Koncert w kościele

W staropolskich dziełach na temat wiary katolickiej, kościoły bardzo często określano mianem ,,modlińca”, czyli miejsca, gdzie wierni zbierają się, aby się pomodlić. Określenie to od razu wskazuje wszystkim, jaki jest główny cel świątyni – prowadzenie w nich modlitw. Aczkolwiek poza liturgiami i nabożeństwami pozaliturgicznymi, w kościołach dopuszcza się przeprowadzanie koncertów, które jednak – ze względu na główne przeznacznie budowli sakralnej – jest uwarunkowany poszczególnymi normami. Poniższa publikacja ma więc na celu ukazanie tych norm, które muszą być zachowane przy organizowaniu koncertu w obiekcie sakralnym.

Już na wstępie trzeba sobie uświadomić, że kościół nie jest zwykłym budynkiem, lecz jest budowlą świętą, którą uświeca to, co w niej się dokonuje, a więc każdorazowa celebracja liturgiczna[1]. Jeśli liturgia, w myśl zasady lex orandi – lex credendi – lex vivendi, jest dla kogoś czymś świętym, to również miejsce, w którym się ona odbywa, jest dla niego święte[2]. Biblijna scena wypędzenia kupców ze świątyni przez Pana Jezusa (J 2, 13-15), stała się dla Kościoła tak ważnym wydarzeniem, że na przestrzeni wieków ustanowił on pewne reguły dotyczące użytku obiektów sakralnych poza liturgią. W aspekcie koncertów należy tutaj wymienić chociażby Instrukcję o koncertach w kościołach Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów z dn. 5 listopada 1987 r., czy również Instrukcję o muzyce kościelnej Konferencji Episkopatu Polski z dn. 14 października 2017 r. Niestety wiele osób nadal nie zna treści tychże dokumentów, a mimo to wielu z nich – o zgrozo! – organizuje różnorakie koncerty w kościołach. Właśnie dlatego Kościół ustalił także pewne obowiązki dla osób troszczących się o obiekty sakralne, mające zapobiegać wszelkim nadużyciom i profanacjom, które prawodawca zawarł w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r. Warto zatem zagłębić się w poszczególne normy prawne Kościoła względem koncertów w kościołach.

Koncerty w kościołach, podczas których przeplata się muzykę sakralną (czyli: śpiew gregoriański, polifonię sakralną, muzykę organową oraz innych instrumentów dopuszczonych do użytku kościelnego, a także sakralny śpiew ludu) z czytaniem Pisma Świętego, chwilami ciszy, medytacją czy modlitwą, są przez Kościół nie tylko dopuszczalne, ale nawet aprobowane[3]. Ten rodzaj muzyki, wraz z muzyką religijną (również aprobowaną), mogą bowiem zbliżać ludzi do Boga, a także sprzyjają modlitwie lub medytacji czy głębszej refleksji, co z kolei w całości odpowiada przeznaczeniu miejsca, w którym się odbywają (Łk 19, 46)[4].

Pada jednak pytanie: co z innymi rodzajami koncertów? Tutaj normą wyjściową jest przede wszystkim kan. 1210 Kodeksu Prawa Kanoniczego, który wzmiankuje o tym, że w miejscu świętym nie wolno wykonywać tego, co się sprzeciwia jego świętości[5]. W kontekście koncertów oznacza to, że kościół nie jest zwykłą aulą czy halą, lecz miejscem, w którym mieszka Bóg[6]. Dlatego prawodawca zabrania wykonywania w kościele muzyki, która nie powstała z inspiracji religijnej, a więc jakiejkolwiek muzyki świeckiej (w tym świeckiej muzyki symfonicznej)[7]. Wykonywanie w kościele takiej muzyki jest bowiem sprzeciwieniem się świętości jego miejsca i złamaniem kan. 1210 Kodeksu Prawa Kanonicznego. To z kolei sprawia, że jeśli czyn ten spowoduje zgorszenie wiernych, to ordynariusz miejsca może wydać osąd, czy było to na tyle poważne i niesprawiedliwe, iż nie godzi się w danym miejscu sprawować świętych czynności aż do stosownej ekspiacji[8]. Natomiast organizator wydarzenia, który z mocy prawa jest odpowiedzialny za całe przedsięwzięcie (wraz z jego konsekwencjami)[9], podlega karze upomnienia ustawowego, wynikającego z ustanowionej kary za dokonanie zabronionego czynu[10]. Ordynariusz może również nałożyć na taką osobę naganę, którą wymierza się właśnie za spowodowanie zgorszenia wśród wiernych[11].

