bożej: “O Dziewico nad Dziewicami”. Wszyscy bowiem chwalą Matkę Bożą i sławią ją za to, że współdziałała z łaską. 

9. Dziewiąta Antyfona: “O Najwyższy” (Commentatio in IX Antiphonas Ante-Natalis, XIV)

Dziewiąta antyfona odnosi się do tłumaczenia języków. Rozpoczyna się ona od wezwania: “O, Najwyższy Twórco i Władco gwiazd”. Odnoszą się one do Boga-Stwórcy, który rządzi mocami niebieskimi, nieustannie Mu służącymi. Dlatego prosi się Go: “Zstąp do nas, ludzi, którzyśmy w ciemności i cieniu śmierci”.

Opr. Dawid Makowski

Na podstawie: Commentatio in IX Antiphonas Ante-Natalis. W: PL. Vol. CCIV. Paris: 1855 (s. 43-50).