Wszelkie więc koncerty muzyki sakralnej i religijnej, wykonywane w miejscu świętym, muszą być organizowane zgodnie z przepisami kościelnymi. Po pierwsze, muszą być one zaopatrzone w zezwolenie ordynariusza miejsca[12]. Jednakże aby ono zostało wydane, trzeba spełnić poinformować ordynariusza miejsca o dacie, godzinie oraz programie (autorzy i tytuły utwór) całego przedsięwzięcia[13]. Po drugie, gdy już się otrzyma stosowną zgodę władzy duchownej na przeprowadzenie koncertu, należy ustalić wszelkie szczegóły z rektorem lub proboszczem danego kościoła[14]. Po trzecie, nie wolno pobierać opłat za wstęp wiernych do kościoła[15]. Po czwarte, wszyscy muszą być godnie ubrani (zarówno wykonawcy, jak i uczestnicy)[16]. Po piąte, osoby wykonujące daną muzykę, nie powinni występować w prezbiterium oraz nie mogą korzystać z miejsca przewodniczenia, ołtarza ani ambony[17]. Po szóste, podczas koncertu Najświętszy Sakrament winien być przechowywany w innym miejscu, niż to, w którym odbywa się koncert (np. w bocznej kaplicy)[18]. Po siódme, organizatorzy winni na piśmie zobowiązać się do pokrycia wszelkich szkód i kosztów, wynikłych z organizacji koncertu w miejscu świętym[19]. Ostatni punkt nie dotyczy jednak organistów oraz chórów i scholi parafialny[20].

Powyższe przepisy są normami powszechnymi, które mogą zostać doprecyzowane przez prawo szczegółowe, wydawane przez Kościół lokalny (np. poszczególne diecezje). Normy te nie powinny jednak ze sobą kolidować, a raczej się uzupełniać, pod względem poszczególnej, specyficznej lokalizacji danej wspólnoty Kościoła. Zawsze jednak trzeba pamiętać, że przeznaczeniem Kościoła nie są koncerty muzyki świeckiej, a ciągłe tłumaczenie jest przyczynami technicznymi czy względem praktycznym, jest tylko marnym usprawiedliwianiem łamania norm Kościoła.

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. Jurczak D., Jarczewski D.: Nerw święty. Rozmowy o liturgii. Kraków: 2021.
2. Kodeks Prawa Kanonicznego. Rzym: 1983.
3. Konferencja Episkopatu Polski: Instrukcja o muzyce kościelnej. Lublin: 2017.
4. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja o koncertach w kościołach. Rzym: 1987.
5. Kowalczyk D.: Desakralizacja kościołów. Rytuał sacrum czy profanum? W: ,,Nurt SVD”. T. 130. 2011 (s. 207-227).
6. Święta Kongregacja Obrzędów: Instrukcja o muzyce świętej w liturgii ,,Musicam Sacram”. Rzym: 1967.
7. Wroceński J.: Wymiar kar kościelnych w kontekście ,,salus animarum”. W: ,,Sympozjum”. T. 31. 2016 (s. 9-40).

[1] Zob. Kowalczyk D.: Desakralizacja kościołów. Rytuał sacrum czy profanum? W: ,,Nurt SVD”. T. 130. 2011, s. 207-208.

[2] Zob. Jurczak D., Jarczewski D.: Nerw święty. Rozmowy o liturgii. Kraków: 2021, s. 53.

[3] Zob. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja o koncertach w kościołach. Rzym: 1987, nr 2; Święta Kongregacja Obrzędów: Instrukcja o muzyce świętej w liturgii ,,Musicam Sacram”. Rzym: 1967, nr 4b.

[4] Zob. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja o koncertach w kościołach. Rzym: 1987, nr 5.

[5] Zob. Kodeks Prawa Kanonicznego. Rzym: 1983, kan. 1210.

[6] Zob. Jurczak D., Jarczewski D.: Nerw święty. Rozmowy o liturgii. Kraków: 2021, s. 53.

[7] Zob. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja o koncertach w kościołach. Rzym: 1987, nr 8.

[8] Zob. Kodeks Prawa Kanonicznego. Rzym: 1983, kan. 1211.

[9] Zob. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja o koncertach w kościołach. Rzym: 1987, nr 10h.

[10] Zob. Wroceński J.: Wymiar kar kościelnych w kontekście ,,salus animarum”. W: ,,Sympozjum”. T. 31. 2016, s. 33.

[11] Zob. Kodeks Prawa Kanonicznego. Rzym: 1983, kan. 1339, ust. 2.

[12] Zob. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja o koncertach w kościołach. Rzym: 1987, nr 10.

[13] Zob. Tamże, nr 10a.

[14] Zob. Tamże, nr 10b.

[15] Zob. Tamże, nr 10c.

[16] Zob. Tamże, nr 10d.

[17] Zob. Tamże, nr 10e.

[18] Zob. Tamże.

[19] Zob. Tamże, nr 10h.

[20] Zob. Konferencja Episkopatu Polski: Instrukcja o muzyce kościelnej. Lublin: 2017, nr 49.